Un article de Michel Miniussi dins la revista Amiras n° 19, 1989.
Per un art poetic occitan
Una granda beutat de la literatura d’Òc es sa cara de país inacabat, de Far-West e rara pioniera. Tantei escasenças mancadas, tantei causas perdudas ò delembradas que l’escrivan s’atròba sovent coma constrench de la rebastir tota. Una grand beutat e un màger perilh : jamai nos estonarem de’n veire tant trabucar, abandonar l’òbra entamenada, se perdre dins lei desèrts dau provincialisme ò bachassar dins lei paluns de l’enuei... A nòstra lenga demòra pauc de temps per se sauvar, e nòstreis energias, nòstra afeccion e afan quora se perdon fan paur o pietat.
Voudriam, en quauquei paginas qu’an ges d’autra valor e amira que de primiera indica, dessenhar l’esbòç d’una carta d’aquest país de letras e esperança - mostrar ai joveis escivans occitans, tan valerós que numerós, un panorama de son terraire, e subretot denonciar a son atencion una tiera de dangiers, avencs e carrièras bòrnias que riscan de li far perdre temps e vòlha. Avertissem de quauquei perilhs, e ren de mai ; quitam a l’inspiracion deliura de cadun, puei, a son engeni, quitament, çò que serà e farà son òbra, en tota estima e dignitat.
Notam en primier d’unei subjectes, ò sicut-erat, una manada de temas que conselham a nòstreis amics de defugir tant qu’o podràn, qu’escriga romans, poesia ò ensags. Son aquelei lei rompents mai gròs qu’amenaçan sa navigacion. Delembressiam jamai qu’un libre occitan ridicule fai pas rire mai plorar leis amaires vertadiers de la lenga d’Òc.
Laissatz ai bibliotecas de garas lo catarisme, la Crosada, Montsegur, Simon de Montfòrt e l’inquisicion e totei aqueleis orrors.
Laissatz lei trobadors ai romanistas e ai letruts.
Abandonatz ai felibres l’enfança au vilatge e lo polit temps passat e lo papet que parlava tanben lo patois e l’usina barrada e lo país que morís que vòl viure e lo mesprètz de la lenga e lo senhal e totei aquelei faribòlas.
Laissatz ai boy-scouts en quista de B.A. la dolor deis exilhats perduts dins lei corredors dau mètro e l’elògi dei vertuts dau pòble. Que la causa siá clara, e jamai o direm pron que lo pòble nos enueia.
Laissatz donc ai guitarristas barbuts l’evocacion dei Camisards, Crocants, Barbets e autrei Va-nu-pieds. Aquel atirament treble per lei desfachas a repeticion que rendon l’istòria occitana tan mediòcra, en mai de mostrar de causas psciologicas pron curiosas, vau ren per la literatura, subretot que lo mai beu de totei, lo celèbre generau Gamelin, naissut a París de familha normanda, èra pas occitan.
*
La matèria d’un libre es ren se detràs l’autor se destria pas l’òme - e un òme es lo mai sovent la soma de seis actituds davant lo monde, leis autreis òmes e leis idèas. Aquí quauquei biais que conselham de perdre, s’es possible :
- L’òdi dau centralisme, dau parisenquitge, dau jacobinisme e dau cartesianisme. Serà permès de se trufar de la França etèrna solament quand serem estats capables de far autra causa, e de lo far mielhs.
- Lo passadisme ò lo modernisme, e sei corrolaris, l’antipassadisme e l’antimodernisme.
- Lo creire qu’a París existís una volontat diabolica d’aclapar e far desaparèisser la cultura d’Òc. Non, coneissem ben París e lei parisencs : an per n’autres ren que l’indiferéncia deguda a l’inexisténcia.
- La confusion de la lenga e dau patois que vai sovent de cotria amb una ignorància fonsa de çò qu’es lo pòble. Lo solet biais d’escriure la lenga d’Òc, coma ela se parla es (fuguem realistas), de se tàise. I arribarem un jorn ? Bonaür.
- Creire possible d’imitar Bodon - escriure dins un biais que se vòu fantastic ò kafkaïc de contes e faulas allegorics sus lo destin occitan. Desenganatz-vos : existís ges de destin occitan (ni gascon, ni provençau...), lo fantastic es lo mai escabissós de totei lei genres, e lo conte ò la faula demandan tròp d’esperit per que lei letras d’Òc o posquèsson averar un jorn. Amen.
NOTA BENE, ò de l’ingrtatitud.
L’edicion occitana, libres e revistas, es a l’ora d’ara subvencionada largament per l’Estat, lei departaments, regions e comunas. Nòstrei autors, institutors, professors, son totei foncionaris de la Republica. Lei pregam doncas de laissar au vestiari son anticentralisme un pauc nèci e sovent mecanic, e de pas mòrdre la man que lei noirís.
Dos conseus enfin positius.
L’art d’escriure, coma tota causa s’apren, e s’apren amb dolor, temps e bons libres. Recomendam Loís Alibert, e lei obratges teorics e practics de Robert Lafont e Pèire Bec, per formar la lenga. Per l’educacion tant importanta dau jutjament seràn pusleu lei classics francès dei sègles XVI, XVII e XVIII, puslèu que Frederic Mistral (per lei tradicionaus) ò James Joyce (per lei modernistas d’entre nòstrei amics).
Pòt semblar util, ais armas benevolentas de legir un pauc, tanben, de literatura d’Òc, mai pas de tròp per pas se gastar lo gost ni degalhar lo temps preciós degut a la creacion. Aquesta, la literatura occitana, es pron abondosa, e se pòt e se deu pas tot legir. Conven de far la tria. D’un biais mai precís recomendam de fugir leis autors que serián jamai estats legits s’aguèsson agut l’onetstat d’escriure en francés, en luega d’estremar sa nullitat sota de pelhas dialectalas. Lei Niçards nos perdonaràn donc un juste mesprètz per son illustrisme Rancher, e leis Agenés de getar au fuec son abominable Jasmin, e leis autrei sei tan flaquei glòrias localas.
Quauquei menudalhas destinadas ai supporters dau modernisme en literatura.
Lo jazz e lo Rock’n Roll e lo Rasta e lo demai an rejonch dins lei botigas de brocanta leis armoniums preconciliaris - lo feminisme e la sodomia son plus de mòda - la revolucion ni mai - la dròga es venguda una foliá ben borgesòta - la guerra d’Argèria vau pas leis aventuras de l’oncle Picsou - la literatura d’America latina es ben enujosa - l’occitanisme es l’apoteòsi dau kitsch - ai ! ai ! ai !...
Bernat Manciet nos donèt un jorn amb Lo Gojat de novémer lo darrier dei grands libres de la tuberculòsi, en un moment que la causa era encar possibla amb aquò. Lo libre dels grands jorns, de Joan Bodon, fuguèt un bon roman dau cancer, quand lo cancer existissiá. Es ara temps qu’un deis nòstreis autors nos done un roman-sida, mai faudrà faire lèu, qu’entre dos ans serà tròp tard.
Lo ministèri de la cultura a recensat 40 000 grands poètas en França. L’article, tròp abondós sus lo mercat s’atròba desvaluat un pauc. Recomendam la pròsa.
ULTIMA VERBA
A !... lei gaugs de l’escriure... quau lei sauprà contar e recomptar... Tant i a que conselham e reconselharem longamai a nòstreis amics que vòlon capitar dins sa vida e lei letras, leis afars dau còr e aquelei de l’esperit, de defugir lo perilhós mestier e redibitòri d’institutor.
M. Miniussi
