En 1966, las Edicions Occitanas tornavan publicar la nòva de Pèire Pessamessa Beluga de l'Infèrn. Ives Roqueta dins la revista Viure numèro 6 ne fasiá la critica.
Beluga de l'Infèrn
D'aver passat dètz an pels tiradors de Pessamessa, Beluga de l'Infèrn a pas vielhit. La novèla qu'aviái legida d'aquel temps jol títol d'A revirapèu – 38 paginas d'aqueste format : una orada a se regalar – peta totjorn d'aquela joventut sens ges de fard, d'aquel plaser d'escriure que Nhòcas e Bachòcas carrejava a la saca e dont aviài gardat lo langui.
A-z-Ais, l'estiu. E dos jovents. Fèlix, primièr, « lo poèta di lòngui cambas, lo galòi Fèlix que se fasià de femnas tanlèu que o voliá », la granda biga a qual tot capita totjorn, lo poker coma l'amor, l'aürós amant d'aquela Maria-Laura « qu'es talament intelligenta que s'es facha baisar lo tresen còp que se veguèron » : felix Fèlix. L'autre es Ludòvic. Ludòvic-Pessamessa, coma Fèlix es Sèrgi Bèc, un còp que foguèron passats l'un e l'autre pels prismes del romanèsc e de l'umor distanciaire. Ludò, lo paure Ludòvic auriái dich, se per pastar tot lo raconte i aviá pas aquel umor, justament, se dins aquel cap caput de jovent nascut amb sos dètz-e-sèt ans (los personatges de Pessamessa an de parents sovent, abestits, sens poder, caricaturals, inutils, cargats de recampar tota la bestiesa morala del mond, mas d'enfança pas cap, pas traça d'una : naisson, stricto sensu, de son primièr colèga, de la primièra filha chaspada un brave còp, baisada se se pòt, de la primièra « cuòcha ». Tot per abans es lo grand negre) i avià pas tant d'innocéncia donc, tant de disponibilitat jove a tot, tant de capacitat a tot absòlver, tant d'enveja de viure.
Pensi pas que degun – en òc aquò's segur, endacòm mai caldriá o espiar de prèp – aja aital coma Pessamessa capitat a rendre compte, e amb tant de novetat lirica, d'aquel moment de la vida qu'es pas pus l'adolescéncia (l'adolescéncia deu força a l'enfança, e de l'enfança, aicí, retrobam pas que la fèbre e que l'atissament a viure) e pas encara l'edat d'òme. Una edat d'òme ça que la dont los personatges de Pessamessa vòlon pas ausir parlar ni mai ni mens que de l'enfança, pr'amor que saique an gost de mòrt, tant l'una coma l'autra. Nhòcas e Bachòcas s'acabava sus Tòni que, malaut de veire la vida davant el e « lo temps coma una giba espectaclosa de cargadas de calendiers di Postas », s'aimava mai « de son biais de quèco pas encar abravonit, far l'amor en idèa en mirant lo Vièlh-Pòrt ». Beluga de l'Infèrn trapa una semblanta tombada : « A uech oras, rescontrèt una blonda que i a tres mes l'aviá tant cercada, e coma aquò, sènsa que i aguèsse d'esfòrç ni de discors, a l'espantament di vièlhi logicas naturalas, anèron se passejar e far l'amor dau costat de Lar sus un prat qu'aviá de nègri prefondors de tombèu ». De nègri prefondors de tombèu...
Ludòvic-Pessamessa. Ludòvic-Parsifal. Un Parsifal derisòri, d'acòrdi, lo paure el que devià traversar « viscosament doas espessors de vestiment per aver aqueu remplaçament d'amor ». Mas Parsifal, i teni. Perque tot aquel librilhon es una cèrca o melhor una quista. Del barjacatge de Fèlix a perpaus de sa Maria-Laura a la terraça dels « Deux Garçons » fins a aquel famós prat dont parlavi, en passant per aquel darrèr de porta ont ausís, pallinèl, s'espandir « l'alen ritmós e ample mesclat d'un parlar a la chut-chut » dels dos amants, pel cafè ont ensajarà de se levar la blonda parisenca, pel chaspatge afebrolit del cinèma amb la Maria-Laura e per aquela cambra ont amb la Loïseta capitèron pas qu'a « s'ensucar de mitat » a totes los sens del tèrme, la quista se perseguís, existenciala e pura ; a revirapèu, se volètz, e coma lo primièr titol o disiá ; a contra-sens, totjorn, de l'idéal cortés, que totes los mejans son permeses, falsetat e desmesura compresas ; mas sens infèrn e sens beluga, que d'infèrn n'i a pas ges ont l'innocéncia raja.
E de fach, raja l'innocéncia. La jovença ten luòc de l'enfança dont a totes los poders, la puretat, l'impudor, la despaciéncia e la quita irresponsabilitat. La ràbia d'existir o purifica tot. Se contenta pas d'escrancar – coma per exemple dins Molière ont l'amor dels joves, d'intrada de jòc, es pausat de cara als calculs dels vièlhs : la vièlha morala informa tot e l'agach que pòrtas sus tot e tot çò que te cal far perque çò que deu èsser siá. Aquela taula rasa, que se realiza de se, camin fasent, per a mesura que l'òbra tira sus sa fin, es pas sens ramentar – mas amb mens de vigor, mens de portada tanben, que siám aquí dins un passatge, o ai dich – aquel escrancament de la convenéncia e de la leialtat, de la morala e de l'onestetat que Miller fa sus son camin. Lo fracàs, solid qu'es pas tan grand. Ni tanpauc lo netejament. A legir Beluga de l'Infèrn, aguèri mai d'un còp la crenta que per Pessamessa, coma per tantes maites, i aja tanben plaça per aquela idèa afrosa que « cal ben que jovença se passe », tant se sentís finalament que, levat per Ludòvic, un temps, res a pas bolegat. Dins de tèxtes coma aqueste òm es pas capable de saber se l'umor i tinda coma una santat o per amagar, plan o mal, la sentida d'una desfacha. Tot i es risolièr e trist, capital e ridicul, lo lengatge coma las accions. Mas l'engatjament es total, la sinceritat plena e coratjosa. Un còp desbarrassat de sas facilitats tocant l'univèrs dels adults (a espiar lo mond que lo descòra d'un biais caricatural, l'escrivan fugís l'analisi e donc demesís sa revòlta, la priva de son aliment vertadièr, finalament l'enfantolís), de Pessamessa podèm esperar tot.
Ives Roqueta
Sorsa de l'article : revista Viure numèro 6, pagina 45, 1966.
