Sus la traducion del 'Lazarillo de Tormes' en occitan per Sèrgi Carles

Dins sas edicions del 24/05/15 e del 28/06/15, Centre Presse Avairon presentava la traduccion occitana del libre La Vida de Lazarillo de Tormes. Balham aquí çai-jos una sintèsi dels tèxtes e tanben, en fin de pagina, la presentacion de Florian Vernet donada sul site de l'editor (Letra d'Òc).

1 - Presentacion del libre - Ven de sortir a las edicions Letras d'òc La vida de Lazarillo de Tormes, revirada del castelhan a l'occitan pel roergàs Sèrgi Carles, que ne coneissiam lo talent de reviraire, en particular amb Una cadena de voses d'André Brink.

L'avètz pas legit en castelhan o en francés La vida de Lazarillo de Tormes y de sus fortunas y adversidades, mai conegut coma La vida de Lazarillo de Tormes o encara Lazarillo de Tormes ? Si que non lo podètz legir en occitan, ara, e sul pic es de far.

Qualques rasons se i a de besonh. Aquel Lazarillo, que ne coneissèm pas l'autor, editat en 1554, es un libre fondator. Un « quicòm de novèl » tant dins la fòrma que dins lo fons. Un dels primièrs romans modèrnes europencs, amb lo Don Quichòt de La Mancha (1605) plan segur. Roman a la primièra persona, roman d'iniciacion, roman de critica social a plen d'ironia...

Qué conta aquel Lazarillo ? L'istòria picaresca d'un paure jove abandonat, un dròlle miserable que, al servici de mèstres successius farà l'aprendissatge de la vida, de sas vanitats o vicis e de sa crudeltat. L'escasença de mostrar a travèrs los uèlhs d'un dròlle innocent (o falsament innocent) la societat del temps : poderoses egoïstas, noblilhons arroïnats e qu'an perdut lo sens del vertadièr onor, femnas venalas, religioses calculators e d'una pietat mai que dobtosa, oficials de justícia poirits e tot un pichòt pòble credul e alienat... L'Inquisicion, garanta de la religion, de la pensada unica e de la conformitat politica i s'enganèt pas : lo libre foguèt condemnat en 1559, e censurat a partir de 1573, mas pr'aquò faguèt son camin dins Euròpa tota...

La fin (que legiretz) manca pas de cinisme ? Benlèu, mas es una suspresa.

O avèm dich aquel libre es una critica de la societat espanhòla del temps, lo de l'emperaire Carles V e de l'Inquisicion... mas tanplan que lo Lazarillo es totjorn d'actualitat, sufiriá d'imaginar aicí o ailà un « trader », un « enarca », un patron de mèdia e qualques autres, individualistas e pessimistas, umanistas desencantadós...

Aital comença (puslèu mal) la vida de Lazarillo : « Ma naissença se passèt dins la ribièra Tormes, e es per aquò que n'ai pres lo nom, e foguèt d'aquesta manièra : mon paire, que Dieu lo perdone, aviá la carga de provesir la moldura d'un molin qu'es sus la riba d'aquela ribièra, ont foguèt molinièr mai de quinze ans ; e ma maire una nuèch qu'èra din lo molin, prens de ieu, i se trobèt en jasilhas e lai mainadèt ; de tala manièra que, vertat, me pòdi dire nascut dins la ribièra. »

Pas aisit de revirar un cap d'òbra aital, escrich dins una lenga del sègle XVI^en ! Per parlar de la qualitat de la revirada de Sèrgi Carles pas melhor que de se fisar al vejaire de Florian Vernet, escrivan, ancian professor d'espanhòl e d'occitan : « Òm podiá causir de traduire en cercant la mai estricta equivaléncia, o, tot al contrari, causir de rendre - sens lo traïr - lo tèxt d'arribada lo mai transparent que se poguèsse per un legeire actual. Sèrgi Carles s'es engulhat acrobaticament entre aquelas doas possibilitats e sa version del Lazarillo arriba a nos porgir un tèxt fidèl a l'original (pel sens e per la « musica ») e a l'encòp comprensible per un legeire de nòstre temps... tot en fasent perceptibla la distància temporala que nos separa d'aquela òbra de las originas. Una escomesa capitada. ». [...]

2 - Sus la traduccion : un afar de ritme. Compte rendut de la presentacion (19 de junh de 2015 a Rodés) de Sèrgi Carles. - Legir un libre es una causa, l'entendre legir es una autra causa, e mai s'es totjorn lo meteis tèxt... Totes los que venguèron escotar lo Sèrgi Carles e sa revirada del Lazarillo de Tormes n'aguèron l'autre jorn a Rodés la demostracion...

Lo roergàs Sèrgi Carles es un especialista de la revirada, aprèp fòrça libres pedagogics o Una cadena de voses [...]. En escotant « La vida del Lazarillo », la question es aquí : cossí un tèxt ja vièlh pòt semblar aital modèrne, per sa tematica mas tanben dins sa lenga ?

La revirada es pas solament un afar de sens e de vocabulari, es tanben un afar de ritme, aquí çò que ditz Sèrgi Carles. Per aquò res de melhor que de passar per l'oralizacion...

E quand òm li parla d'una revirada capitada de La vida de Lazarillo de Tormes, el explica qu'a trobat dins aquel tèxt del sègle XVI espanhòl un ritme qu'es pas sens recordar lo ritme d'unes contaires tradicionals occitans d'aicí, estil oral evidentament, amb accumulacions, frasas que s'encadenan, sintaxi que pòt semblar un pauc estranha, biaises de dire, presents de narracions al moment que s'espèra pas, referéncia a de provèrbis... una libertat dins la lenga (plan mai qu'en francés qu'es sovent mai academic) ; fin finala l'impression d'èsser sus « una tèrra coneguda »...

E i a tota la riquesa del Lazarillo : un libre dramatic, plen d'umor, que se'n pòt far mai d'una lectura, una critica sociala, una òbra modèrna de mai d'un biais...

3 - Presentacion de Florian Vernet sul site de l'editor - D’aqueste libre existisson de versions dins totas las lengas del planeta. Ne coneissi mai d’una, pel mens dins las lengas que mestregi, e la version que nos dona Sèrgi Carles de La Vida de Lazarillo de Tormes es segurament de las melhoras, per sa compreneson intima de l’original espanhòl, per sa familiaritat amb las doas lengas, e pel trabalh fait sul quite occitan. Amb aquesta traduccion, Carles permet al public occitan d’accedir quasi dirèctament a una òbra fondatritz de la literatura mondiala e mai encara, permet a l’occitan de far la pròva de sa capacitat a se mesurar amb una òbra màger de la cultura universala.