Un molon de libres
En 1979 la revista Aicí e ara numèro 4 publicava un article de Jòrdi Blanc. L'editor presentava son trabalh al sen de Vent Terral e se questionava sus l'edicion occitana.
Publicar a París o al país ?
L'edicion occitana, ara que siam sortits del periòde d'« occitanisme vergonhós », pren mai de vam, de pes e d'ambicion. Avèm demandat a Jòrdi Blanc, fondator de las edicions Vent Terral, de pausar los problèmas e de définir un camin possible per una politica nacionala d'edicion.
Uèi, 5 de julhet de 1979, acabam de plegar e d'empegar las cobèrtas dels primièrs exemplars del roman de Barsòtti : La Tèrra deis Autres. Dempuèi la débuta de l'annada aquò fa quatre libres de publicats. N'avèm dos de mai sul taulièr per las « vacanças ». Sens parlar d'una quinzenada de manescriches publicadisses qu'esperan e que representan dos ans de trabalh.
E sèm talament crebats de passar las seradas, las dimenjadas, las vacanças a assemblar de libres, picar de tèxtes, passar de comandas, far d'expedicions, qu'aquò nos manja la vida. Descorats, o mandariam tot passejar per poder polsar nosautres tanben, viure, escriure. De qué volètz que bolegue ? Los autors e los legeires occitans, d'èsser occitans, son çò que son. Politicament e economicament sèm dins una carrièra bòrlha. De tot aquò n'avèm discutit e discutit. Es pas dins un vira-man que quicòm cambiarà. E la solucion pòt pas èsser que collectiva.
Vent Terral bufa quand pòt
Per explicar çò qu'avèm ensajat de faire amb Vent Terral caldriá començar de dire cossí se fa e se difusa un libre. Anar de la lectura dels manescriches, de la composicion d'un tèxt, als passatges a cò dels libraris e als problèmas de tresorariá. Aquò's lo trimadís de cada jorn, assegurat essencialament per doas personas d'un biais entierament militant, en mai de lor trabalh.
Ne sèm ara a nòstra setena annada d'existéncia. Vint e dos libres de publicats, un cada an a la débuta, cinc l'an delà, sièis o benlèu sèt ongan. A foncionar coma fasèm (lo nòstre trabalh es pas comptat), las recèptas (soscripcions e vendas) e las despensas, a pro pena se s'equilibran. Avèm pas un sòu de mai qu'a la debuta.
Comencèrem pas ni per una proclamacion, ni per una declaracion d'intencion mas per la publicacion d'una pichona benda dessenhada de Joan-Loís Racochòt que serviguèt a ne sortir una segonda, e aital de reng. Tot aquò sens tròpas d'idèas totas fachas dins la clòsca, a despart d'ensajar de far quicòm de per nautres, ont èrem e sens res. Idèa de far de Vent Terral un luòc de paraula en Occitània, demèst d'autres, ni mai ni mens, dins una amira de decentralizacion de la creacion : Occitània-França, e inter-occitana. Aquò's Paratge.
Es a flor e mesura que los afars s'aclariguèron dins nòstre cap, amb las reaccions del mond, dels autors, a travèrs los contactes amb los libraris, los vendeires de papièr o de material. Amb lo trabalh e los problèmas de cada jorn.
Al nivèl de las publicacions, ensagèrem d'alandar las portas de tot caire. De passar del dilèma : poesia d'òc – pròsa d'òc a un usatge escrich mens academic e mens diglossic de la lenga : aital publiquèrem tanplan bendas dessenhadas e libres d'idèas. Ensagèrem de butar la cultura d'òc al fenestron de l'istòria e del mond : aquò balhèt tanplan Marx-Engels en occitan coma Portulan o La Tèrra deis Autres. Ensagèrem de balhar la paraula a de votz novèlas...
S'avèm, mai que mai a la débuta, editat qualques librasses en partatjant los fraisses amb los autors, abandonèrem lèu lo sistèma. Vent Terral pren en carga financièrament los libres retenguts.
S'avèm ensajat, per la creacion d'un comitat de lectura per exemple, per la participacion dels autors a la fabricacion de lor libre, a la difusion, de cambiar quicòm als rapòrts autor-editor basats sus una longa tradicion d'irresponsabilitat d'un costat e d'arbitrari de l'autre, i avèm pas sovent capitat. Aürosament que i a d'excepcions, mas majoritariament los autors s'acontentan de mandar lors manescriches (quand son en occitan) e de vos secutar tant que lo libre es pas sortit. Puèi ni mèrda ni pas res. Es a l'« editor » (l'esclau de servici) de se despatolhar.
Receurem lèu mai de manescriches que de soscriptions o de prepausicions d'ajuda. Pas estonant aital que n'arribèssem un jorn a la crisi dubèrta.
Edicion occitana : las doas fàcias d'una meteissa situacion
Vent Terral es pas qu'un vent. N'i a maites. Que venon de las quatre direccions, e mai que bufan en sens contra, e mai qu'an pas la meteissa fòrça. En matèria d'edicion occitana – de libres en occitan o pus generalament sus la matèria occitana – se los volèm totes niflar cal quilhar lo nas un pauc pus naut.
I a forra-borra : las edicions associativas e militantas (Vent Terral, CREO, IEO, EOE, etc.), d'individus (Dupuy, Cantalausa...), las edicions borgesas residualas d'Occitània (Privat, Marrimpouey, Delmàs, Aubanèl...), i a las edicions universitàrias (CEO de Montpelhièr, Institut d'Etudes Méridionales de Tolosa-Lo Miralh...), i a los ostalets e ostalasses parisencs de mai en mai penetrats pel capital transnacional (francés : Hachette, o american : Time-Life).
Impòrta pas tant de ne far una classificacion complèta que non pas de véser cossí totas aquelas menas d'edicions foncionan, quand se capita, sus la matèria occitana – bruta, afrancezada, esterilizada – cossí que siaga.
Estent la flaquesa e la dependéncia dels ostals borgesòts residuals d'Occitània (es París que finalament fai abançar Privat – emai sus la matèria occitana), e daissant de costat las edicions universitàrias que tanplan, se lo vestiment ideologic es pas tròp aparisenquit o nanterrizat, pòdon èsser d'edicions al país, la contradiccion principala es entre las edicions occitanas militantas e las edicions comercialas parisencas. Dins quin rapòrt de fòrça e amb quina division del trabalh ? Las edicions nòstras obesisson pas a las lèis del mercat. An pas de capital ni financièr, ni tecnic, ni uman. Asseguran pas als autors ni argent ni promocion sociala. An pas l'aurelha dels mèdias. Las autras, si.
Consequéncias : las edicions nòstras son un brolhon de las autras, un pesquièr ont los ostals parisencs prenon los peisses (los gròsses) que los interessan (ex. : la poesia de « 4 Vertats » e la colleccion « Poésie d'oc » a cò d'Oswald : i tornatz pas trapar tot, mas una causida). A cima i a lo vedetariat : l'autor reconegut per París interlocutor valable e qu'a drech de parlar, e l'autre. Lo produch e sa mestresa escapan tanplan a sos autors qu'a sos consomators. Anatz mestrejar R. Laffont l'editor o Hachette e sas filhalas !
Las edicions nòstras publican mai que mai en occitan. Las edicions parisencas publican – a qualques mots prèp – en francés. D'un costat i a çò invendable (i ganhatz pas la crosta), de l'autre i a çò vendable puèi que transformable en produch de granda consomacion correspondant al besonh de raices, al drech a la diferéncia, al voler viure al país, aspiracions recuperablas e tot còp recuperadas. Lo terrador-caissa.
Los profièches aital amassats en amont servisson pas a publicar quicòm mai d'occitan (per ex. quicòm que seriá en occitan, o bilingüe, pus malaisit de vendre) mas las colhonadas del moment en cèrca del bèst-seller que permetrà de passar l'annada.
Aquò permet de far trabalhar directament o indirectament de mond dins lo formiguièr parisenc en mantenent o en creant d'emplecs, e pas as Albi o a Carcassonna.
E mai se publicatz a París lo libre lo pus anti-imperialista francés que posquèssetz somiar, aquò serà una glòria de mai per la capitala. Balharà a l'intelligentsià parisenca una escasença suplementària de se gratar lo monilh, lo divendres a ser a « Apostrophes » o dins totes los jornals de drecha coma d'esquèrra. E a nosautres de comptar los punts en consomant. Espectators coma totjorn. E mai pas arbitres.
E parletz pas d'eficacitat melhora de l'edicion parisenca. Si que non avèm pas qu'a plegar, nosautres los demorats, coma los camins de fèrre e las escòlas, los espitals e las maternitats. La sola eficacitat que tengue es la que nos permet d'aprene, en matèria de libres tanplan coma pel vin o pel gas de Lac, a gardar çò nòstre, a mestrejar las tecnicas tant de fabricacion coma de comercializacion per èsser pas mai d'assistits. Viure e decidir al país, d'un biais irrecuperable aqueste còp.
E nos faguèssetz pas dire çò que disèm pas. Es pas sonque una oposicion nacionalista o sectarista : París versus província o capitalisme versus socialisme autogestionari. I a los òmes. E dins cap de situacion de dominància son pas jamai totes blancs d'un costat, totes negres de l'autre. Los manescriches montan pas totes sols a París. Lo sistèma a aicí sos profitaires e sos rebocaires. Es pas volgut solament pels trusts parisencs.
Qué nos demòra ? S'es vertat que lo nombre de títols e lo tiratge d'òbras en occitan editadas al país sián sens comparason amb çò que èran, fa dètz o vint ans, i a benlèu pas a trompetar. La colleccion Messatges fa dos o tres ans qu'es al punt mòrt. La colleccion A Tots ? Quantas de reedicions dins los vint darrièrs títols publicats, e quantes d'autors novèls ? E sustot demoram totjorn amb la meteissa abséncia d'estructuras seriosas d'edicion e de difusion. A èsser a l'escota de los qu'escrivon ara, òm se maina que la situacion es tot bèl just lo contrari d'una situacion sanissa : sovent pas de perspectivas de publicacion (o alara es demandat a l'autor de pagar), o pas de critica, pas de resson. Pas de luòc ont l'autor pòsque tant foguèsse que discutir de creacion amb totes los qu'aquò tòca. Lo grand silenci. L'escrivan occitan demòra patologicament sol.
Cossí ne sortir ?
Sens parlar dels cambiaments politics desirables, de qué caldriá per que nos adralhèssem un jorn cap a una situacion (qu'encapam pas encara) ont i auriá un, benlèu dos permanents, a temps complet o parcial, que posquèssen far virar un ostal d'edicion occitana, o una pichona estampariá, o un començament de difusion ?
1 – Que los autors occitans s'engatgèssen a publicar al país tot çò, occitan (aqui pas de problèma) o francés, que tòca Occitània. Aquò nos sembla talament natural, que i auriá pas besonh d'o dire. Ça que la, coma aquela practica es luènh d'èsser generala, lançam un manifèst : « Escriure e publicar al País », que demandam a totes los escrivans d'expression occitana e mai francesa de signar.
2 – Que los autors occitans, coma o faguèron los cantaires darrièr Ventadorn, s'investiguèsson amb lors mans, lors tèxtes e lors paraulas dins los ostals d'edicion occitans qu'existisson, o que ne farguèsson maites a lor convenença.
L'argument que i pas en Occitània d'edicion o de difusion que valgue ten pas. Cal lo libre, los libres qu'o permetràn. Qual los balharà ?
3 – Que los autors occitans se prenguen en man ont son. Qual que siague pòt fabricar o difusar sos libres. De qué fasèm de mai ? Sèm prèstes a aprene los qu'o voldràn. Avèm prepausat un talhièr per aquò far a l'Escòla Occitana d'Estiu. Per çò nòstre alara qu'ensajavèm de publicar tot çò publicadís, anam remandar a lors autors totes los manescriches – e mai intéressants e qualitadoses – que poirem. A mens de i daissar la pèl – e encara ! – sèm forçats de far nòstras causidas.
Òm pòt somiar a la batalha qu'auriá poscut representar l'Histoire d'Occitanie balhada per l'IEO a Hachette. Se sas 900 paginas nos avián pas mai espaurugats que las reedicions capitadas del Diccionari e de la Gramatica d'Alibèrt o que l'edicion de l'Integrala dels Trobadors. E mai nos fariá pas tan paur. Un libràs ? Perqué l'editar pas en dos o très volumes, o en coedicion entre Aicí e ara, l'IEO, Ventadorn, lo CEO, Vent Terral o d'autres ? Per la « cibla » : un libre susceptible d'interessar tanplan occitanistas coma occitans, universitaris coma simples curioses, estudiants. Aquel libre, puslèu que de finir coma monument cultural sus una laissa o coma mèrça de supermercat o de drugstore s'ameritava quicòm mai : d'èsser l'escasença d'una batèsta politicò-culturala qu'auriá mobilizat dins tota Occitània autors e cercles occitans, a travèrs sesilhas de signaturas, conferéncias, expausicions. Cal creire qu'avèm pas d'imaginacion. Anatz-i, vos, far tot aquel batatge pel plaser d'entendre, a cada libre de vendut, tindar l'esquilon de la tireta-caissa d'Hachette.
En esperant lo còp que ven.
Jòrdi Blanc
Aicí e ara numèro 4, 1979
