Un article de Joan Fourié dins la revista Lou Felibrige mai/junh de 2007.
Agait bartassièr sus la premsa occitanò-felibrenca
Se trapan realitats que s’ameritan d’èstre ditas sens relambi. Atal n’es de comunicar qu’es una necessitat per totes. Comunicar fosquèt totjorn e d’en pertot una volontat de vida, d’afirmacion e un biais, non solament de balhar novèlas o indicas, mas de creacion, de condicionament e de descobèrta.
Plan segur, lo Felibrige, tre sa debuta, escapèt pas a la fòrça d’aquesta logica. Als jorns de uèi, amb la paleta de mejans tecnics que son a la portada de tot un cadun, comunicar se pòt aparentar a un plaser e a una mena de conquista. La planeta entièra deven un camp d’espandiment. Tota persona o tot grop uman que comunica pas es vodat, pauc o mai, a se demesir, a se marginalisar, a se recantonar e a desapareisser. Pendent bèl brieu, comunicar siaguèt pas qu’un afar de papièr o de lengatge. Al nivèl felibrenc, longtemps la paraula primèt l’escrit. Se l’experiença de l’Armana prouvençau fosquèt una brava capitada, balhèt le senhal a l’espelison d’una premsa especifica, qu’aviá ça que la agut sos primadièrs, e que se desvelopèt amb de fortunas divèrsas qu’es pas uèi dins la nòstra amira de presentar o d’espepidonar.
Faltan pas las voses que nos claman que le sègle XXI serà lo de la comunicacion. Se consideram coma tematica la premsa occitana e felibrenca actuala, vesèm que nos trapam en fàcia d’un mirgalhadís d’iniciativas e de volontats qu’ofrisson a un uèlh espelucaire un camp pro alargat de reflexion, d’informacion e, plan segur, de critica e d’estonaments. Anam ensajar de nos apiejar sus qualques exemples per fins de véser cossí aquela premsa fonciona, se presenta e pòt menar a un fais de remarcas e de conclusions.
Çò que caracteriza en 2007 aquela produccion jornalistica es abans tot sa varietat, sa diversitat e son intimitat. Dos periodics, l’un setmanièr l’autre mesadièr, son a l’ora d’ara pro largament espandits e coneguts. S’agís plan segur dels jornals La Setmana e Prouvènço aro. Le primièr, nascut en Bearn le 18 de mai de 1995, es un organ d’informacion generala degut a la volontat capuda de David Grosclaude, ara president del Institut d’estudis occitans. Le segond, que prenguèt en genièr de 1987 la seguida de Prouvènço dau !, e que baileja le majoral Bernat Giely, dona tanben un pielòt de nòvas, d’articles, de reportatjes e de tèxtes mai o mens literaris. Mentre aqueles dos tìtols, la diferéncia que salta als uèlhs, es la grafia mas tanben la presentacion materiala.
La Setmana, a las orientacions occitanistas marcadas, se vòl dobèrta a totas las tendéncias e son redaccional prend largament en compte, de per sa periodicitat, les subjèctes politics e de societat quitament en temps real. Aquò i conferís una utilitat preciosa al nivèl informatiu e ne fa un utís de comunicacion dels mai adaptats. Prouvènço aro se trapa pas exactament dins la meteissa logica. La còla dels colaboraires es abans tot provençala e le contengut reverta subretot la vida vidanta de las associacions e de las escòlas felibrencas. Le redaccional es plan mai diversificat que dins La Setmana estent que trapam dins las paginas articles de fons, jòcs, comentaris de tota mena e escrits literaris. Ensaja de pegar a l’actualitat, mas amb un decalatge normal compte tengut de la periodicitat. Que que siá, l’un coma l’autre fan ara plenament partida del païsatge mediatic occitanò-felibrenc e lor utilitat a pas besonh d’èstre demostrada.
Un pauc dins la meteissa dralha, mas jos fòrma de revista, se deu de senhalar Li Nouvello de Prouvènço que pareis cada dos meses dempuèi la fin de l’annada 1989 jos la direccion de Joan-Glaudi Roux. Es un periodic cranament estampat, tot en color e que caup un fum d’informacions sus l’actualitat e las manifestacions culturalas dins tot l’airal provençal e pro sovent al-delà. Aquí tanben son presents articles e tèxtes literaris que mòstran que la lenga d’òc en Provença es encara plan viventa, en presa dirècta amb la populacion. Quant a la revista Occitans ! publicada per l’Institut d’estudis occitans dempuèi 1981, sembla que sa periodicitat siague un brave còp tresvirada e mesa quitament en sòm, benlèu per de rasons de disponibilitat de la redaccion e d’organizacion intèrna. Es de regretar. Una mencion particularia es a decernir a Plumalhon, una polida revistona illustrada pels mainatges que se declina en gascon, lengadocian, provençal e catalan.
Son aquí las solas publicacions que se pòdon qualificar de generalistas, dotadas d’una periodicitat regularia e bastidas dins una tecnica jornalistica ont se trapa privilegiada l’informacion pegant le mai pròche de l’actualitat. Avèm pas jols uèlhs las chifras de tiratge e de venta, mas sabèm qu’aqueles títols son pro largament espandits, quasi exclusivament sus abonament (la venta en quiòsc o en librariá necessitariá una organizacion pesuga amb los servicis d’un difuseire) e que tòcan pauc de mond fòra las personas e los mitans interessats. Atal, malgrat sas qualitats, aquela premsa es pas legida que per qualques milierats de personas mas arriba pas gaire fins al grand public. La redaccion tota en lenga d’òc n’es benlèu una de las causas.
Las autras publicacions son essencialament revistas (d’estudi o literarias) e tot un flòc de bulletins de ligason, fòrçadament limitats a un lectorat pro estreit e pro concernit, es a dire presonièrs d’una difusion de tipe intimista. Aquesta produccion pro desparièra data pas de uèi e, dempuèi le sègle XIX, compta mai d’un centenat de tìtols. Per se fargar una idèa un pauc mai precisa d’aquela literatura, nos cal anar al rescontre de qualqu’unes dins las diferentas encontradas del Miègjorn.
Onor a las mai ancianas. Lou Felibrige bèl primièr que cascalheja dempuèi le mes d’abril de 1887 e que, amb de copaduras e de cambiaments, se contunha fins a uèi dins la presentacion que sabètz. Es aquí la votz oficiala del moviments mistralenc, claufida d’informacions mas tanben d’articles e de referéncias. Mandada a totes les felibres, aquesta publicacion es plan segur enviada en servici de premsa a un ramat de destinataris coma las societats sabentas, las bibliotècas universitarias, las archius, unas comunas, etc. Es un utís tras que preciós per far coneisser le Felibrige, sas orientacions, son prètzfait, sas realizacions, sos membres e tot çò que concernís sa vida vidanta.
Mentre las revistas d’escòlas felibrencas encara d’actualitat, cal notar La Cabreta qu’existís dempuèi genièr de 1895 e qu’es l’organe dels felibres de Nauta Auvèrnha, los Reclams de Biarn e Gasconha espelits en genièr de 1897, Lo Bornat que remosa les felibres del Perigòrd dempuèi 1902. En Provença, las mai ancianas d’aquelas publicacions felibrencas son, se m’engani pas, La Calanco nascuda en 1879 e La Targo que data de genièr de 1899. Al lendeman de la Guèrra Granda, morrejèt Lo Gai Saber qu’es la revista de l’Escòla Occitana de Tolosa (septembre de 1919), puèi en genièr de 1924 le jornal Oc que coneguèt un fum de cambiaments e que s’es mudat en revista literaria un pauc abans-gardista. Amb L’Armana di felibre avèm aquí le punherat dels periodics que podèm considerar coma los aujòls encara en servici.
La premsa occitana e felibrenca es encara rica – e s’en cal regaudir – d’una chorma de títols que son le rebat d’una activitat pauc o mai dinamica, regulara o ciblada mas que demòran una pròva de la vivacitat d’una cultura especifica e de sa volontat, non solament de subreviure o de se mantenir, mas tanben de conquistar espaci, d’informar e de mostrar la realitat d’una literatura qualitadosa e fòrça modèrna.
Periodics de tota natura an, dempuèi mai de cent cinquanta ans, semenat lors granas als quatre caires del terraire d’Òc, sovent amb de mejans tras que modèstes e lo sol estrambòrd de son redactors. D’unes, tals L’Aiòli, La Sartan, L’Armana prouvençau, Calendau, Oc, Occitania e d’autres son coneguts e pro sovent estudiats o citats. La maja part se contenta d’una audiencia locala, d’una clientela d’abonats o d’un ròdol de militants.
En 2007, que demòra d’aquel revolum empapierat, d’aquel socit d’expression e d’aquela set d’informacion ? Un bon trentenat de revistas e revistonas, de fuèlhs e de quasèrns, de jornalòts e de bulletins que se mantenon coma pòdon, qu’arriban a viure gràcia al voler acarnassit d’unes de sos membres, a l’argent dels abonats, dels sòcis, d’amics e de qualquas raras subvencions publicas, gràcia tanben a d’oportunitats, de circonstancias, d’eveniments...
Al azard, en mai de los ja citats, balharem títols coma Aquò d’aquí, L’Astrado, Lou Flouregian, L’Escandihado aubagnenco, La Bresco, Que Nòvi ? en Provença ; Lou Prouvençau à l’escolo e l’AVEP (Associacioun vareso pèr l’ensegnamen dóu prouvençau) per çò qu’es de la pedagogia La Pounchudo, La Clau, Lou Limbert nimesen al nivèl del Felibrige gardenc ; Canta grelh en Roergue ; Per Noste en Bearn ; Lo Convize en Auvèrnha ; Paraulas de Novelum en Perigòrd ; La Faraça en terraire vivarés ; Infòc en Lengadòc tolosan, Lou Sourgentin en país niçart ; Ou païs mentounasc a Menton ; Lou Lugarn qu’es la tribuna per l’Occitania liura ; La France latine e Lou Viro-soulèu dins l’encontrada parisenca, e plan d’autres que nos desencusam de citar pas e que contribuisson a espandir la coneissença d’una actualitat en presa dirècta subre un quotidian ont la lenga e la cultura d’Òc an encara una cèrta preséncia.
De tals mejans de comunicacion e d’expression escrita, malgrat una manca de professionalisme, malgrat lor diversitat redaccionala, lor "filosofia" pròpria, lor isolament, lors dificultats de difusion e, d’aquines còps de renovelament, an le meriti grand d’existir e de carrejar una preséncia de la lenga e de tot çò que s’i restaca en tèrme d’actualitat, de revendicacion e de tradicion terradorenca.
Dins tota aquesta produccion se deu destriar, a costat dels periodics d’informacion, unes títols de qualitat que son una veirina de las letras d’Òc contemporanas. Pensi subretot a Oc, al Gai Saber, a L’Astrado, sens oblidar revistas universitarias e de recèrca que tòcan pas sovent qu’un lectorat d’especialistas.
Dire que la premsa d’Òc uèi se pòrta plan nos pareis pas una realitat segura malgrat capitadas coma La Setmana, Prouvènço aro, Li Nouvello de Prouvènço, Plumalhon, Lou Sourgentin e qualques autres. Es una premsa qu’a pas brica d’ajuda publica e que viu sonque de sos abonaments e d’un pessuc de publicitat. Es una premsa sovent militanta, benevòla, recantonada, quitament inconeguda dins son airal e dont les grands mèdias parlan pas jamai. Benlèu tanben qu’es una premsa mespresada, sens interés, dont se trufan les tenents d’una cèrta "intelligentsia", una premsa localista, passeista, estrechona, rebat d’un "comunautarisme" despassat que cal combatre pel mesprètz.
Daissam als tartufas, als jacobins e als censors de tota mena e de tota obediéncia lor manca de vision umanista, lor ignorància e lor critica estèrla. La premsa d’Òc se manten, viu e arriba mème que se desvelòpa. Demòra un ligam indispensable, una font inagotable d’entresenhers, lo fial roge que nos amistalha e nos fa simbèl, es la votz magrinèla mas caparruda d’una fòrta cordelada d’òmes que son pas que d’òmes, mas abans tot d’òmes d’Òc !
Majoral Joan Fourié
