Istòria - Albi - Ròcaguda

En 2015 sortissiá Cambriolage chez M. de Rochegude de Lucette Galvan e Gilbert Roumec.

Lo libre torna sus un eveniment que se debanèt en 1826 dins la vila d'Albi. Lo Centre Occitan de Ròcaguda (COR) que n'assegurèt l'edicion e la difusion ne fasiá, alara, la presentacions.

L’afar Ròcaguda

Dins la nuèch del diluns 13 al dimars 14 de mars de 1826, tot es tranquil a l’ostal de Ròcaguda. La nuèch es negra, la luna lusís pas. El dormís dins sa cambra, al primièr estatge. Es pas jove, a 84 ans. Mas sa santat es encara pro bona.

Es pas maridat, mas es pas sol dins l’ostal, i a tanben Celestina de Sant Jueri, sa cosina, Ròcaguda ditz sa neboda. Es pus jova : a 33 ans e, ela, dormís en bas. La cosinièra de Ròcaguda, Maria Vignoles, una jovenòta de vint ans, es tanben jaguda al planpè.

A l’entorn de mièjanuèch, i a de monde que s’envitan dins la cort de l’ostal : al mens doas personas, benlèu sièis. Sabèm pas plan.

Coma lo portal es barrat, passan per dessús la paret e i fan passar una escala de sièis mètres de long. Sabon que Ròcaguda dormís a l’estatge. E lo vòlon veire. Quilhan l’escala contra la paret de l’ostal per arribar a una fenèstra qu’a los contravents dobèrts. Es una fenèstra de la bibliotèca. N’i a un que monta per l’escala. E amb un rausabartàs, (un volam) copa un carrèu, dobrís la fenèstra e dintra dins la bibliotèca. Un autre lo seguís amb una lantèrna. Mas i a una pòrta entre la bibliotèca e la cambra de Ròcaguda e es clavada. Fan petar la sarralha e dintran dins la cambra.

Ròcaguda entend ben de bruch, mas pensa qu’aquò’s lo vent que bufa. Benlèu qu’a pas l’aurelha plan fina ; a 84 ans, aquò se pòt comprene. E se lèva pas.

Mas que tot d’un còp, qualqu’un li pren los doas mans. Li ditz de pas aver paur. Ròcaguda li demanda çò que vòl. L’autre li respond que vòl son argent. Se vòl levar, l’autre li dona òrdre de pas bolegar. Li met un lençòl sul cap e li fa paur : li ditz que son quinze al torn de l’ostal e que se, pus tard, li preniá l’enveja de parlar, metrián lo fuòc a l’ostal.

Lo panaire i demanda alara ont a son argent. Li respond que l’a dins lo cabinet qu’es al cabeç del lièch. Ròcaguda entend lo segond panaire dobrir la pòrta del cabinet. Al cap d’un moment lo primièr li demanda çò qu’a trobat. « Dos cents francs » li respond. Aquò fa pas gaire, se dison los dos panaires. « Ne devètz aver mai qu’aquò. Ont es vòstre aur ? » Ròcaguda respond que n’a pas. Mas los autres lo creson pas. E alara, lor ditz qu’es dins l’armari del cabinet. Ni a un que va dins lo cabinet e torna amb una caisseta. Demanda de qu’es aquò. « Aquò’s un necessari per metre de rasors, de penches, de sabons » lor ditz Ròcaguda. Fan tintar la caisseta, comprenon que las pèças d’aur son aquí e se’n van sulcòp.

Alara Ròcaguda se lèva e vei que la caisseta es pas pus aquí. I avia mila francs en pèças d’aur. Mas se son pas contentats d’aquò. An pres las pèças qu’èran escampilhadas dins lo tirador. N’i aviá per mila francs. Mas tanben un sacon amb dos o tres cents francs, de pèças d’argent per pas luènh de cent francs e un autre sacon plen de medalhas. Aquò’s çò que Rocaguda ditz al jutge d’instruccion, lo 22 de mars de 1826. En qualquas minutas, sièis meses de sa pension èran partits en fum.

Après aver vist lo desastre Rocaguda se torna metre al lièch. Es pas que l’endeman matin que davala dins la cambra de Celestina per l’avertir de la visita dels panaires. Ela es tota estonada : a pas res ausit.

Mas n’i a una qu’a entendut, e mai, qu’a vist quicòm : Maria Vignoles, la cosinièra.

Dins aquela famosa nuèch, se jai a onze oras. Mas a mièjanuèch se lèva per pregar. Dobrís la fenèstra per veire se plòu pas, que deu far la bugada l’endeman matin. Vei dos òmes, dins la cort, pas luènh de sa fenèstra, que semblan esperar quicòm o qualqu’un. Per los veire melhor, la vòl dobrir un pauc mai, e truqua per un contravent. Los òmes se viran e la veson. N’i a un que pòrta un rausabartàs (una falç) sus son espatla. Alara comprend que son des panaires. Se gèta sul lièch e a talament paur que pensa pas solament a sonar qualqu’un. Son dos òmes qu’a dejà vistes, dos pòrtafaisses, mas coneis pas lor nom. Aquò’s çò que Maria Vignoles ditz al jutge d’instruccion lo 20 de mars de 1826.

Ròcaguda es plan conegut a Albi. Tanben, l’endeman del cambriolatge, lo substitut del procuraire del rei, Carles Guilhaumon, es sus plaça e comença son enquèsta. Vei qualquas pèças escampilhadas sul plancat de la cambra de Ròcaguda, la sarralha de la pòrta de la bibliotèca petada, lo carrèu copat, l’escala contra la paret, de tròces de veire dins la cort e la caisseta qu’es estada dobèrta e getada dins lo pargue. Demanda a Ròcaguda, a Celestina de Sant Gèri e a Maria Vignoles çò qu’an vist.

L’endeman, lo 16 de mars 1826, lo substitut demanda al jutge d’instruccion, Josèp Laportalière de desliurar un mandat de despaus a l’encontre de dos suspèctes, dos pòrtafaisses d’Albi, Vincenç Torrès e Antòni Fabre.

Sèm al començament d’una instruccion que va durar tres meses. Lo jutge interroga dètz suspèctes. Tres son mandats davant la cort d’assisas de Tarn : Vincenç Torrès, Antoni Fabre e Beliseu Farenc. Lo procès comença lo 9 d’agost de 1826 a Albi. Un sol es condemnat e solament coma complici : Antoni Fabre, que morirà un an pus tard al banhe de Rochefort, a 27 ans. Los dos autres son aquitats. Los panaires son totjorn defòra. Fin de l’afar Ròcaguda ? E ben, non !

Le 18 de septembre de 1826, Maria Vignoles declara al substitut del procuraire del rei qu’es estada maltractada per Béliseu Farenc, un des aquitats. L’aviá tustada a còps de pès e de ponhs, e tanben amb quicòm de mòl, alara que preniá d’aiga a la cistèrna, dins lo pargue. E n’èra tombada malauta. Mas aquò’s pas tot. Maria Vignoles declara tanben qu’aviá pas tot dich al procès. Aviá vist mai de doas personas dins la cort de l’ostal, la nuèch del 13 al 14 de març. Èran sièis entre totes, e quatre èran de la familha Farenc : lo paire, dos enfans, Beliseu e Justina, e un cosin, Joan Montels.

Lo jutge, Josèp Laportalière, mena una novèla instruccion, aqueste còp a carga contra la familha Farenc. Cèrca tot çò que pòt trobar sus ela. Va dusca a claure dins lo dorsièr d’instruccion un afar qu’a pas res a veire amb lo cambriolatge : una agression sexuala comesa per un autre enfant de la familha, Fèlix Farenc.

Un novèl procès comença lo 9 de genièr 1827, mas es ajornat per çò que manca cinc testimònis. Finalament l’afar es jutjat del 21 al 28 de mars 1827. Los quatre acusats son totes de la familha Farenc : lo paire, Justine e Bélisée, e lo cosin, Jean Montels. Los tres òmes son condemnats al banhe, la femna es aquitada.

Al jorn de uèi nos podem demandar s’éran vertadièrament colpables, quand vesèm que lo testimoniatge de Marie Vignoles a cambiat mai d’un còp e que i a pas cap de pròva materiale contra los acusats : d’aquel temps coneissián pas las detadas, ni l’ADN.

Se passa quicòm de plan important per la vila d’Albi, pendent aquel afar judiciari. Al primièr procès, Ròcaguda va pas al tribunal, se fa portar malaut. E lo 10 d’agost, lo segond jorn dels debats, signa son testament al benefici de la vila d’Albi. Li balha son pargue, son ostal e sa bibliotèca. Causis aquela data per azard o a una idèa darrèr lo cap ?

Se ne volètz saupre mai sus aquel afar, podètz legir lo libre Cambriolage chez M. de Rochegude, escrich en francés per Lucette Galvan e Gilbert Roumec. Se tròba al Centre Occitan Ròcaguda d’Albi.