Extraches de l'article de Robèrt Lafont publicat dins la revista OC, numèro 208-209-210, abrial-decembre de 1959. Es estat tornarmai publicat en 2011 dins Lenga e país d'òc, numèro 50, pagina 9. Ortografia modernizada
Leis idèas dins la batèsta
La Renaissença demòra en espèra dau grand dialòg amb un pòble. Podèm pas faire sensa. E l'espèra se fai despachativa. [...]
Vesent montar non pas l'endolible dau poeta, mai la jovença d'ara, pense aquesta passa que dins vint ans la partida serà jogada : lei darriers parlaires de l'occitan seràn venguts tan rars e tan vièlhs au mitan de la molonada que nosautres escriurem una lenga mòrta. Bèla victòria, nòstra bibliotèca occitana pariera a la de Guillaume Budé ! Lei quauquei combats ganhats seràn de paure pes d'aquela ora d'ailà. La lei d'ensenhament de 1951, siam segurs que lo vièlh centralisme la laissèt passar fin finala perque se jutjava qu'arribava tròp tard. D'efiech son pas nòstrei resultats preciós, daverats au pretz de tant d'esfòrç e de passion qu'an butat dins lo servici de la lenga lei millions de jovents que nos faudriá.
Luòga que se ara la jovença nòstra èra convincuda, leis amenaças vendrián nòstre astre. La reoccitanizacion s'encaminariá. Dins vint ans auriam la victòria. Siam ara responsables de çò que se va passar. Ara e non pas deman. Nosautres e non pas nòstres fius. A l'ora d'ara lei flaquieras, leis alònguis, lei besuquitges son de crimis contra la lenga. Es ora de prene lei proclamacions mai ferotjas dau vocabulari felibrenc, lo famós "barri de carn", lei "bolets roges" en defòra dei misticas que n'avèm plus lo temps, dins lo sentit de coratge simplament.
Es a dire que i aurà plus d'idèa per nos menar ? Seriá nèci de o pensar. Mai leis idèas venon fòrça ben dins la batèsta. D'idèas nòvas, çò dise. Es passat de luenh lo temps de "mantenir", lo temps d'un acantonament. Fau luchar ai luòcs de la mai granda desoccitanizacion, dins la civilizacion vilarda, èstre partidaris de son sègle per utilizar son sègle. Aqueu cambiament de basas deu metre en bolovèrsa tot çò que s'es pensat en cò nòstre. Avèm ges d'autre mejan d'accion que de sempre remirar çò que serà lo mond dins vint ans e de trabalhar en consequéncia. Se siam pas mai afeccionats d'avenir que lei que nos enròdan, eli se passaràn de nosautres.
Nosautres, nòstre espèr es que la civilizacion occitana aga viscut fins au ponch que vendràn destemporivas lei fòrças que nos condemnèron a la mòrt lenta. Per parlar clar, fins au ponch que l'adesion nacionala siá plus necessària a un reviure culturau. Dins aquel esperit manderiam l'idèa, quauqueis uns, i a uech ans, d'un neoregionalisme. Demòre sus aquela posicion qu'es pas de sistèma, mais de principi.
Mai crese que lo progrès de l'idèa serà foncion dau progrès deis actes. Actes malaisits dins d'entremièjas dificilas, dins un país bolegat de problèmas sociaus e politics que semblan estrangiers a nòstra batèsta, dins un mond que son evolucion pren de còcha a faire virar la tèsta e perdre l'estela. Mai avèm pas causit nòstre moment.
Vese de tot costat nàisser leis embroncas e créisser lei baranhàs. Mai vese tanben de signes positius, de brancas sauvarèlas, de camins delargats : una vida mai viva en Occitània per encausa de la transformacion dau país, lo complèxe de "patés" que recula, l'ajuda que pòt nos venir, benlèu, dei mitans que n'esperaviam qu'ostilitat i a vint annadas solament. Tota evolucion a sei doas fàcias. Es dins aqueu borbolh que sonam una generacion occitanista nòva, una generacion d'ofensiva e plus ges d'aparament. A la mai granda responsabilitat deu respòndre la mai granda audàcia.
Dins aquela espèra quauqueis uns que siam nos siam apassionats de catalanisme. Per nòstreis ainats lo catalanisme èra una semblança ; per nosautres es una dissemblança que nos ensenha. Mai, seriós, pensam possible de nos rescontrar totei, Catalans e Occitans, dins un moment futur de l'istòria, se Catalonha traspassa son malastre actuau, perseguís son evolucion, donat qu'Occitània enfortiga sa reviudança segon de critèris nòus.
Coma d'autre costat nos afortissèm escrivans francés. Un afrairament sens bestorn amb la familha deis escrivans francés deu marcar la fin d'un cantonalisme despechós e illusòri. Es una etapa tant importanta coma lo catalanisme dins lei letras d'òc. L'escrivan nòstre deu èstre present dins totei leis implicacions de sa cultura, e pas aver paur de s'afortir dins un quadre nacionau, lo vertadièrament vivent.
[...] L'avenir ? L'avenir serà lèu aquí per nos jutjar. Au mens esperem-lo amb bòna consciéncia e per aquò fagam nòstre degut ara. O diguère mantun còp : l'occitanisme es una mena de morala. Es a dire una responsabilitat. E anarai quèrre per estigmatizar l'immortalitat aqueu brave Pau Arèna que seriá ben estonat d'aquò, pecaire, se viviá, e que simboliza en tota simplicitat braveta una pontannada acabada :
M'en vau l'ama rabida
D'aver pantaiat ma vida.
Lei letras d'òc son pas de vacanças solelhosas e margalhadas de pantais. Son la mòstra solària ont s'escriu lo destin d'una cultura. Caduna nos truca, la darrièra assuca.
Robèrt Lafont
