Pèire e Marià - Ferran Delèris

Pèire e Marià, un roman de Ferran Delèris (IEO Edicion, 1996).

1917. Pèire torna en permisson pel primièr còp dempuèi la debuta de la guèrra. Son bèl-paire, qu’a plan conegut Jaurés, demanda a son patron d’intervenir per far requisicionar Pèire luènh del front. Mas Maria, sa femna, lo daissa tornar partir, se sent pas lo drech de li demandar de renonciar a son onor e a la solidaritat qu’a establida amb sos companhs de misèria.

Lo prètz a pagar serà terrible : lo sacrifici del bonaür, la mòrt, lo remòrs insostenible d'aver facha la marrida causida. Un libre de revòlta contra l’etèrna baujariá umana qu’afraba las amors pus bèlas al nom d’idèas dessenadas.

Retrobam aicí lo meteis univèrs e la meteissa justesa de ton que dins lo libre precedent de Ferran Delèris L’Aucon publicat en 1992.

*

Critica de Cristian Rapin dins la revista Lo lugarn numèro 73 (automne de l'an 2000) :

Pèire e Marià m’a pertocat prigondament. Es l’istòria de mos grands e d’un fum d’autres que foguèron mandats al chaple per un Estat fondamentalament imperialista. París ne tirèt dos avantatges : metèt la man sus Alsàcia, region germanica, e poguèt començar de la desnacionalizar ; e d’autra part anientiguèt la joventut rurala occitana, aquela joventut qu’auriá pogut benlèu s’opausar a l’etnocidi o, al pus mens, gardar la tèrra. Sens contar lo patiment de totas aquelas veusas frustradas de totas las faiçons e sens prene en compte tanpauc lo destin dels orfanèls privats d’afeccion e sovent d’avenir.

Pèire e Marià es tot aquò mas es tanben una istòria plan carpentada, plan escrita e que ten lo lector en suspens. La lectura, d’efècte, n’es facila e leugièra maldespièch un vocabulari ric e precís. Es lo miracle d’una lenga naturala ont cada mot espelís a l’endrech mannat e non pas per far polit o sabent.

Cristian Rapin

*

Critica de Sèrgi Viaule sul webzine Jornalet (febrièr de 2014) :

Pèire e Maria, un drama païsan al moment de la guèrra de 1914. Sul pont d’Ortés de la literatura occitana ausiguèri parlar en ben de Ferran Delèris. Èra, plan solide, abans de lo legir. Primièra e prompta reflexion : aquí plan un escrivan que s’amerita renomada. Vòli pas dire entapr’aquí que Pèire e Maria [Pèire e Marià] siá lo cap d’òbra literari del sègle. Pasmens avèm aquí un romanòt onèst que plan monde auràn gaug de legir.

A mai per se’n parar, jutjar sens comparar es malaisat. Atanben sens voler jutjar ni comparar a tot pèrdre, quand se parla d’una òbra, òm es sempre portat a se rebrembar d’autras ausidas, d’autras visions, d’autras sentors, d’autras atmosfèras, d’autres sentits, d’autres sòmis. Legir Ferran Delèris sens qu’aquò fasque pensar al paure Enric Molin seriá aver pas jamai legit lo mèstre de Joan Bodon.

Per qual legiguèt tot Molin, coma agèri ieu lo plaser d’o far, retrobarà dins aquesta òbra de Ferran Delèris tota la vena del roman païsan roergat. Mas mèfi ! Quand escrivi e disi « roman païsan » i a pas res de pejoratiu dins mon prepaus. E d’alhors, puslèu que de dire « roman païsan » deuriái puslèu escriure « drama païsan ».

Cadun sap qu’En Delèris (que n’es pas a son primièr roman) e Molin (siaguèsse pas qu’amb Kathleen) sabon l’un e l’autre vistalhar quicòm mai que lo campèstre nòstre. Ça que la, l’emocion se trapa tanplan en çò nòstre qu’endacòm mai. Los pus grands escrivans son los que partisson d’en d’aquí ont son per ganhar l’universal. Los que son obligats de recórrer a l’exotisme son sovent los que son incapables de tirar, de revelar la complexitat dels sentits e dels sentiments umans. Lo paradís e l’infèrn s’amagan de pertot. Sols los artistas màgers los sabon desnisar, los desboscar e los entrefondre a còps de passions umanas.

A aquel jòc Ferran Delèris es passat mèstre. Per n’acabar amb lo qualificatiu de « roman païsan / drama païsan » emplegat pus naut, se Pèire e Maria es òbra a poder restacar a aquel genre, es per blosa question cronologica. L’autor decidiguèt que lo drama se debanariá al moment de la guèrra de 1914. Mas lo drama que se jòga aquí se seriá pogut debanar en 1942 o en 1960. Malurosament la famosa frasa del libre « M’an tuat lo meu dròlle » retronissiá encara en Occitània fins a 1962. An aquela epòca èra un còp de mai per en causa de l’imperialisme francés. De fach, mandar tuar de monde colonizats en ensajant de raubar lo país al vesin, lo crime d’imperialisme èra dos còps mai insuportable. Mas d’aqueste punt de vista, los crimes de França son sens bòla.

Finalament tot lo libre vira a l’entorn d’aqueste constat milanta còps regretat : la guèrra es lo pièger dels crimes contra l’umanitat. Ferran Delèris, après plan d’autres, denóncia, un còp de mai, l’òrra conspiracion de la bestiesa umana contra paratge. Denóncia la conspiracion de l’òme contra l’umanitat. Mas amb tantas bombas atomicas e quimicas que demòran ensús de nautres, es pas malurós que de temps en temps qualqu’un nos vengue rebrembar l’absurditat, lo necitge de la guèrra imperialista.

Pèire e Maria es tot simplament l’istòria simpla de monde simples. L’istòria d’un amor abrandat e subtament atudat, d’una vida dalhada al moment de la prima, d’una bòria daissada sens braces, d’un país vençut e alienat que manda sos enfants se batre al servici de l’opressor. Tantes innocents que creguèron qu’Alsàcia e Lorena èran francesas alara que lor seriá estat aisit de dobrir una mapa rotièra e de ne legir los toponims per se mainar qu’èra pas vertat. Tantes innocents que se fasquèron tanben engarçar per la pression psicologica destillada per l’ideologia jacobina al moment de la guèrra de liberacion en Argèria. Tantes innocents potencials que deman riscan de cridar coma de nècis que Canaquia es francesa o que Corsega es francesa.

Es aquel drama de l’alienacion, de la paur e de la terror d’Estat (Pèire preferís se far tuar que de passar per coard) que nos conta remirablament Ferran Delèris. O nos conta dins una lenga remirabla de precision, amb sensibilitat e quitament, qualques còps, amb poesia. O nos conta amb una economia escriptala remarcabla. Sas frasas son a la pagèla de l’emocion que clauson : ni tròp linjas, ni tròp pesugas. Es aquò que fa l’embelinament de l’escritura de Ferran Delèris.

Un libre agradiu que se legís amb plaser. Cal pas eisitar, per las joves generacions, de crompar de libres coma aqueste que son estats editats fa dos o tres decennis. O alara, per las generacions mai annadidas, coma la miá, d’anar furgar dins sa bibliotèca e de ne tirar un a l’azard de la remirabla colleccion Atots de l’IEO. Aquela colleccion, creada per Joan Larzac e contunhada per de militants coma Eric Chaplain, Joan-Claudi Sèrras e Robèrt Martin, es un tresaur de la literatura nòstra.

Sèrgi Viaule