Aquí çai-jos la responsa que donava Renat Nelli a la question : Cossí sètz vengut a l'occitanisme ? Son los redactors de la revista Viure que li pausava la question. Lo tèxt es estat publicat dins lo numèro quatre de la revista en 1965.
Lo testimoniatge de Renat Nelli
Cossí soi vengut a l'occitanisme ? Quina question ! Auriái plan enveja de respondre qu'i soi pas jamai vengut e qu'i soi totjorn estat dintre. Mas seriá, cresi, una responsa de pigre. E amb aquò, vòlon tanben que precise – çò qu'es un autre afar – la significacion que presenta per ieu lo concèpte d'« Occitània ». Aquí çò que dirai :
1°) I a, segur, per d'unes poètas, de fatalitats etnòlingüisticas. Los mieus ancians, costat paternal, èran italians : costat grand mairenal, catalans : soi miegterranenc cent per cent : i soi pas per ren. Tot mon « aparelh vocal », mon palatz, ma gòrja – e tanben las aurelhas – an besonh de sonoritats romanas. Pòdi pas explicar d'autre biais qu'a l'edat de trètze o catòrze ans me siái virat amb passion cap al lengatge provençal, vers los poèmas d'Aubanel, que sabi encara de còr. E vèrs los trobadors que, dempuèi quaranta ans, lor soi sempre demorat fidèl. Benlèu caldriá apondre a aquelas influéncias un pauc esotericas, d'autras que son mens misteriosas, mas aitan fatidicas : lo tust que foguèt per ieu, dins las annadas 23-24, a Lorda, al castèl de Viçens, ont passavi las vacàncias, la revelacion de la lenga gascona. Corrissiái la campanha, del matin al ser, amb lo borratièr de mon oncle – que s'apelava Ciprian, un Ciprian Desporrins – e me fasiá manjar la « garbura » en çò de totas las bòrdas de l'encontrada. Aviá doas filhas que parlavan pas qu'occitan en fasent rodelar los r bearneses dins un bruch tant mannat de « borrents potons » qu'aquò me semblava promesa d'amor – d'amor platonic – per que, alara, èri plan crentós e mai jove qu'elas...
2°) Ai pas jamai agut, lo confessi sens vergonha, brica d'estacament per çò que dison l'« engenh francés » : rason, clartat, mesura, e tot. Aimi pas gaire que los poètas franceses que son pas franceses. Per tant qu'admire la prigondor analitica de sa letradura, lo classicisme pur m'enuèja : retorica e baratolatge ! E totas aquelas istòrias d'avars, de misantròps, de dònas sabentas son aitantes de problèmas que me pertòcan pas. S'aquel mond es absurd, terrible, plen de reboliment e d'ància, cresi pas qu'òm pòsca ne parlar en tota la serenitat monarquica e Romana. Es d'el, pr'aquò, que vòli qu'òm m'entretenga, de mon astrada e de mon neient. Ai cregut – me fargui benlèu d'illusions per aquí – de trobar dins l'occitanisme responsas melhoras, dins l'occitanisme tal que deuriá èsser, tal qu'es en virtualitat. Qu'ieu me prefondi quitament dins los romanç de Puig i Ferreter e m'i trapi, sul còp, dins la viventa actualitat de totes mos problèmas.
3°) Ai cregut qu'èra possible a tot òme de mon país de se balhar una cultura que, dins l'encastre de l'Umanisme occidental, siá mens francimandejaira e mai blosa. Aquò's, plan segur, las « aspiracions » occitanas que m'an permés de progetar mon besonh de liberacion en fòra de çò que l'engenh francés a, per ieu, de trop estrech e d'estèrle. Me vòli afonsar dins l'Occitània antica e de totjorn...
4°) Los ancians – aqueles d'Occitània – son pas forçadament los qu'òm imita o seguís, mas tanben aquels que l'òm es en reaccion contra eles. Èsser en reaccion contra es una mena d'èsser en familiaritat amb. Los franceses son totjorn en reaccion contra qualqu'un, contra Victor Hugo, contra Valéry ; los mai joves contra Eluard, Saint John Perse o Char ; mas totjorn contra d'autres franceses. Per ieu, i a de còps que seguissi los trobadors, e de còps que sa lirica me fa fàstic. Mas, perque soi occitan, aqueles desfecis son encara occitans, aquelas reaccions son encara contengudas dins çò qu'ai apelat l'occitanisme. Me pensi pas qu'èsser occitan pòsca significar quicòm d'autre.
5°) Ai ensajat, de ma part, de rendre totjorn mai actualas las doctrinas dels trobadors, son erotica, e lo climat erètge del catarisme qu'es la melhora contra-poison contra los deliris d'interpretacion optimista de gaireben totas las moralas e religions. Lèu va parèisser dins lo recuelh Sexualité Humaine de la « Conférence Laennec » un expausat de l'erotica trobadorenca, non pas coma curiositat arqueologica, mas coma etica plan viventa e modèrna. Los trobadors m'an trobat puslèu que ieu los aja trobats. M'agrada tanplan que l'esperit del Catarisme tòrne renàisser e pòrte l'inquietud e l'espavent del Mal al còr d'aqueles que dormissiàn ja dins la « beatitud » (l'auto, la ràdio, e la femma), sián catolics, uganauds o materialistas. Aquò's la reconquista que cal somiar per l'engenh d'òc, la reconquista de l'empèri qu'auriá pas jamai degut perdre sus las armas, la reconquista, enfin, per l'engenh d'òc, de tota sa problematica naturala.
6°) Ai pas jamai dich que l'occitanisme deuriá se limitar a aquel prètzfait. L'occitanisme, aquò's los Occitans, los joves que lo faràn segon son inspiracion e son poder. A eles pertant d'obrar de nòu. Mas soi segur que pensaràn pas quicòm d'autre que çò que s'encarta dins l'orizont – a descubrir – de l'esperit d'òc. Que, se foguèsse pas atal, i auriá pas cap d'occitanisme digne qu'òm l'apare. E seriá plan inutil e bufèc d'ensajar de suscitar una nacion de mai, s'aquela nacion « ideala » adusiá pas a l'umanitat tot un cabdal de valors que i es mai sensabilizada que non pas una autra, e qu'es dins sa dileccion naturala, e especiala, d'aclarir.
Baste que totes los camins ajan per punt de partença « Occitània », menaràn totjorn los escrivèires d'òc – mai creguèsson de se renegar, e mai foguèsson del tot inhorents de sa vocacion enrasigada – a se trobar occitans.
Car apèli occitan lo poèta o l'artista qu'a pas besonh de metre entre el e la cultura umanista l'escòla de la pensada francesa per pujar a l'esperit ; qu'a pas brica besonh d'utilisar l'engenh francés per s'enauçar a l'umanisme universal. Que las sega o que las transcende, pòt pas que caminar a l'interior de sas pròprias tradicions vitalas. L'occitanisme es pas per el una càrcer, mas la libertat meteissa – la disponibilitat – que li balha poder d'intrar en simpatia amb totes los poètas del mond, foguèsson franceses.
Renat Nelli
