Aquí çai-jos la nòva d'Ives Roqueta, Lo cinc de junh. Foguèt publicada en 1965 dins la revista Letras d'òc numèro 1.
Lo cinc de junh
Besièrs, lo cinc de junh, a sièis oras e mièja, tot es en òrdre la vesprada e nosautres. Ges d'odor monta pas de la tèrra, la tèrra aicí a pas ges d'odor, e lo perfum del telh de l'autre band de la carrièira caldrà encara esperar una orada, lo temps que lo vent vire e venga de la mar, per qu'arribe ont sèm. Pausar sa votz. Ensajar de dire la patz. Rojolina del vèspre. Dessús mon cap la gàbia penja, lo canarí lo pòdi pas veire, mas sabi qu'es bòrlhe d'un uòlh. Al bruch que mena ara, devinhi qu'es a prene son balanç e ara que s'esposca dins l’aiga. Es pas son ora, mas de qué far ? Es que i a d'oras, uòi ? De tot uòi es que i a agut d'oras ? E ara Tautisson confla sas plumas, estira sas alas, beu, beu, beu...
Es pas qu'apuèi que cantarà. Mandarà sa crida rotlada, tenguda, que s'engavacha al cap d’un brieu, e quand se calarà me semblarà que lo silenci còpe. Puèi l'aucèl se perdrà, e tanben, coma tot dins una jòia mofla.
Cutarai los uòlhs un moment. Daissarai venir l'òrt. L’an asagat un pauc trop lèu se pòt, davant que lo caud tòmbe, e las tomatas alatejan. Al mitan de la lèa de ròsas pèrdon sos fulhons e a senèstra, a cima de paret, una trelha verdeja e roseja contra lo blanc del gip. Las paraulas dels petancaires, sovent fau la partida amb eles, mas uòi n'ai pas agut brica l'enveja, venon de luònh, se mesclan, confondudas, passadas al dralh, impossiblas de comprene. A moments un carrèu peta, las votz mòntan puèi s'amaisan, lo jòc reprén e tot se cala. Lo cèl barrat en dessús de nosautres, raiat d'irondèlas sens fin es una granda jòia distanciada. Lo vent a finit per virar e lo cèl doçament carreja. Devèrs marin un nivol monta, s'espelhandra, se pèrd, seguit d'un autre e tornarmai. Lo perfum del telh a pena es arribat que se tira. Quand nesejaràn las ensenhas* que ma femna li fan crenta, coma se las vesiá virar, coma s'èran pas de calelhas un pauc nècias penjadas a las bigas del cèl per mesurar lo temps, saique serem dintrats. Lo temps l'avèm. Lai caminam tot drech, a paupas, coma dins un ostal. L'avèm engabiat, aprivadat, fach nòstre. Es pas question de l'arrestar. Lo podèm daissar jogar, a son sicap, a mos pès, coma la canha : d'esquina, lo ventre en l'èr e las pautas que bolegan alentidas en quista d’una careça que caldrà que venga a la fin. Avèm tota la vida e tot çò que s'amaga de l'autre costat de la vida. L'òrt de la debuta de mond dison que l'an clavat, dison pas que siá desfatat. Avèm pas perdut que la mapa.
Cuti los uòlhs. L'òrt. La ràdio. Gui Beart canta e son aritmetica desesperada e risolièira a rejonch la votz de Saurat. Ac digas pas. Ac digas pas. A Montsegur lo camin es encara traçat que davala del castèl al lenhièr, o lo contrari : lo contrari de segur, ren finís pas al davalar, e tot çò qu'aimi se i rebala. Las montanhas d'Arièja los arbres a l'auçada dels uòlhs carrièira Magalona, la tèrra negrassa de l’òrt, la sala d'un cafè de la Moffa. Pèire e Renat : « Explica. Avèm besonh de saber ». Jos las parpèlas, tot lo saure del vèspre, tot lo ròse d’aqueste estiu, de las filhas d'aqueste estiu, vestidas de ròse, enfin, après lo gris de l'an delà, lo blanc de l’an passat, vestidas de ròse, de ròse... La plaja e la carrièra de cinc oras, a la terrassa d'un cafè...
Ven la ràdio. Ràdio-quartièr, m’explica Simona e es vertat qu’emplena tot. Òm devinha de femnas dins l'entremièg de las cortinas ocupadas a far lo sopar. D’òmes dintran. La ràdio siscla, mas los vesins, apiejats a la parabanda de faussa fusta de sa fenèstra, sembla que l'ajan delembrada : del det l'òme mòstra quicòm cap a la mar e la femna se carcina a ensajar d'o veire. Un aucèl saique : lo vesin es caçaire e lo dimenge sa femna l’acompanha. La ràdio caborneja. Ma femna bròca : quicòm d'espés e color de flanèla que sembla un matalàs. Es espandida dins una cadièira longa. Dins la fenda de son mantal de tela blava los pels de son sèxe fan la còca al mitan, se revechinan, coma la mar quora fa nòrd. Es ara, en escrivent, que pensi a la mar, al nòrd, a la tèrra. Alara non. Mas escriure separa. E la messorga es veraia pr’aquò. Es se non parlavi del nòrd que seriái messorguièr. Dins mos uòlhs portavi pas que lo còrs de ma femna e ara vesi pas pus que la mar davant los Dos Fraires del Cap d'Agde amb sas ondadas capusadas pel vent. D'ont ven que dins la jòia que sentissi a l'entorn de ieu coma una aiga, trape encara lo temps, lo còr o l'enveja d’escriure ? Una frasa de Miller me tafura. Es dins Crucifixion en ròse, cresi :
« I auriá pas un sol òme per negresir un sol fuòlh de papièr s'aviàm lo coratge de viure çò en de qué cresèm ». Citi a quicòm prèp. La mar veni tanben de la pèrdre.
Ma femna s'es arrestada de brocar. Compta sas malhas. Es qu'ausís la ràdio ? Es que sentís coma lo vèspre ven ? Sembla embarrada dins son obratge, mas las alas de son nas bolegan a moment. Lo solelh, de galís, lissa sas cambas, se pausa sus son ventre redond. Me viri un bricon sul costat per que la lutz m’agante. Image de la patz, aiçò ? Se pòt, mas sabi pas. O poiriái pas assegurar. L'enfant qu'esperam es pas luònh. Pensi als pins, torçuts, escabaçats, mingraunhes, sacrificats que tenon tèsta a la mar, un còp passada la darrièira renga d'ajoncs suls penjals de las dunas en dejòs de Mimizan. I pensi ara. E l'enfant es nascut e ren benlèu es pas çò qu'avèm viscut aquel vèspre e tot saique es ampatufat.
Los nivols an partit. L'aucèl cala. La ràdio ? Es que jamai la ràdio a donat ? Lo vèspre es tot redond e iranjat coma aquel autre vèspre qu'avèm cregut longtemps mai important qu'aqueste. Las irondèlas van e venon. A la cima de l'òrt, penjada a son aram e bolegant pas brica, una ròsa. En dejós de la terrassa, sul camin vièlh de Bedarrius, un caval passa. S'ausís de luònh, dempuèi la cima de la còsta e, coma passa cada vèspre a la meteissa ora, sabi que vau ausir, per pauc que tot dins ieu se cale, las ròdas de la carreta que craïnan a contratemps del pas pro lentàs de la bèstia que marcha plan-plan puèi que tot d'una pren son vam quora aganta la davalada. Me levèssi solament e gantèssi la parabanda, poiriái veire lo vièlh assetat, cambas pengim-penjant fòra de la carreta, la pipa atudada al canton de la boca, los uòlhs amagats per la casqueta e qu'espèra l'autra carrièira, après una figuièira tota ondrada de ròsas pichonas fins a sa darrièira branca per far signe que vòl virar, engulhant un autre silenci, lo de las faissas de legums e de las rengadas de socas, dins aquela poncha de vila que s'emmarga dins lo campèstre a non plus e ont las pichòtas villàs, cargadas de flors aicí-siam, se dubrisson al bon del vèspre. Mas bolegarai pas. M'es pro del bruch.
Es benlèu aiçò, la vertat. Un pas que fa lo decompte del temps e nosautres dedins, a i far nòstre espandi.
Disi espandi, mas es ostal que vòli dire. Ostal, òrts, bòsques, pelencs, rastolhs, lauradas. Repaus, passejadas. L'amor. Coma lo temps es luònh que m’amorravi contra tèrra tot a mon creire d'èsser sol, entièr, inatacable ! Sonam del nom de patz de causas desparièiras. Los pins de Mimizan. Aval tanben, après la plòja de la vèlha e la longa vesprada al canton del fuòc, dins la granda sala de l'ostal de Bernat Manciet, aviái pensat que la patz la teniái. Èra en decembre e pagina virada. Èri sol. L'amic que m'aviá menat a la mar, lo quitariái l'endeman amb un paure secret. Me figuravi qu'un còp abandonat lo mond se poiriá caminar cap a una contemplacion totala, aiçaval. Me semblava que ja, dins una glèisa de nuòch, n'aviái trapat lo primièr gost. Coma s'èrem faches per quicòm mai qu'aicí ! Coma s'aviàm quicòm mai de far que de metre nòstre pas dins un autre, d'un qu'auriá tot lo temps ! Los pins ! Sorisi. Imagini de marchas capudas, non pas luònh de tot, mas dins tot (es que te sovenes tu, de las fuòlhas de la platana, l'an passat, d'aquel tèxt escrich en francés sus le hanneton ?) amb aquel grand atissament del viure qu'es nòstre biais d'aimar Dieu e tot. E la vida coma es. Amb lo paradís terrenal en abans de nosautres, en abans o en dedins, de far, sus tèrra : pels camins de la sang dins la carn.
O tu, Bossuet, vièlha carna, ton libre m'es partit de las mans. Encara un moment e saique serà coma se jamai n'aguèssi pas començat la lectura. Paure tu, amb tas definicions aigridas, vielhanchonas, bonas tot just pel qualque grèc ? Ont as aprés que lo còrs es preson ? Dins lo ventre de ma femna s'acaba una carn que vendrà un Dieu o pas ren. Aital de tota carn. De la mieuna, de la tieuna, rosigaire. La darrièira prepausicion del Credo, de qué n'as fach, arlèri ? Lo demai còmpta pas. S'es pas amb aqueles uòlhs, amb aquelas mans, amb aquela cervèla, und zo weiter, que me serà donat d'aimar, de me mesclar sens fin e sens me pèrdre dins l'amor trinitari, en nom de quana logica de l'auvari, del malastre, de l'inutil, ton Dieu los nos auriá bailats ? En nom de qué la tèrra se deu escrancar en nonres. E los gèstes del plaser que son sagrament de l'amor ? Se'n fenís pas jamai amb un òrt e es aital que Dieu a començat.
Daissarem de caire los libres per aprene çò que es la beutat, tre ara. E se lo temps nos sufís pas ne prendrem mai. Ne traparem tant coma ne caldrà per aprene a tot aimar en vertat e en actes. A negligir pas ren. Sauprem ont nisa la beutat a fòrça d'agachar las nafraduras de las mans, dels pès, del costat. Nos caldrà fòrça temps, m'aviás dich, mas parlavi de quicòm mai sens quitar de parlar d'aiçò. Lo còrs del Crist nafrat es çò que i a agut de pus bèl sus la tèrra e ara de pus bèl sus tèrra e dins lo cèl. Bèl. Disi bèl. Mas se lo vesiái bèl de quan agach o espiariái tot ? Totara, abans de m'espandir a costat de ma femna, l’ai encara manjat. Per que ren non se pèrda, per que tot siá complit.
Cans dintra a son ostal. Quora passa davant la grasilha de l'òrt nos fa un signe de la man.
– Arriba, ditz ma femna. Te caldriá ensajar. Ai paur que te siá un pauc grand.
Dempuèi lo primièr jorn es clar qu’a rason. Sorisi. Aquò's vertat. Es grand, lo tricòt. Ai pas brica enveja de rire.
Ives Roqueta
Nòta de occitanparis.com :
* Las ensenhas desinhan las constelacions, lo cèl nocturn, que representava un còp èra lo sol mejan per s'entresenhar sus las direcions de prene.
Sorsa del tèxt : revista Letras d'òc n° 1, 1965.
