Prefaci de Robèrt Lafont a La grava sul camin de Joan Bodon (Edicion de Roergue, Rodés 1988).
L'autor tornava aicí sus l'occitanisme dels ans cinquante, après la liberacion. Al lum de l'òbra de Joan Bodon analisava lo trabalh qu'aviá fach el, coma escrivan, amb La vida de Joan Larsinhac (1951) o La fèsta (1983).
Mai qu'un prefaci aquel tèxt es un panorama entre istòria, analisa, introspeccion, critica literaria. Robèrt Lafont èra conscient que son trabalh e lo de Joan Bodon se completavan. Foguèron totes dos d'actors màger de l'èra postfelibrenca que alara, après la segonda guèrra mondiala, se dubrisiá. La reedicion de La grava sul camin èra per el un pretèxt per tornar sul movement occitaniste.
Tornam publicar aquel tèxt en quatre parts. Los títols de cada part son de occitanparis.com.
La seguida es aquí : [Segonda part] - [Tresena part] - [Quatrena part]
1956 - Encontre a Rodés
Sabèm ara que Joan Bodon aviá començat tre 1947, que se trobava de retorn dins son pòste de mèstre d'escòla a Durenca coma se de ren lo mond aguèsse cambiat, a mètre en raconte lo temps qu'aviá viscut en Alemanha, deportat dau trabalh, dempuei aqueu jorn de 1943 ont lei gendarmas li avián portat çò que disiàm la « bilheta personala ». Per aquò La grava sul camin deviá sortir lo 15 d'abriu de 1956 dei premsas de Subervia. Mai ja en 1952, Fèlix Castan aviá tengut lo primier capítol dau libre, Waldenburg, que publiquèt dins OC.
Aquelei datas dessenhan dins l'espessor d'un temps d'elaboracion, de meditacion e d'escritura, benlèu ben lo drama de la naissença d'una òbra, facha necessària a lançadas de consciéncia e entravada d'escrupuls, de bestorns, de retenenças, e mai de censuras, tot pesat.
Prengam data sus l'emergéncia de l'escrivan, en 1951, quand pareisson lei Contes del meu ostal en cò de Salingardas. Es lo moment que lo coneguere. L'afaire vau d'estre reportat ; lo testimòni, de n'èstre escrich.
En julh d'aquel an d'aquí, lo Joan Seguin, professor respectat a l'Universitat de Tolosa, e ieu, jove secretari generau de l'Institut d'Estudis Occitans, aviàm recampat au licèu de Rodés d'ensenhaires de l'occian. Èra lo primier estagi pedagogic nòstre ; la tiera seriá lònga. Lo motiu practic èra de superar, la lei Deixonne en estent votada dempuei gaire de temps, la disparitat grafica que i aviá entre la leiçon alibertina e la tradicion perbosquina.
En Occitània coma endacòm mai, la question ortografica seriá ren que mediòcra, empobolada de conflictes faus e d'oposicions subjectivas ben realas, se foguèsse pas emblematica. A prepaus de z e de ç, se rescontravan dins la capitala dau Roergue doas familhas intellectualas tan desparieras qu'avián fins aquí jogat l'enemistat. Recebián au sieu lei felibres de l'Escòla Occitana, dins sa forma de grand vassalatge dau Grelh roergàs o dau Colètge d'Occitania. Venián d'escrivans formats per OC, lei Cahiers du Sud e la confraternitat amb lo mond parisenc dei letras, que portavan lo sageu de la Liberacion de 44 coma un certificat d'origina.
Aquestei fasián dins l'escasença un, pauc vesita a sei « resèrvas ». En 1951, Roergue podiá encara donar d'èr a d'autrei tèrras ont s'èra conservat totau l'us de la lenga e se podiá observar la civilization « tradicionala ». Donat que l'autenticitat folklorica èra de mòda per definir lo « Geni d'òc », leis amators de poesia contemporanèa, tenents de l'art trobadorenc, èran mai qu'atentius a çò que podiá espelir de nòu d'un tau rescòntre. Me ramente que Nelli arribèt meravilhat d'aver descobèrt de nuech una ciutat fantastica apinhelada a l'entorn de sa catedrala ròsa.
Enric Molin, eu, nos esperava amb sa dona de benvenguda : un faisset dau primier libre de Joan Bodon, la descobèrta sieuna, facha au país. Torne veire lo gris dau papier d'aqueu temps, sente totjorn au bot dei dets son raspadís. Legiguere a la lèsta. La darriera frasa : « Aviái un esclapon de veire, mas l'ai perdut, lo tornarai pas veire ». L'incantacion èra recebuda e transmesa sens subrecarga de retorica populista. L'oralitat pura aveniá dau bon sorgent : saupere puei qu'aquò era la quita votz de la maire de Joan. Anère a la primiera pagina : « La Revolucion s'acabava, la Republica se morissiá, Bonaparta se batiá en Egipte. Es alara que se bastiguèt lo meu ostal ». Lo libret èra magrestin, mas un escrivan nos èra nascut, lo que n'aviam lo mai besonh. Bodon enrasigava lo sòmi dins l'istòria.
Pasmens, quand l'escrivan se mostrèt, après son libre e son ainada a la man, es pas de folklòre que foguèt question entre nosautres, mai de la guèrra. Aviam un mot de passa, qu'establissiá la connivéncia : « De quina classa siás ? » E dins la connivéncia, aviam la costuma de trobar l'ascla que restablissiá l'incomunicabilitat. Per rason de quauquei mes de mai ò de mens, la destinada aviá fach la tria entre nosautres, en mandant leis uns faidits en Prússia, Silèsia, Austria ont devián remirar lo grand mortalatge sus la meteissa fàcia que leis Alemands, e en mantenent leis autres dins aqueu Miegjorn de França qu'anava èstre tèrra dei maquís, del massacres darriers e de la desbranda de la Wehrmacht. Cu aviá esperat sa liberacion de l'Armada roja fins en 1945 ; cu aviá dins l'estiu flamejant, terrible e eroïc de 1944, impausat la Liberacion ai campanhas e ai ciutats just abans qu'arribèsson lei tropas d'Africa ò leis Americans. Sièis ò sèt ans puei, degun pensava, entre nosautres, a acusar degun.
O dise, perque una simplification enganaira s'es mesa dins la memòria collectiva e qu'es fòrça important de tornar ai datas e ai fachs per comprene la fonsa malaisança que i a dins La grava e que la soscava d'un sentit tan plen. Simplificacion de creire qu'en 1942 la causida èra per un jove entre deportacion e maquís. Gaire nombrós foguèron aquelei (d'un sol contingent de l'armada 1942) que respondeguèron pas a la sonada dau trabalh obligatòri. Es a l'entorn d'elei, precisament, quand s'apondeguèron ais antifascistas espanhòus e capats dei camps d'internament, que s'organizèron lei primièrs maquís, en de ròdols estrategics dispersats : Aups, Cevenas, Lemosin... La Resisténcia anteriora es afaire de rets urbanas. La guèrra en França vira antau sus son ais dins lo corrent de 1943 (e mai vira çò parier l'occitanisme). En parlant de Roergue au moment de sa partença, Bodon ditz simplament la veritat : « Lo maquís, degun lo mencionava pas encara. Dins lo país encara degun aviá pas virada la vèsta ». Cu, de nòstra generacion, auriá fach a Bodon un crime de son exilh e de la sofrença que visquèt ?
Mai se remarca que la vertat, la dona amb un biais d'escusa : « De qu'auriàtz fach, vosautres, a la miá plaça ? » Es que s'enfronta a una autra simplificacion que la de la memòria : a la que son Enric Savinhac tròba a son retorn au país, un país encara fernissent deis atrocitats que l'enemic ne pagelèt sa retirada e de la glòria combatenta dei Maquisards qu'en 1944 èran de pertot ont lo terren ofrissiá l'amagador. La simplificacion, li dona la forma mai correnta e mai insuportabla, a la distància de quaranta-quatre ans : « Tuar de Bòchas ».
Insuportabla, a la legida que ne faguere quand lo manuscrit de La grava m'arribèt, la frasa me o foguèt. Aviáu escrich ma Vida de Joan Larsinhac, coma aviáu viscut mon temps de guèrra, en defugissent l'escais racista qu'aviá trebolat mon enfança, quand escotave lei racontes deis escapats de Verdun. Aviáu pres a una mòda cevenòla una paraula de remplaçament : « Frisons ». (Ne demande perdon ara a meis amics de Frisa e au sovenir de Vredemann de Vries !) ; trobave aquí un semblant d'escapa per netejar deis òdis bas la causa de la libertat. Bodon se pagava pas de mots e me tornava a la realitat d'una batesta sens mai d'onor e de puresa que ges d'autra : « Mas cossí son venguts lo mond en França ? » Lo libre sieu me taravelava d'aitan mai que dempuei 1951, dins l'espectacle deis atrocitats francesas en Argèria, a Madagascar, en Indochina, es l'assegurança finala de mon Joan Larsinhac que m'èra impossibla de patir. Veniáu, dins l'estiu de 1955, d'escriure, sus la basa d'una istòria veraia, l'anti Larsinhac, lo Rudòlf que me desliuresse (lo raconte era en francés ; amòr d'aquò esperèt tot lo temps que ne faguèsse l'argument de La Fèsta).
E d'abòrd qu'ai entamenat de parlar d'aquela figura ò fantasma de l'ieu, Larsinhac-Ventenac, que me perseguís ò me domina dempuei quaranta annadas, e mai pus, tant que n'acabe e que diga lo tot de l'ascla dins la connivéncia que tracèt aqueu nom, l'an quitament qu'amb Bodon se rescontreriam. Mon libre veniá just de parèisser.
Aqueu libre, dins mon idèa, foguèt jamai çò que se ditz encara un « roman de la Resisténcia ». Pintava la montada a la consciéncia d'un jovenòme en preda a çò qu'un jorn Renat Nelli sonèt un « mau d'incarnacion », e lo jutjament me sembla que vai drech a sa tòca. Lei datas son precisas, m'avise que fan ren que confortar lo dire de Bodon. Lo Joan s'engatja pas en Resisténcia armada en 1943 : « jòga » l'acte de guèrra e se met en perilh a gratis dins lei carrieras de Montpelhièr. En març de 44, entre que recep la famosa « bilheta », fugís en Albigés, mai li caudrà la preséncia pus afrosa dau mortalatge, l'orror absoluda dau massacre dei civius, per que prenga leis armas de verai. « Antau defugissiá li cadavres que lo pegavan ».
Après aquò, quatre paginas. Joan intra dins l'absolut de la guèrra après l'absolut de l'orror : la guerra-vendetta, ont se fai compte dei victimas. E mòr. Probable perque dei « joves de mon temps » qu'assumiguèron aquela ascesi joiosa e terrificanta au còp, dos amics me moriguèron, e la dolor me'n torna encara uei. Probablament tanben, dins la logica interiora de ma faula d'existéncia, perque Larsinhac podiá pas anar pus luenh. Clavave lo libre en 1946 que l'escriviáu, per que se poguesse perlongar de ren : « Darrier tu la pòrta se barra e se tornarà pas dubrir. Adieu ». Aurai pas arrestat dempuei de la dubrir, e Larsinhac de longa me parla...
Lo libre, Bodon lo dubriguèt en 1951. E, un mistèri per ges de legeire deis òbras occitanas, foguèt pas un secret entre nosautres, que son « tuar de Bòchas ! » respond a mei quatre darrierei paginas, que pesan tan grèu. Lei doas facias dau Janus de nòstra generacion antau se jonchèron. Joan Larsinhac èra estat lo primier volum de la colleccion « Pròsa » de l'IEO ; La grava foguèt lo segond. Corregiguère leis espròvas. Mai ma temptativa de i assegurar un succès de premsa francesa capitèt pas, maudespiech la revirada. Òm èra encara tròp vesins deis emocions tricoloradas. Bodon o sabiá.
Quora La grava foguèt acabada, o pòde pas dire ara a la segura. La publicacion d'un capítol, lo primier, en 1952, sembla demostrar que lo plan, au mens, èra fach. D'efiech, Bodon escriviá sus de quaserns d'escolan a viròla ont estrifava lei fuelhs a luòga de se corregir. Se podiá jutjar, a l'espessor, dei dificultats de l'escritura : dins lo manuscrit de La grava, quauquei quaserns èran reduchs a mens de dètz paginas. Mai lo metòde i enebissiá lei retorns e lo reclassament. Començava son roman quand ne teniá en tèsta l'arquitectura, e mai lo compte dei capítols. La grava es una òbra remirabla d'equilibri : quatre partidas, caduna de dètz capítols. Serà estada pensada d'intrada dins sa totalitat. A mens que s'incorporèsse la còpia d'una anterioritat... I tornarem.
Mai se confessava gaire a seis amics nòus sus lei rambalhs intims de la creacion. A Rodés, sauperiam qu'aviá pensat eu tanben d'escriure l'istòria de nòstra lost generation, qu'aquò lo teniá dempuei son retorn dei Chantiers de Joventut. Aprenguère puei qu'èra dins lo contraponch au Larsinhac. Pòde portar testimòni que crenhiá de pas èstre comprés, ni mai quitament entendut. Es tot. Nòstra correspondéncia entre 1951 e 1956 es ocupada mai que mai per de discussions de ponchs de grafia e per l'engimbrament dei seccions de l'IEO.
Balhe donc coma interpretacion çò que seguís, que ven de la longa frequentacion de l'òme e de l'òbra sensa la pròva de facto.
De seguir aquí : [Segonda part] - [Tresena part] - [Quatrena part]
