Partidas de Rodés per fugir la misèria de 1884, quaranta familhas roergatas arriban
a Pigüe el còr de la Pampa argentina lo 4 de decembre de la meteissa annada.
L'aventura foguèt extraordinària per l’epòca, representava un cambiament total e definitiu, e i aviá ben aquí la matèria d'un libre. Sèrgi Gairal la sasiguèt e bastiguèt al torn d'aquel eveniment la trama de son primièr roman istoric, Delà la mar, que sortiguèt pel primièr còp en 2004.
En 2020 IEO Edicion lo torna editar.
Es donc en plen sègle XIX que nos mena l'autor. Lo Roergue alara patissiá d'un desvolopament flac e d'una fòrta natalitat, e es essencialament per de rasons economicas, que s'amodèt lo movement migratòri dels Roergasses vèrs l'America del Sud. Aital, en 1884, a l’iniciativa de Clamenç Cabanettes, a l’entorn de 160 personas, adultes e enfants, emigrèron cap a la pampa argentina per fondar una colonia, venguda la vila de Pigüé.
Mas al delà de l'istòria es tanben l’aspècte lingüistic qu’interessèt l'autor. Es ben una colonia occitana que foguèt creada alai, e faguèt resclantir nòstra lenga en America pendent qualques decennis.
Lo roman nos passeja a l’encòp en Roergue e en Argentina. Amb en tela de fons los eternals problèmas ligats a l'emigracion cap a d’autras tèrras per fugir la misèria...
Sèrgi Gairal nasquèt lo 19 de febrièr de 1948 a Castras. Licenciat d’espanhòl trabalhèt coma ensenhant. Es ara retirat e se consacra a l'escritura. Publica regularament a cò d'IEO Edicion, del Grelh Roergàs o de l'IEO de Tarn. Collaborèt activament a la redaccion del diccionari de Cantalausa. Maridat es paire de tres enfants.
Extrach
Après l’ainat, qu’aviá catòrze ans, avián aguts los bessons, n’avián perduda una en camin, avián agut lo quatren, lo cinquen, puèi la seisena nada-mòrta. De veire aquel còrs sens vida dins los braces de la levandièira, lo pagés n’èra demorat mut, assucat, anequelit...
Sièis ans pus tard, tres còps aviá facha repetir la femna. Al quatren èra sortit en rondinant, sens se revirar. Ela s’èra retirada dins la fòraiguièira per eissugar qualques lagremas. Lo ser, al lièch, l’aviá pas agachada. Tota la nuèch a far tantarra, a se demandar se l’enfant èra seu, se naisseriá normal, se ne sortirián pas dos tornarmai, se seriá pas mièlhs que tot aquò s’arrestèsse. Ela tanpauc dormissiá pas, de lagui, non pas qu’acceptèsse pas l’emprenhament novèl, mas de saupre l’òme enchiprós que jamai.
L’endeman, foguèt el qu’o anoncièt a l’ostalada d’un biais un pauquet enigmatic : « Dins qualques meses, tornarem metre lo cadieiron. » Totes l’agachèron, totes s’entragachèron. Lo vaquièr regassèt. Present dins l’ostal quinze ans abans que lo pagés se maridèsse, partejava mai d’un secrèt, coneissiá los projèctes, participava sovent a las decisions. Agèt lèu l’explicacion ; la quítia pagesa precisèt sulpic que, d’en primièr, caldriá desemposcar lo brèç.
– Siás tornarmai aital... diguèt l’ainat, un chic fatalista.
– Tornarmai, Vicenç.
– Tornarmai per dos.. se ne vira, faguèt un dels bessons.
– Aquò rai, metrem dos cadieirons, apondèt l’autre.
Après un cort silenci, lo paire concluguèt :
– Val mai dos de vius qu’un de mòrt.
Escrivans Idazle, Per Noste, 348 paginas. Un florilègi bilingüe d'autors bascos e gascons.
Es sortit en julhet de 2017 lo libre Camins de guèrra
de Jules Cubaynes. Es publicat per IEO Òlt edicion. Presenta lo
tèxt occitan de l'autor e la traduccion en francés de Roger Lassaque
que faguèt tanben lo prefaci e s'encarguèt de la modernizacion
ortografica del tèxt occitan.
L'astronòm inagotable - Felip Gardy