En 1965 la revista Viure dins son numèro 4 donava dètz testimoniatges d'actors del movement de la renaissença occitana. Aquí çai-jos lo d'Ives Roqueta.
Ives Roqueta sus l'occitanisme
Dire cossí e per de qué venguèri escrivèire occitan, aquò's sens interés. Es a plan mai – o pus exactament : a quicòm mai – qu'a l'illustracion o al quite salvament d'una lenga que nos siám atalats aicí. E se se tracha d'occitan dins aquesta revista, se tracha encara mai de saber quin ròtle deu jogar dins lo procès de la desalienacion de l'òme modèrne la reflexion qu'avèm menada a l'ocasion d'aquela lenga, reflexion que la volèm de vertat istorica, de prospectiva e de justícia e que sonam « occitanisme » pr'amor que deu tot (e d'aver grelhat, e ara de butar) a una lenga qu'es la nòstra, ni primièra ni totala per ieu e per plan maites, e la nòstra pr'aquò.
L'entrepresa es de talha e passa de pertot lo fach d'escriure. Salvar l'òme, lo desliurar en li donant l'enveja e lo poder de se far desalienator de se, dels autres, ara e sens fin, sens la mendra illusion qu'aquela liberacion pòsca jamai èsser definitivament complida : aquí coïncidisson un còp de mai sana teologia e problematica revolucionària. Aquí soi ieu, en tot cas, òme e escrivèire, e d'un sol movement, engatjat dins una entrepresa que l'istòria nos ensenha son nom : socialisme e que lo realisme exigís de nosautres que siá menada luònh de las nèblas ideologicas, mas al mitan del pòble desoccitanizat del Miègjorn de la França gaullista, als temps darrièrs d'un colonialisme e als primièrs passes d'un autre, dins las entremièjas de la granda mudason europenca.
Cossí ne venguèri aquí, d'aquò òc, vòli ben plan me'n explicar.
*
Disi pas que seriá inutil, per que tot siá plan clar, de contar quina revelacion de ieu m'aportèron complementàriament als entorns de mos onze ans, lo cors d'occitan de Robòrt Lafont e la lectura de Max Roqueta. Aiçò decidiguèt de tot e l'istòria d'aquela segonda naissença l'escriguèri, un cop, mas cresi pas qu'aicí se trache de naissença. De creis, puslèu e de pojada mieuna, confusa, maladrecha, clafida de rambalhs, d'errors e de trigòcis, doblidant o calant per un temps aquel pesuc e dolorós comèrci que l'escrivèire mena en ieu amb una lenga malautejanta, un public inexistent, un país en chancèla, l'angoissa e las jòias entre quals devi far mon camin e mon òbra.
*
Çò pus simple es d'anar al centre : e lo centre foguèt quand comencèt a s'escrancar lo mite de la colonizacion francesa en qual semblava abotir messianicament tota l'istòria de França e que cementava alara – dins una confusion de pensada e de retorica, de bona consciéncia e de marrida fe qu'es ara malaisit de descriure e qu'èra a l'epòca de plan mal discernir – l'unitat del país francés.
Probable que sens aquel escagassament davant mos uòlhs d'aquel image de França, sens aquel òdi que me venguèt per mon « país », foguèssi pas estat qu'un escrivèire d'òc content de retrobar l'usatge de sa lenga, aürós de se far una plaça dins las revistas e las antologias, mitat felibre e mitat professor coma tantes ne sabèm. Que l'istòria d'aquestas darrièrs dètz o quinze ans me'n aja empachat, aquí l'important, cresi. Al trefons de nòstra causida i a un problèma de generacion.
La mieuna aguèt vint ans entorns de 55 e al meteis temps de la vida que d'autres occitanistas avián fach lo còp de fusilh dins l'exaltacion patriotica de la Resisténcia e las illusions de la Liberacion, èrem nosautres a trapar pas cap de rason enlòc de nos batre per un país que nos fasiá vergonha.
La vergonha, l'òdi, lo mesprètz qu'aviàm de França, aquò veniá de luònh. Aviám dançat, amb los colègas, lo ser de Dien-Bien-Fu. E mai ieu que, pecaire, i tombèri pas jamai. Èra un jorn de dòl nacional, avián interdich los balètis, mas dancèrem. Dire perqué, m'es malaisit : jòia de ne finir, batuts, amb una guèrra desonoranta, simpatiá e mai benlèu confusa fraternitat pels Viets, besonh de virar l'esquina un bon còp a la politicalhariá de l'epòca, tot aquò saique, mas tanben – revirat dins lo lengatge de l'« anti-France », lo sol possible d'aquel temps – una impossibletat d'identificacion de nosautres a França qu'es benlèu dins mon cas radicala, esclairada e entretenguda per mon occitanisme, mas que sabi partatjada amb força joves de mon temps. Aviàm dançat sus la desfacha d'una armada ont combatiá mon amic Gilbert Vaquièr, qu'aviá causit lo Còrs Expedicionari puslèu que de partir pels nauts-fornèls de Lorrena ont lo volián mandar coma fasián per totes los caumaires de Sèta, aviàm dançat qu'aquela armada èra pas la nòstra. Entendèm-nos : disi pas una armada francesa, americana per exemple. Disi que sa batèsta èra pas la nòstra, disi qu'èra exactement lo contrari d'una batèsta nòstra. Qu'un pòble qu'admiràvem satonèsse un país que fasiá de son Empèri son unica justificacion, i aviá pas aquí per plorar. D'illusion patriotica francesa n'aviài pas jamai aguda. Aviái nòu ans en 1945. M'avián dich e tornar dich que lo maquís èra pas que de raubafedas e companhiá, en amont dins Avairon ; quand jogàvem als maquisards o als milicians, vos auriá calgut veire quina partida de torturas fasiàm. E dins Sèta arroïnada, aviàm aprés per un chewing-gum a menar los G.I. al bordèl, e d'autres a se faire chaspar, o quicòm mai. Entre Indochina e Argèria, i aviá agut Corèa. En Corèa aviàm vist partir de zazous sens trabalh...
*
« Amour sacré de la patrie » : me calguèt esperar mos trenta ans e l'espèr de recuperar qualque jorn ma patria occitana per me mainar qu'aqueles mots podián èsser pas ridiculs. En 1954, avián pas cap de sens. S'aviàm dançat sus una desfacha de França, èra pas per anar tres ans puèi quilhar naut suls penjals dels Aurès un drapèu que mespresàvem.
A la sorga d'aquel mesprètz i avià pas solament una filosofia, una fe en Dieu, una pensada politica. I aviá de caras, de rescontres. Los colègas malgaches qu'aviàm agut en filò al Collègi de Sèta nos avián ensenhat la violéncia de la repression dins son isla. Nos èrem satonats un bocin amb los estudiants facistas (disián : nacionalistas) de Montpelhièr a la Ciutat Universitària lo jorn que i venguèron « reglar son compte als metècas », en esperant d'organizar aquela caça sistematica al nha-qué, al raton e al negre que se menèron en vista de totes pel Clapàs silentós e consent. I avià agut Dellidj, Ben Abylès, mos companhs de pionicat al Collègi tecnic de Nimes e nòstras conversas mesfisantas, totjorn sus l'Argèria de la guèrra, de l'après-guèrra. E de davant en Khâgne, i avià agut Malikité. Gaussó Malikité (de còps disiàm Kiassó que dins una turna del Licèu pichòt, pacientament, m'aviá fach l'istoric del colonialisme. Pel primièr còp un jove, coma ieu mas d'una autra color de pèl, me desplegava la tièra dels crimes de la raça blanca, e de França mai que mai. La traite, los chaples del Constantinés, los Conquistadores, la revòlta de Toussaint-Louverture, la condicion negra en Africa e de pertot. Quand Kiassó èra partit, ieu l'arrestavi pas :
– Sale blanc ! me fasiá.
– Non, disiái ieu. Sale putain de français de merde !
E risiam del meteis rire. E li tornavi :
– Putarrassa de França.
– Alors, demandava Malikité, colonisés ? Vous aussi ?
– Bien entendu, disiái.
E sabiái qu'èra per de rire e tanben qu'èra fons e seriós. Mas m'enganavi que pensavi alara al sègle XII, a la Crosada, a una astrada irreversibla nos ligant a França per sempre. Degun m'aviá pas aprés a m'acarar a uòi. Pensavi pas que las luchas que pensava el per son país, las poguèssi pensar pel mieune...
*
Devi fòrça a Malikité. Èra sodanés, de çò qu'anava venir lo Mali, patriòta e socialista. Sabi pas çò qu'es devengut. Mas ai agut de novèlas, fa gaire, d'un autre colèga d'aquela epòca. En Avinhon, al PEN... Al PEN ont calié veire lo président francés coar, amanhagar lo representant ivorian per se mainar cossí França abandona pas res de sa manmesa suls païses que « colonizèt ». Gnalega Memé Jérémie, Ivorian, convertit, francofil, me diguèron qu'es devengut una glòria dins son país d'ont m'arriba uòi per l'entremesa de Poésie Vivante una desolanta antologia francofòna. La Província es pas solament provençala : es tanben ivoriana. Aval coma aicí se sap donar a París çò que volonta : de Camarga, de buòus, de solèlh ; de zebús, de tamtam e d'evòri. Enfin, va plan, aquí per Gnaléga... A Malikité, li disiài :
– Répète, mais en soudanais : la France, c'est historiquement la pire connerie.
– Impossible.
Dins sa lenga, Malikité sabiá pas dire un mot...
*
Aguèssi pas pensat, tot plan comptat e rebatut, que lo fondator del Partit Nacionalista Occitan èra tocat de deliri ideologic, son biais de tot resòlver definitivament dins sa clòsca e dins lo pus mendre detalh, sas descripcions espectaclosas de son Occitània a venir (tot i èra previst e reglat : la linha de frontièira, las doganas, los sagèls, la recuperacion dels Occitans de Tourcoing o de de París, la revelacion [sic] de las allocacions per las familhas parlant la lenga d'òc...) m'aguèsson pas fach cridar al nonsens e crentar, a cima, qualque sinistra trufariá, probable qu'a aquela epòca i aguèssi aderit.
Sens aquel ventolet de foliá que lo PNO faguèt passar sus la capèla occitanista, ni pels signes que lo temps nos fasiá, ne seriàm pas ont ne siám ara... Ne seriàm ont Félix Castan suplicava i'IEO de tornar l'an passat : al rapòrt de R. Lafont en 1952, un tèxt que cal legir per saber d'ont venèm e de qué nos tenguèt tant de temps d'avançar.
Dins las construccions desesperadas dels nacionalistas nòstres passava quicòm coma un crit de santat morala. Qu'es pas la pena de parlar occitan, s'es per maissar : Visca la França !
Al luòc d'aquò lo PNO crida « Independéncia ». Es un sisclal qu'ausiguèri amb ma femna, dins un meeting que se trachava de quicòm mai, es evident... Reconoissi pr'aquò que lo bramal me sembla fòrça mens bestiàs que lo discors qu'A. Chamson faguèt als membres del PEN en Avinhon. Lo bilingüisme de Chamson, ieu, me sortís pels uòlhs. Aiçò per donar un imatge de perfièch renegat : satisfach. Crenti plan mens lo PNO qu'aqueles fanatics del bilingüisme que refusan a l'occitan lo drech a venir tornarmai una lenga totala amb tot çò que aiçò compòrta de retrogradacion del francés. El nos obliga a resòlver de problèmas que tanplan pausèt mal, mas que pausèt. Los amics de Chamson, felibres e occitanistas, fan mina de creire que i a pas cap de problèma de susvida de la lenga d'òc pr'amor que vièlhs e flacs, afranchimandits, emborgesits, an perdut tot coratge e fisic e mental e tota responsabilitat d'òme e d'escrivan e tota enveja de s'emponhar a de problèmas quins que sián...
*
Refusavi lo PNO, mas aquò simplificava pas ren. Èra del temps que « de polit burèu en politburo » I'IEO s'encaminava el tanben cap al nonrés academic. La guèrra incendiava Argèria, e França – dels fascistas de drecha als fascistas estalinians en passant per de Gaulle, Mitterrand e Mendès-France – exigissiá de nosautres qu'anèssem ajudar a mètre d'ordre dins aquel bordèl. La seguida, cadun la sap.
Un còp encara lo PNO amb lo baujum d'usatge, mas tanben amb una rectitud morala qu'es digna de respièch, marcava lo camin en demandant a sos aderents de trabalhar dins la clandestinitat al servici del nacionalisme argerian. Los auriàm pogut ajónher en qualitat d'occitanistas – e mai se pòt que d'unes o ajan fach : pas ieu, e n'ai vergonha –, mas o faguèrem pas que sabiàm pas ont n'èrem.
Es a aquela epòca qu'un òme qu'es estat un dels iniciators de l'occitanisme modèrne me prepausèt mitat galejar mitat seriós de plaçar una bomba dins un endrech public. Per donar lo senhal de la révolta ? Non pas ! Dins la pensada de mon grand òme, aquò deviá far ges de mal a degun e un pauquet de bruch. Pro pr'aquò per que m'arrestèsson, me fotèsson al tribunal e que deguèssi per me defensar l'apelar a el. Mon grand òme alara vendriá a la barra e explicariá tot : l'occitanisme, lo bilingüisme, lo federalisme, te sabi e cossí aviái pas res comprés e cossí caliá tot comprene. E la premsa se fariá lo resson de sa votz e lo mond tocat per la gràcia nos fariá nòstre drech. Aital somiava l'occitanisme en 55 o 56, foncionarizat, pasteurizat, universitarizat, e mai, e mai, e mai...
*
Pas un sol acte collectiu d'occitanistas e d'escrivans que venguèsse trebolar nòstra indiferéncia endormida. Tot se passava coma se lo destin d'Argèria nos concernissiá pas. Fasiàm pas un gèst, disiàm pas un mot.
Per suspicion davant tot nacionalisme ? Segur. Mas enfin, Ferhat Abbas parlava de l'Argèria de l'après-guèrra coma d'un Estat multinacional, çò qu'èra la saviesa e la novetat, mas tanben una clau per abordar nòstres problèmas.
Alara ? Manca de maduresa politica ? O cresi. Sus l'istòria de l'occitanisme pesa encara lo dògma messorguièr de Mistral : « siàm de la granda França, e ni cort ni costier ». En 1952 Robèrt Lafont disiá al primièr acamp de l'IEO ont anèri : « Occitània es una part integrada de la nacion francesa ». E cadun picava de las mans ! La vertat es que res nos aviá pas preparat dempuèi la demession dels escrivèires de 1907, a faire front a la revolucion etnica que se fasiá de l'autre band de la mar. Tot ensag de reviscòl occitan se trucava al dògma de l'integracion capitada e... benfasenta ! Mancàvem d'una analisi politica clara. L'especulacion teorica e neò-regionalista francesa de C.-P. Bru o de F. Malrieu podià èsser un regal de l'esperit. Avançava pas los afars, qu'aviàn près aqueles, coma los que los seguissián, son partit de la mòrt de la lenga e de la mòrt economica del país. La recerca teorica, luònh de s'acompanhar d'una necessitat d'accion, se congostava pas que dins los prolegomenas, bailava solament a de fanatics de cultura in abstracto la latitud de paralizar tota accion, de faire abocar tot reviscòl que li semblava pas dins la linha del partit comunista, qu'èra alara lo pus reaccionari de la tèrra e dont los òmes pesavan tant sul govèrn de l'IEO que lo mond se'n inquietavan e que lo catolic Camprós aguèt carga de los rassegurar. Per entreténer lo mite lenifiant del bilingüisme sens assèti social i aviá de mond, a bodre : nacionalistas franceses, estalinians, felibres mitat-convertits, escrivèires franceses refolats, universitaris irresponsables, foncionaris consiroses de sa carrièra, aquò en cerca d'un títol d'òme de letras o d'animator regional, qué que siá, totes contents se podián qualque jorn téner dins quina França que siá lo pus mendre ròtle de glòria provinciala, totes tenguts del meteis complèxe de patés, de minoritat e de mediocritat, totes en quista d'una reconoissença de se per qui que sià, basta que foguèsson reconoguts, valorizats e sortits del nonrés per França.
Aquí bèl temps del bilingüisme. Un pauc d'occitan dins l'escòla francesa, un pauc d'occitan a la ràdio francesa, un pauquet d'occitan dins la premsa francesa e ardit, seriàm sauves ! Qual podiá dire lo bonaür de l'òme provesit de doas lengas : la francesa per cada jorn e cada causa, e l'occitanisme per la cultura, la lectura dels Trobadors e la creacion poetica ? Qual ? Mas Chamson ! E mai contunha aquel monstre ! La lenga d'òc, venguda immortala e eterna pels besonhs de la bona consciéncia, èra sortida de l'infèrn !
Tocàvem lo fins fons de nòstra alienacion e saique aquò deuriá bastar per explicar que boleguèssem pas. I ajustarai quicòm mai : la manca de coratge. Lo coratge fisic e tanben lo d'avançar fins a cima de sa pensada, quant que costèsse. Lo coratge qu'es pas una virtut de foncionaris. Del foncionari que soi ieu, atanben.
*
Car me fau pas pus fòrt qu'un autre ! Me demorava impossible de religar mon refús de França a mon voler occitanista. I aviá qu'un pas de far, plan simple, mas lo sabiái pas far. Ma presentacion d'un numèro d'OC consagrat als joves escrivans pòrta, a l'epòca de mos vint ans, la traça d'aquela impossibletat intellectuala (o d'aquela bestiesa) a ligar las doas causas : l'aplant de l'IEO e la necessitat d'un movement politic. I meti en abans la necessitat de l'accion. Mas dins quina perspectiva ? Es clar que ne sabiái pas res. I sosqui d'una mesa en plaça d'agitators professionals revolucionaris, mas per quina revolucion ? Mon article o ditz pas !
Fasiàm pas res. La consciéncia francesa èra gimblada, mas nos disiàm pas franceses per pas res : aviàm pas mai de contra-consciéncia que de contra-politica. Èrem desvariats, desesperats, mas de nòstre malaise naissiá una mesfisança nòva, d'orientacions mai seguras.
Se, tocant França, son astrada, son passat e son avenidor, las cartas èran traucadas coma alara nos en mainàvem, èra normal de se demandar dempuèi quora. Parlem pas de la Republica IV. La IIIena perdiá ela tanben las colors idillicas qu'aiman de li donar los Roges del Miègjorn. Sus las arroïnas de la Comuna s'èra pas capitat de bastir qu'un Estat conservador en matèria sociala, alienator dins lo domèni regional, colonialista sens vergonha, descervelaire e massificator. E quora cercàvem las raices d'aquel imperialisme francés, Engels nos respondiá : sègle XIII, Crosada. E nosautres començavem d'ajustar : los Armanhacs, la guèrra de Cevenas, la liquidacion del Miègjorn reialista.
A far aital montadavala sus uòch sègles d'istòria confiscada per l'ideologia nacionalista, començavi d'apercèbre l'istòria d'una nacion mancada, perdon ! de doas nacions mancadas e la necessitat de tot espiar autrament e de tot tornar mètre en question. A cima de ma cerca i aviá un mot que flambava : lo de genocidi.
*
Cal dire que dins lo meteis temps la misèria de nòstre país se metiá a crebar los uòlhs.
Lo meriti per una part ne reven a l'Occitània de Berthaud que d'un biais discutible, mas important faguèt la traucada en mesclant d'occitanistas a de problèmas non pas mai culturals, mas economics, mas tanben e mai que mai a Lafont que trapavem atentiu e critic davant cada butada de la consciéncia occitana, present de pertot, sol a demandar a quicòm mai qu'una astrada bòrlha la rason de nòstres malastres, ja segur que lo problèma nòstre èra istoric, economic, moral e politic plan mai que cultural e cercant ja lo remèdi a nòstre mal dins una compreneson nòva de l'istòria passada e actuala. Cercàvem. A paupas. E plan sols, que la regionalizacion – evidenta pr'aquò – de las luchas socialas escapava totjorn a la Senèstra francesa amb qual sentissiàm al còp la necessitat e l'impossibletat del dialòg. Sols tanben, qu'en çò nòstre l'atencion que portàvem al politic e a l'economia mobilizava contra nosautres la tièra acostumada : paurucs, estalinians, reaccionaris, partisans de l'ordre.
Embarrar nòstra lucha dins lo cultural coma d'unes o demandavan ? Èra fòra question. Qu'un organisme d'estudis pòsca aver una vocacion purement culturalista, aquò rai ! Mas d'òmes ? Tot mostrava, al sens contra, que lo dinamisme occitan, dont mai anava, dont mai refusava los jòcs culturalistas, dont mai de crisis en butadas d'espèr lo vesiàm s'arrapar a de problèmas concrèts, e digam lo mot : politics. Los joves que veniàn ara en çò nòstre volián saber ont metián los pès, demandavan amb un testarditge onèst ont voliàm n'arribar e cossí.
En 1961 OC refusava d'integrar a son numèro especial « Culture d'òc, culture amenaçada » ma responsa a la question pausada per de Gaulle al decan Jordan, quora passèt a Montpelhièr : « Comment vont, Monsieur le Doyen, les études occitaniennes ? ». – « Los estudis ? Plan, respondiái. Es tot lo demai que vai pas ! » Lo demai : la crisi totala que traversava lo país de mai en mai paure de tot, d'òmes, de fabricas, de trabalh, d'argent e d'esperança... Mon article èra refusat, « question de ton », mas l'important èra obtengut : endacòm mai qu'al partit de Fontan un lengatge patriotic occitan veniá de se faire ausir, e quand semblava que toquèssem lo fons, començavem solament de tocar tèrra e de trapar lo camin d'un espèr e d'una morala. Tot doçament nos desenclavavem, sortissiàm del ghettò, de la complicitat. E tot nos i sonava. L'enquistament de l'IEO, la situacion internacionala dominada pels avatars de la colonizacion, l'experiéncia chinesa e cubana, Bandong e per l'Euròpa l'esclatament de Belgica, l'estat catastrofic de las regions de França.
E puèi i aguèt la Sala. Un drama d'un ample extraordinari revelava un país a se e los occitanistas, ça que la renforçats pel conflicte dins son analisi de la situacion regionala, se trapavan incapables non pas tant de solidaritat amb lo pòble de la Sala que de portar davant l'opinion las donadas vertadièras del conflicte e de definir las responsabilitats. Qué que ne foguèsse, la Sala precipitava lo movement : lo COEA naissiá e aquela naissença ajudava, coma lo PNO, a desglaçar l'occitanisme. Semblava que se'n finissiá amb un sègle d'acomodaments, de flirts e de mescomptes. Sens poder ni voler parlar un lengatge nacionalista lo COEA prononciava lo mot de « colonialisme interior », reprenent aital lo tèrme qu'aviàm emplegat dins un manifèst d'escrivans, se bailava un plan de trabalh e d'urgéncias e establissiá de contactes amb una part de la Senèstra francesa. La lenga pel primier còp dempuèi lo començament de la Respelida quitava d'èsser la rason e la fin de la lucha e lo país amb sos òmes veniá pels Occitans lo primièr motiu de son engatjament.
Vesiàm lo temps trabalhar per nosautres. La fin de la guèrra d'Argèria en acabant l'escagassament de l'Empèri nos trasiá en qualitat d'Occitans « a la poncha de l'istòria » per parlar coma Allier un còp èra. Amb la « pèrdia » d'Argèria lo mite de l'unitat francesa èra romput ; la pròva s'èra facha que quicòm que èra França, per tot lo mond, podiá un jorn venir quicòm mai. Qual aviá pas dich e pensat qu'Argèria èra França ? Qual disiá pas, pensava pas qu'Occitània èra França ? Dins la rompedura dubèrta per la venguda d'Argèria a l'independéncia, trapavi un espèr rasonable de veire mon país trapar tornar un devenir.
*
Pel primièr còp, la mòrt, l'aviàm darrèr nosautres. Longtemps simbòls d'una integracion capitada, aquí que veniam, ara, los darrièrs residús de la colonizacion e – èra aiçò çò pus nòu – que ne preniam consciéncia e que nos metiam en tèsta sens estrambòrd facil ni semblanças de patriotisme de ne sortir. Jos nòstre agach un valat se cavava entre doas França, – coma n'i a que dison encara, entre Occitània e Frància coma disèm. Un valat qu'èra pas pus lingüistic solament ! Lo Sud, lo Miègjorn, Occitània (lo mot i fa pas res) èran pas pus un sòmi del passat, mas un molon de problèmas de resòlver que las mapas pacientament tengudas a jorn per mon fraire me'n fasiá descobrir tot l'ample : mapa del jos-desvolopament francés, de la frequentacion escolara, de las migracions intèrnas de populacion e d'energia, de l'oposicion politica... A l'entorn de ieu (qu'èri alara ocupat a OC, a suscitar d'escrivans, a mètre en plaça una critica, a butar una pròsa modèrna, a copar dins la lenha mòrta de nòstra produccion) sentissiái d'autres òmes butats per la meteissa fe que ieu dins lo vèrb d'òc avançar nòstres afars sus d'autres domènis. A pensar a quicòm mai qu'a una lenga qu'espertesís ganhàvem la santat : ieu dins la joiosa e sanissa « terror » que (çò dison !) fasiái bufar sus las letras d'òc enfin volgudas nacionalas, mos amics en largant l'occitanisme en plen dins las batèstas del sègle...
Que preparèssem los uns e los autres los camins a una nacion occitana èra pas per ma far paur : la nacion barrada sus se dont soscava Fontan seriá pas jamai la nòstra ; èra contra l'imperialisme del dedins que luchàvem en nos confrontant a Euròpa, al cosmopolitisme, a l'experiéncia socialista. De nacions gascona, basca, lengadociana, etc... embarradas dins un meteis movement de conquista de son èsser avenidor ? Pensar a aquò me donava pas pus las tressusors, de tot. Per un còp que fasiá bon respirar, respiravi. De qué riscavi ? Pas de segur que lo solelh parlèsse d'òc, mas me'n fotiái. Qu'Occitània se desseparèsse de França ? Lo vesiái pas tant facil, mas a l'ora d'Euròpa, qual sap ? E s'arribava, per ma fe, èri per. Qu'Occitània independenta cabussèsse dins lo socialisme ? Coma maites catolics aviái aprés a creire que la Glèisa de Jèsus-Crist èra pas maridada amb lo capitalisme... Que lo mond d'Avinhon e de Sèta comprenguèsson pas mai lo francés que lo zoló ? Èri per, atanben. E encara. E encara.
De perilh ne vesiài pas cap.
Ives Roqueta
Sorsa del document : revista Viure numèro 4, 1965. L'ortografia es estada modernizada.
