Çai-jos dos articles sus Léon Géry.
I - Un article del jornal Lo Diari numèro 26, estiu de 2015.
Léon Géry, estela del teatre popular occitan tolosenc a la Bèla epòca
En 1933, lo jornal L'Express du Midi consacra qualques linhas necrologicas a un cèrt Léon Géry, « qui, sous le nom de Garrélou, se fit autrefois une petite notoriété dans les faubourgs toulousains, où il jouait des farces de sa composition en dialecte populaire... Son nom et son oeuvre n’étaient-ils plus qu’un lointain souvenir ». D’aquí comença una longa enquèsta menada pels bibliotecaris del CIRDÒC en cèrca d’aquel personatge mesconegut de l’istòria teatrala occitana, autor de mai de vint pèças e que coneguèt un succès popular incredible a la fin del sègle XIX.
Léon Géry nasquèt en 1839 e passèt son enfança a l’ostalariá de l’Europe, plaça Lafayette a Tolosa, que son paire n’èra lo gerent. Obrièr litograf de formacion, comença una carrièra teatrala tre l’atge de quatorze ans coma dançaire pel Grand Teatre del Capitòli e los diferents teatres de Varietats que se multiplican dins lo Tolosa de la segonda mitat del sègle XIX. Mas un accident compromet sa carrièra d’actor e mai encara de dançaire : una casuda dins una trapa mal barrada pendent una representacion lo fa venir garrèl. A vint ans, se vira cap a la « comèdia locala » en lenga occitana e inventa a l’entorn de 1861 lo personatge del « Garrélou » que coneisserà pendent quaranta ans un succès excepcional e popular. En quatre decennis, davant de milierats d’espectators, Léon Géry va crear mai d’un vintenat de pèças que ne demòra pas qu’una sceneta uèi, Lé Counscrit dé Montastruc, publicada anonimament en una brocadura de quatre paginas a l’entorn de 1874, trobada e identificada per azard dins de colleccions anonimas del CIRDÒC. Lo demai de la produccion, demorat sens dobte manuscrich, sembla aver desaparegut, probablament cremat pendent lo fuòc del Teatre de las Varietats de Tolosa en mai de 1907.
Lo succès del teatre occitan del Garrélou es tant important qu’en 1898, Léon Gary fa part del panteon de l’Escolo toulouseno dins lo prefaci de l’Histoire de Toulouse de Louis Ariste e Louis Braud : « avec la France nous sommes fiers de tous les poètes d’entre Villon et Verlaine, mais avec Toulouse nous glorifions les chanteurs ensoleillés d’entre Goudouli, Mengaud, Visner, sans en excepter Gruvel et le Garrélou. » Citant demest sas inspiracions Pèire Godolin (1580-1649) o lo poèta cordonièr Louis Vestrepain (1809-1865) que reconeis coma son « mèstre », Léon Gary daissa indiferents los intellectuals de la renaissença occitana, mai centrats sus una reconeissença literària nacionala e aisidament mespresants envèrs lo teatre de « galejadas » del Garrélou. Lo grop amassat a l’entorn de la revista Lé Gril, jornal umoristic d’expression occitana creat a Tolosa en 1891 per Gabriel Visner, es lo sol que s’interessa a el. En 1917 encara, L’Express du Midi escriu dins lo numèro del 19 d’agost que « l’on allait au Garrélou comme l’on allait au Capitole ». Auguste Fourès, lo grand poèta del Lauragués, felibre rotge, tanben farà omenatge al teatre del Garrélou que li reconeis una filiacion amb Godolin, lo poèta popular del sègle XVII, vengut classic. Lo sègle XX occitan farà pauc a pauc desaparéisser lo sovenir del Garrélou, levat per qualques uns coma Charles Mouly, tanben creator amb La Catinou d’un succès popular d’expression occitana fenomenal. Serà una de las raras personalitats que s’interessaràn a l’òbra de Géry.
II - Un article del jornal Lé Grel numèro 13, 1895. Ortografia modernizada.
Lé Garrélou
Los diccionaris que volràn un pauc balhar lo ton tolosenc d'ara, deuràn atal mencionar a aquel mot [...] :
Garrèlou (lé), una pèça comica en tres actes, dins lo vertadièr parlar populari de Tolosa. — Lo teatre, ont se jògan, a Tolosa, las pèças escritas dins la lenga del pòple. — Léon Géry, l'autor e lo principal actor d'aquelas pèças de bon renom mondin.
E n'es pas una minça pròba de popularitat qu'aquela constatacion d'un director, autor e jogaire dins una tropa de comedians, que vei lo nom del principal personatge de sas creacions servir sol a designar son genre, sas salas de teatres, dincas a el mèma !
François Villon, le Poitevin, e J.-B. Pocquelin de Molière, pr'aquò que trelusisson dins l'istòria teatrala d'un cadre plan pus grandós, n'an pas agut tant bona fortuna.
Coma elis, Léon Géry mèna la tropa e compausa prèsque-ben totas las pèças que s'i jògan. Nous a balhat atal :
- Lé Garrèlou, en 1861 ;
- Les Enratchads ;
- Lè Counscrit de Mountastruc ;
- Lé Moulignè dé Marco-fabo ;
- L'Amour dins un rusquiè ;
- Tres linotos per un cardi ;
- La Fèsto des Farinèls ;
- Las Abanturos dé Moussu Janicot ;
- Lé Faouré dé Périolo ;
- Lé Grougnaou dé Bourrassol, etc., etc.
Çò qu'a jogat o fait jogar tendriá tròp de plaçe aicí : la Couèto, la Bernadéto, lé Franc Griset — e un fum d'autras pecetas.
Nos a fait coneisser tota una estirada de bon comics e diseires sos élèves, dont citarài : Castanet, Combettes, Valière, Dirat, Bruguières, Bernadou... plan d'autres.
Sa familha es una pepinièra d'artistas al ton tolosenc e Mlles Maria Géry, Victorine, Julia, i balhan bèlament la replica dins las òbras de son cru. Son filh ainat, que promet tanben un gostós e artistic jogaire, ven de poder far benefici de las dispensas que las los accordan al conscrit « filh ainat d'una familha de sèt enfants. »
Léon Géry es nascut a Tolosa, lo 10 d'agost de 1839, a l'otèl de l'Euròpa, plaça Lafayette. Es donc ajat de 56 ans, leon. Es estat obrièr litografa e sos compagnons d'atalhièr fosquèrron los primièrs artistas de sa tropa locala.
Se dis qu'aqueste ivèrn Lé Garrélou serà montat per far córrer tot Tolosa a l'entendre e lo vese jogar amb los sieus. I devián plan una pagina, una plaça sus nòstre Gril, dins la garlanda de nòstris popularis mondins.
Lé Ramounet
N. B. — Al prochain còp balharem una de sas cansonetas : Margot è Julou qu'a compausada L. Géry en taquinan aquestis jorns lo grognau.
