Aquí çai-jos dos articles de Renat Merle.
1 - Joan Bodon (Tr’òc n°2, Febrièr de 1991)
« Sem los òmes sens patria
Que parlam la lenga d’òc »
Au contrari de la cultura socialisada (que trusts e mèdias ne’n fan la valor mercanda), la cultura d’òc es facha ren que de destins personaus, que la valor (non mercanda) dei creators ten qu’a l’acuelh dei militants. Ges de destin tipe. Mai d’unei fan chifrar, quora devenon, ai dos sens, simbèus.
Ansin de Bodon, secat en 75, aviá pas 55 ans. Veniá d’estre sacrat « lo nòstre Bodon » per la butada occitanista. Pas gaire teorician, encara mens cap de pòple, d’escriure faguèt mestier d’òme : dins la solituda fonsa, afectiva, sociala, istorica de seis eròs, grelha l’exigéncia l’armonia de l’òme amb l’òme, la societat, la natura. Normalitat. Quimèra ? Parlarai pas aicí de l’òbra, que se tròba tota ais edicions de l’I.E.O., ni mai de l’òme, public o secret. Remandi ais actes dau collòqui Bodon (C.I.D.O.). Mai, amb un salut fraternau, quauquei mots sus l’itinerari, un itinerari que tant aguèron sensa devenir Bodon, fach de rompeduras, de retorns impossibles, de traspassaments dolorós : sempre diferéncia assumida, « normalitat » dins la diferéncia, diferéncia tornarmai dins la « normalitat »... Enfant de païsans de Roergue, deven mèstre d’escòla. Rompedura amb un mond barrat, condamnat. L’amor de la lenga mairala abolís (dins l’imaginàri) la distància presa amb lei sieus. Mai « Tot un pòple nos renega / La flor se passís a l’òrt ». Solituda. Escòla normala ; rompedura amb lo país blanc, integracion a la normalitat francesa. Mai lo normalian fraireja amb lei comunistas : iper-diferéncia dins la normalitat laïca. Après lo drame dau S.T.O es un òme sol, mal companhon de rota dau P.C.F., elegit de la minoritat dau S.N.I. Maugrat la destalinizacion, aquel libertari manten un cant a Estalin.
Joine, va a la poesia francesa. Mai tanben a l’escritura d’òc. Sensa illusion, que l’occitan a plus ges d’utilitat sociala. « Normalitat » pasmens dins la marga, que fòrça regents escriguèron en òc, e que lo vam ven dei jornaus de Roergue, cronicas « patoèsas », paura letra barrada, mai legida. Mai qu’un plaser, escriure sa lenga es testimoniar davant son pòple. Ansin Bodon ten la cronica « patoèsa » dau jornau comunista d’Avairon La Voix du Peuple, luenh dei causidas graficas occitanas, que sap d’estre legit per de gens simples, acculturats en francés. A l’òme public li passan aquesta fantasiá, recanton “patoes” dins lo jornau, dins la vida francesa. Aquel patesejaire rotje es format e demòra dins lo Felibrige roergat, puèi rescòntra l’occitanisme pedagogic (que pren vam après la lei Deixonne de 1951) : participa, e mai se lo Felibrige es (per fòrça) una secta se la pedagogia risca d’èstre aisina vueja, luenh de la vida, que s’ensenha pas coma manjar la sopa : « Nos cal apielar sus d’òbras ». Felibrige, occitanisme, es un rescòntre, recampan de gens de l’endrech, per de bòn, e, meme formalament, an una amir « nacionala ». Eu escriu : va dau conte, causida estrategica, a de romans tant novèus de ton, de contengut. Mai es luenh dau catalanò-modernisme, de la sembla-modernitat, rebat de la cultura dominanta. A despart d’uneis aparaires de la lenga, cu sap qu’escriu ansin ? E coma publicar, qu’a ges de sòus ? amb l’ajuda deis amics d’Albigés e de Roergue, comença d’èstre coneissut, mai l’òbra fa pas encara sens collectiu. Destin destimborlat, que despuèi l’adolescéncia Bodon escriu en òc, quasi sensa public. Per de rasons personalas e financieras, part trabalhar en Argeria, per d’annadas. Rompedura amb sa realitat, mai pas amb l’òbra.
Amb l’ajuda decisiva dau fogau d’Albigés e d’Avairon, fogau màger de l’occitanisme enrasigat, es revelat « nacionalament » per l’I.E.O deis annadas 70, qu’aquesta votz de la diferéncia absoluda sembla parlar per totei. Sa grafia es « corrigida », que Bodon mestrejava pas la grafia occitana. Reconeissença ? Es mens aquela de sa generacion que dei joves. Es formala e pas financiera. E risca d’èstre una mespresa : Bodon seguís lo moviment, dona dins Le Saint Affricain lei Propos d’un Occitan. Mai son darnier roman, La Quimèra, denóncia lo nacionalisme proclamatòri. Androna. « Perqué degús m’escota pas ? Ni los pastres, ni los sabent. Es coma se parlavi pas... »
Que cercava pas la patria, cercava una patria.
Que pensariá de sa normalitat postuma ? Estampat per lo S.N.I., revirat en francés (!), subjècte de contribucions saberudas. D’uneis an meme presentat un espaci d’autò-gestion basat sus la nocion filosofica de Talvera, que cantava Bodon : « Es sus la Talvera qu’es la libertat. » Sinceritat e omenatges faciles dins la securitat e l’oficialitat, tot si mescla. Prova bèla que la diferéncia de Bodon quita pas d’èstre activa.
Renat Merle
*
2 - La lenga esconduda (La Marseillaise lo 02/03/95)
Que país curiós que la França ! Regardesse pas Vaquí, s’imaginariá-ti lo telespectator mejan, qu’un elegit dei gròs te parla autra causa que lo francés ? L’anglés bessai ? Que non, escotavi l’autre còp Loís Philibert, que presidèt lo conselh generau dei Bocas de Ròse, e que te parlava a Miquela un provençau chanut. Coma tant d’autrei elegits fin finala, pas verai collègas Tardito, d’Aubanha, Francés Pellissier, de Bolhadissa, etc... ? Per lo pichon fenestron de Vaquí passava aquesta veritat premiera.
Coma ne’n faudriá gaire per qu’aquela lenga que lo poder e lei mèdias considèran coma mòrta, prenguèsse sa plaça publica. A alora, me diretz, s’es per dire de causa interessantas, vau mièlhs parlar francés, que tot lo mond comprendrà. E s’un colhon parla francés o provençau, que i fa ? Segur. Mai es pas aquí lo problèma. Es que l’a encara un fube de fremas e d’òmes en çò nòstre qu’an doas lengas en boca, e que la manca de democracia culturala fa que ne’n emplegan qu’una. E se mutilan.
Renat Merle
