La Tèsi - Pèire Pessamessa

La Tèsi de Pèire Pessamessa sortiguèt en 1995 dins la collecion A tot d'IEO Edicion.

Lo roman conta l'istòria d'Esterela passionada d'escalada que subran se tròba confrontada al mitan universitari occitan per la preparacion de sa tèsi.

Pèire Pessamessa amb intelligéncia torna dins aquela òbra sus l'occitanisme de son temps e sus son trabalh pròpri. Un roman plan fargat que se legís lo sorire als pòts.

Un libre que podèm associar a çò que se pòt considerar en literatura occitana coma un genre. Aqueste, recampa de libres que critican las pretencions sabentas e sovent ridiculas de mantuns actors del movement renaissentiste.

Dins aquela categoria podèm citar : Gracchus Boeuf e lis Oïlitan de Jean-Pierre Tennevin publicat en 1982 o encara recentament La nau dels fòls de Florian Vernet que sortiguèt en 2016.

Extrach : « E tu, Esterela, que siás tan lurada, amb aqueu provençau tetat a la mamela, lei desbauçaràs totei, lei professors malandrós, lei vièlhei sartans de la mantenença ! Te donaràn lo doctorat ben torchat amb la crotz dau meriti agricòla. Una filha tan polida coma tu, desgordida que se pòt pas mai, que cerques pas tei mots per alinhar una preposicion elementària... Seràs lo mèrle blanc, l'ensenhador dau centre, d'estudianta que farà lume. Dau fins fons de la cauna de l'universitat, aquò l'auràn jamai agut vist, ne seràn estabosits e dau còp, ajustaràn un zerò a la borsa... e lei picalhons vague de plòure... Dos ans de chale e de joïssença ai fres de la princessa ! »

*

En en 2014 Sèrgi Viaule publicava sul webzine Lo Jornalet una critica del libre :

En literatura occitana, sovent lo monde se planhon de la publicacion de repapiadas. Urosament, en 2014, l’espelida d’aquela mena d’obratge se fa pus rara. Mentretant, pòt encara escàser – e mai sovent que de necessari se gausi dire – que d’escrivans novelaris, se descobrissent una vocacion sul tardum, escrigan una evocacion de lor joventut jos la forma – mai o mens urosa – d’una ficcion. Aquela tissa de l’agach dins lo retrovisor de la vida agafa tanben, qualques còps, e d’un biais particular, d’escrivans patentats e reconeguts.

Vos rasseguri, Pèire Pessamessa es pas ges d’aquestes. De tot temps es estat un escrivan modèrne. Tanlèu las annadas 1960 es un dels primiadièrs a s’èsser lançat dins l’escritura d’obratges de pròsa. Es de la generacion dels Leon Còrdas, Robèrt Lafont, Ives e Max Roqueta, etc. Sa modernitat se pòt apreciar cada jorn en tornant prene sos romans. Convidi las nòvas generacions a se privar pas d’aqueste plaser.

De fach, Pèire Pessamessa nasquèt bravament après l’invencion del tractor e coneguèt pas lo trabalh de la tèrra al palavèrs. Atanben l’escrivan provençal agèt de longa d’autres centres d’interès que los esclòps del pepin. Se sindròm i pòt aver dins son òbra, lo sindròm que fasquèt escriure aquela « tèsi » a Pèire Pessamessa se deuriá apelar « sindròm del quinquagenari ». D’efièch, escriguèt aquel roman que deviá èsser dins sos cinquanta ans.

Per far cort, se tracta per l’eròi del besonh irrepressible de far lo bilanç de sa vida al moment de se retirar a de bon. Benlèu pas lo bilanç sancèr de sa vida qu’aquò demandariá a l’autor mai d’un volum per z-o far, mas un segment de vida.

Per aquel exercici, amb Pèire Pessamessa sièm servits ! En fach de « tèsi » me sembla puslèu de i aver aquí una autopsicanalisi, o quicòm qu’o poiriá semblar. Mas aquò rai ! L’escritura deu tanben servir an aquò (se quitament servís pas sempre qu’an aquò). Los psicanalistas vos diràn que cal ben sublimar, d’un biais o d’un autre, los traumatismes de la vida. L’escritura es un bon mejan per aquò far.

Dins l’òbra, l’autor se trapa implicat almens a dos nivèls. Un còp dirèctament estant que la tèsi en question es sus l’escrivan Pèire Pessamessa que deu portar e que, efectivament, pòrta. Es lo costat umoristic e simpatic de l’organizacion romanesca, a mai se lo narcissisme i naseja un bocinèl. L’autor aprofiècha aquel articifi literari genial per se trufar gentament d’el e d’un cèrt nombre de personas que se pòdon endevinar dins certans personatges sieus. Se tracta de qualques gentas picanhejadas al dintre d’una generacion d’occitanistas coma cada generacion d’occitanistas ne pòt conéisser. Entre maites, es afustat un ancian universitari especialista de literatura occitana.

Pel segond nivèl, las causas son mai complicadas e plan mai delicadas. Me voldriái pas azardar de tròp, mas me sembla qu’aquela istòria de guirguilhs entre una filha e son paire poiriá saufinar una experiéncia personala mal digerida. Mas qual seriá capable d’escriure sens aver viscut ? Fin finala en literatura çò important es pas de saupre çò que realament l’autor esprovèt o pas dins sa vida (la famosa part autobiografica) ; çò important es çò que pòt ressentir lo legeire. Çò caporal aquò’s l’emocion que carreja la narracion. Es aquí, e pas qu’aquí, que se trapa la pagèla que permet d’avalorar la qualitat (sempre subjectiva) de l’òbra.

Un pauc pus naut, al començament d’aquesta presentacion, me daissèri anar a parlar de repapiadas. Per aqueste libre de Pèire Pessamessa se tracta pas d’aquò. Seriá puslèu aquí question d’un paternalisme mal amagat e mal assumit. Es almens çò que me semblèt de véser tressusar a cada rega de l’òbra. D’efièch, òm sentís un crètge se tampar a flor e a mesura que l’istòria se debana. Ça que la, una mena de pes moralista e insidiós sembla d’acompanhar, en filigrana, lo raconte.

L’escritura es actuala, amb un ritme plan sostengut. Una escritura que revèla un còp de mai l’escrivan complit qu’es Pèire Pessamessa. Un escrivan que mestreja son art e que presariam véser publicar mai sovent. A mai se, qualques còps dins aquesta Tèsi, escarraunha un pauc la lenga amb sas causidas lexicalas fantasierosas.

M’es agradiu de rebrembar un còp de mai que la colleccion Atots de l’Institut d’Estudis Occitans es la colleccion istorica de la literatura de pròsa en lenga nòstra. Es un vertadièr tresaur de l’ecrich qu’avèm a posita. Fòrces títols d’aquesta colleccion son encara disponibles. Seriá damatge de se’n passar. Sovent los volums que conten son intemporals. Son d’òbras que participan del patrimòni literari universal. Cal pas esitar d’anar furgar e posar dins lo molon. Cadun i trobarà son compte. I a aquí una riquesa que nos es pròpria. Aquesta colleccion Atots es la resulta, la frucha chucosa de decennis de trabalh de creacion e d’imaginacion de la part de nòstres escrivans. Es la fiertat e lo marrogal literari de la nacion occitana. Totòm i pòt tirar a legir pas que per qualques èuros. Profechem-ne !

Sèrgi Viaule dins Lo Jornalet lo 20/09/2014