Marcovaldo - Italo Calvino

L'editor Edites-moi ! ven de publicar en 2020 una traduccion occitana del libre d'Italo Calvino : Marcovaldo.

Lo tèxt original en italian es estat traduch per Miquèl Pedussaud. Las illustracions son d'Edouard Monneau.

Dins aqueles vint contes cortets, seguissèm Marcovaldo dins d’aventuras estonantas, plenas de fantasiá e de poesia, pintradas amb gaubi e unmanitat per Italo Calvino.

En Itàlia, lo libre es al programa dels collègis e se tròban de librariás que pòrtan lo nom d'aquel personatge atrasent.

*

Italo Calvino nasquèt a Cuba en 1923 e moriguèt a Siena en 1985. Escrivan, fabulista, scenarista pel cinèma, teorician, foguèt tanben sòci de l’Oulipo (l'Ouvroir de littérature potentielle), movement surrealista creat per Raymond Queneau. Las siás òbras mai conegudas son los contes fantastics : Il Visconte dimezzato, Il Barone rampante e Il Cavaliere inesistente.

Miquèl Pedussaud nasquèt en 1947. Es diplomat del Master 2 Lengas Literaturas Civilizacions Estrangièras e Regionalas (LLCER) de l'universitat de Montpelhièr, opcion occitan en 2013. En 2015 obtenguèt lo Prèmi Romanilha del concors Escriure en lenga d’òc, lo sieu tèxt es estat publicat dins l’almanac Leis Amics de Mesclum en 2016. En 2018 publiquèt son primièr libre en occitan, Brigalhs, a las Edicions de l’Institut d’Estudis Occitans de Languedòc-Rosselhon.

Edouard Monneau, l'illustrator del libre, nasquèt en 1991. Sa premièra passion foguèt la gimnastica, coneguèt plan La fosse à cubes de Caors, lo Cheval de saut de Carcassona, las barres parallèles de Narbona, e Le trampoline d’Avinhon. A 19 ans, segut suls bancs de l’Universitat del Miralh de Tolosa, tornèt descobrir lo gaug de dessenhar. En 2017, foguèt diplomat del Grau professional d’il·lustració de l’escòla publica d’art e de dessenh Massana de Barcelona.

*

Extrach : Cura de vèspas

L’ivèrn se’n anèt e daissèt darrièr el lo mal d’òsses. Un solelh prim veniá alegrar las jornadas e Marcovaldo, per passar un moment, agachava butar las fuèlhas, segut sus un banc, dins l’espèra de tornar al trabalh. Al ras d’el se veniá sèire un papeta, atrantolit dins un mantèl tot petaçat : un nommat Rizieri¹, retirat e solet, el tanben abonat dels bancs solelhats. De temps en quora, aquel sénher Rizieri, dins un tressaut, cridava : « Oi ! » e s’ensacava encara mai dins son mantèl. Èra aclapat de mal d’òsses, d’artriti, de lombalgia, que se trapava dins la sason umida e freda e que lo secutavan tota l’annada. Per l’assolaçar, Marcovaldo li explicava las diferentas etapas de son mal d’òsses a el, lo de sa femna e de son ainada Isolina que, la pauròta, trasiá mal.

Marcovaldo se portava cada jorn lo manjar dins un paqueton estropat dins un jornal vièlh ; segut sul banc, lo dobrissiá e donava lo tròç de jornal fregat al sénher Rizieri que parava una man despacienta e disiá :

– Vejam las novèlas, e las legissiá, amb lo quite interés, emai s’èran de doas annadas.

Atal, trobèt un article sul biais de garir lo mal d’òsses amb de veren d’abelha.

– Serà amb lo mèl, diguèt Marcovaldo, totjorn optimista.

– Non, faguèt Rizieri, amb lo veren estipulan aquí, amb lo del fisson, e ne legiguèt un tròç.

Alara parlèron abelhas, de lors qualitats e de quant podiá plan costar aquel remèdi.

D’aquel jorn, quand caminava per carrièras, Marcovaldo parava l’aurelha a cada bronzinada, seguissiá dels uèlhs lo mendre babau que li virava a l’entorn. Atal espepissèt las viroladas d’una vèspa del ventre bèl, de las raias negras e jaunas. Vegèt que s’amagava dins lo cròs d’un arbre d’ont d’autras sortissián : un vonvonejadís, un vai-e-ven qu’anonciava la preséncia d’una vertadièra vespatièra. Sul pic, Marcovaldo s’èra quilhat per se metre en caça. Aviá un bocal, ont demoravan encara dos dets de confitura. Lo pausèt dobèrt al ras de l’arbre. Lèu una vèspa i venguèt bronzinejar e dintrèt per l’atrait del sucre ; Marcovaldo tampèt còpsec amb una cabucèla de papièr.

E al sénher Rizieri, tre lo vegèt li diguèt :

– Lèu-lèu, ara vos fau l’injeccion ! e mostrava lo botelhon amb la vèspa, presonièra enferonida.

Lo papeta trantalhava, mas Marcovaldo, a tot pèrdre, voliá pas remandar l’experiéncia e quichava bravament per la far el meteis, aquí sul quite banc : non, èra pas la pena que lo malaut se despolhèsse. Amb a l’encòp la paur e l’esper, lo sénher Rizieri levèt un tròç de mantèl, de vèsta, de camisa, dobriguèt un passatge entre las malhas traucadas, descobriguèt un bocin d’esquina que li doliá. Marcovaldo apliquèt la boca del bocal, arranquèt lo papièr que fasiá cabucèla. Primièr, se passèt pas res ; la vèspa bolegava pas : se seriá adormida ? Marcovaldo, per la desvelhar, truquèt lo bocal. Èra justament çò que caliá : la bèstia bombiguèt e fissèt l’esquina del papeta. Lo vièlh udolèt, sautèt dreit e s’encaminèt regde coma un soldat que fa la parada, en se fretant l’endreit fissat e en desgrunant una cordelada de renècs. Marcovaldo èra content, jamai lo papeta èra estat tant dreit e tant guerrièr. Mas s’èra arrestat un garda que los agachava ; Marcovaldo se prenguèt Rizieri pel braç e s’alunhèt en fiule­jant.

Tornèt a l’ostal amb una autra vèspa. Convéncer la femna de se daissar fissar foguèt un brave afar, mas fin finala capitèt. Un moment solament, Domitilla se planhèt un pauc de la cremadura.

Ara Marcovaldo agantava de vèspas a bèl talh. Faguèt una injeccion a Isolina, una autra a Domitilla, perque sol un tractament sistematic podiá portar profèit. Puèi decidiguèt de se far fissar el tanben. Los enfants, o sabètz coma son, disián : « Ieu tanben, ieu tanben », mas Marcovaldo estimèt mai los provesir de bocals per prene d’autras vèspas, perfin d’assegurar lo consum jornadièr.

Lo sénher Rizieri lo venguèt trobar a l’ostal ; un autre papeta èra amb el, lo sénher Ulrico², que tirassava una camba e voliá començar la cura sul pic. La rumor s’espandiguèt ; ara Marcovaldo trabalhava en seria : aviá totjorn mièja dotzena de vèspas d’avança, caduna dins son aisina pausada sus una laissa. Aplicava lo bocal al malaut coma se foguèsse una seringa, tirava la cabucèla de papièr e, quand la vèspa aviá fissat, fretava amb un coton banhat dins l’alcoòl, amb lo biais destacat d’un mètge chanut. L’ostal compreniá pas qu’un membre ont dormissiá tota la familha ; lo despartiguèron amb un paravent improvisat en sala d’espèra d’un costat e burèu de l’autre. Dins la sala d’espèra, la femna Domitilla fasiá dintrar e fasiá pagar. Los enfants prenián los bocals voides e corrissián a la vespatièra per l’avitalhament. De còps, una vèspa los fissava, mas rai ploravan gaireben pas, perque sabián qu’aquò èra bon per la santat.

Aquela annada, lo mal d’òsses serpatejava dins la populacion coma los tentaculs d’un pofre e la cura de Marcovaldo venguèt famosa ; e lo dissabte de vèspre vegèt son paure ostalòt envasit d’una tropelada d’òmes e de femnas adolentits que se preissavan, una man sus l’esquina o per las còstelas, d’unes destrambalats coma mendicaires, d’autres amb la mina de mond fortunat, atraits per la noveltat d’aquel remèdi.

– Lèu-lèu, diguèt Marcovaldo a sos dròlles, prenètz los bocals e anatz agantar lo mai possible de vèspas.

Los enfants s’encaminèron. Èra una jornada de solelh e fòrça vèspas vonvonejavan dins l’avenguda. Los mainatges èran acostumats de se téner un pauc luènh de l’arbre ont èra la vespatièra, per trapar las bèstias isoladas. Mas aquel jorn, Michelino, per far lèu e ne prene mai, se metèt a caçar just a proximitat de la vespatièra.

– Atal fasèm, disiá als fraires, e cercava d’agantar una vèspa tre pausada.

Mas aquela a cada còp s’escapava e se tornava pausar totjorn mai pròche de la vespatièra. Ara èra bèl just al ras del cròs e Michelino èra per la far tombar dins lo bocal quand ausiguèt doas autras vèspas bèlas se ronçar cap a el coma se lo volguèsson fissar. S’aparèt, mas sentiguèt lo fuòc de la fissada e, amb un bram de dolor, escampèt lo bocal. Sul pic, la paur de çò qu’aviá fait li copèt la dolor : lo bocal èra tombat dins la boca de la vespatièra. S’ausissiá pas res, cap de bronziment, cap de vèspa sortissiá. Michelino, sens solament la fòrça de cridar, recuolava, quand de la vespatièra sortiguèt una nivolassa negra, espessa, amb un brut òrre : èran totas las vèspas que s’enairavan, un vertadièr eissam enferonit !

Los fraires ausiguèron Michelino udolar e lo vegèron s’escapar a fum de calhau, coma de tota sa vida aviá pas corregut. Semblava marchar a la vapor, tant aquela nívol que lo seguissiá semblava lo fum d’una chiminièra.

Ont s’escapa un enfant secutat ? A l’ostal ! Atal Michelino.

Los passants avián pas léser de compréner aquela aparicion, mitat nívol mitat forma umana que corrissiá a tiracambas, dins un mescladís de bronzinadisses e de vibracions.

Marcovaldo èra bèl just a dire als malauts :

– Esperatz un pauc, seràn lèu aquí las vèspas – quand la pòrta se dobriguèt e l’eissam envasiguèt lo membre.

Vegèron quitament pas Michelino que cabucèt cap primièr dins un ferrat d’aiga : tot lo membre foguèt envasit de vèspas e los malauts molinejavan dins una temptativa bufèca per las caçar, e los raumatistas faguèron de prodigis d’agilitat amb los braces acrochonits que se perdián dins de circonvolucions enrabiadas.

Venguèron los pompièrs e tanben la Crotz Roja. A l’espital, estirat sul lièit, confle, desconeissable, Marcovaldo gausava pas respondre a las escòrnas que, dels autres lièits, li mandava la practica.

Nòtas :

¹ Rizieri es un personatge dins l’òbra cavaleirosa I reali di Francia (1491) de l’autor italian Andrea da Barberino.

² Nom de mantun personatge istoric important (religioses, princes, senhors) en Euròpa.