Dins son libre Mas Espingadas Enric Mouly dedicava un capítol a la lenga nòstra. Aquí çai-jos lo sieu tèxt. L'ortografia es estada corregida.
Lenga nòstra
Lenga nòstra, occitan, lenga d’òc, lenga del brèç, lenga mairala ! quin miracle a volgut que poguèssi cantar uèi sus ton divenc flaüt !
Te portavi en nasquent, e es tu que me brecèras de ta musica encantadora es tu qu’ausiguèri en dubriguent mos ausidors ; es tu qu’aprenguèri en sautejant a cavalet suls ginhols d’un paire valent e d’una maire percaçanta. E jusqu'a sièis ans creguèri qu’èras la pus bèla lenga del mond, perque tot çò que vesiái, tot çò que sentiái, tot çò qu’aimavi, tot çò que fasiá ma jòia e ma pena, se tradusiá per ta votz. Aviás getat dins ieu de raices plondas. T’èras cavilhada a mon anma coma siás cavilhada a l’anma de nòstres pageses vertadièrs.
A ! que te’n valguèt de t’èsser acrancada aital, doça lenga dels aujòls ! Es aital que poguèras, en te trufant, vencir totas las enganas. Malgrat los vents e los aigacis, es aital qu’as pogut florir libra e verturosa jol gai solelh occitan.
Alara t’aimavi sans te conéisser e t’emplegavi coma ma maire m’aviá ensenhat. Perqué donc calguèt qu’en sortiguent de l’ostal non t’ausiguèssi plus tindar clara e joiala ? Al nom de quin principi me siaguèt ensenhat una lenga qu’èra pas la mieuna ? Al nom de quina sapiéncia me foguèt repetat que ma lenga valiá pas res ? Al nom de quina justícia me foguèt defendut de la parlar coma amb mon paire ?
Ò lenga de mon pòble ! per tu soi estat punit, per tu soi estat plomat, per tu ai plorat sovent jol fais de la penitença. Mas jamai m’es pas vengut a l’idèa que foguèsses tu la copabla ; jamai non t’ai volguda maudire ni renegar. Vencit, ai plegat jos la fòrça e jos l’injustícia, mas ai gardat de tu pro fiertat e pro coratge per me rebecar, dempuèi, quand ai pogut.
A ! la lucha de la lenga nòstra e del franchimand lo long d’aqueles meses d’escòla ! Auriam pas ausat dire adessiatz a nòstre melhor amic, de paur del mèstre, quand èra apr’aquí. E preferavem clavar lo cais coma d’inocents, puslèu que de deslargar una responsa esperitosa en nòstre parladís. Coma un cunh que s’espinta, a dich de còps de malh, lo franchimand dintrava en nòstre comprenòri. E l’espintason èra dolorosa coma tot trabalh forçat. Tanben nos seriam gardats d’aplechar una frasa, de culhir un mot de mai que si calía. E tanlèu que polsavem, que lo mèstre virava l’esquina, que podiam panar una minuta al règlament governamental, reviviá nòstra lenga maire. En catamiau, darrièr lo burèu, o de rescondons a l’aurelha, nos seriá pas vengut a l’idèa d’emplegar lo franchimand. E dins la cort, en espingant, quand lo mèstre nos vesiá pas, repreniam al plus viste la lenga de la libertat. Òc, malgrat los edits de Francés 1èr e de Richelieu, los decrets de la Convencion Nacionala e las leis sacradas de la Republica, malgrat la paur d’un paure òme que trimava coma las pèiras tota sa vida per nos encocar la lenga de Bossuet e de Voltaire, èrem pas que de dròlles mas racavem pas.
E aviam rason, sarnebiu ! de racar pas. Aviam rason de preferar la lenga de Mistral e de Bessou, la lenga del papà. Aviam rason de voler gardar aquela lenga qu’es lo pus bèl tresaur de nòstra raça e son pus bèl monument ! Aviam rason de vóler servar l’eretatge sacrat que farguèron una longa tièira de glorioses davancièrs, e qu’avèm lo dever de passar a nòstres filhs coma los paires lo nos passèron. Aviam rason de manténer nòstra lenga qu’es lo testimòni d’esplandor de la patria e lo simbòl de sa libertat.
Mon Dieu ! creguèssetz pas que fague lo mendre repròche als mèstres que m’ensenhavan. A totes, gardi una reconeissença prigonda e sincèra, car totes an semenat dins mon anma lo bon gran. Lor deuriái puslèu fòrça escusas pel gaidelum e las asenadas d'ont ai, tròp sovent, pagat lor trabalh e lor amistança.
Mas cal ben que li aja endacòm qualqu’un de destimborlat, per ausar voler que d’òmes onèstes derraban brutalament, nòstres mainats a l’ensenhament del sang, a l’ensenhament de l’ostal, de la bòria, del vilatge, de la patria ; a la lenga, al piutadís natural ont nòstra pensada a dejà raiçat e s’es motlada.
Lo pauc de francés qu’apreniam, non lo degelissiam qu’a la favor d’una maladrecha traduccion de nòstra lenga mairala. E los qu’avián pas lo biais, o l’esperit, de far aquela traduccion defenduda, èran condamnats a demorar muòls. N’i aviá maites d’aqueles que dels autres qu’arribavan a s’estujar qualque mots de ripa-rapa, mas qu’èran incapables d’alinhar una frasa sul cahier o de demandar corrèctament de pan amb de formatge.
De sòts ! diretz. Nani. Anatz-los veire, uèi, sus la fièira o pels camps e veiretz se sabon de qué dire e se coneisson quicòm ! Mas parlan roergat, e dins aquela lenga richa an eretat, coma an pogut, del saber, de l’engèni, e de la cultura naturala del terrador.
E soscatz-i plan ! Lo jorn ont nòstres mainats aprendràn a legir dins lor lenga, lo jorn ont lo francés s’ensenhará a l’escòla coma totas las autras lengas dins fòrça licèus, per la metòda de tèmes e de versions, nòstre pòble aurà fach un grand pas vèrs sa renaissença. Mas caldriá, d’abòrd, que la classa intellectuala donèsse l’exemple de son amor per nòstra lenga ! Aquò seriá de son interès. Sonca qu’aquò’s tròp simple e tròp bèl per li s’esperar de quauques jorns !
Enric Mouly
Sorsa del tèxt : Mas Espingada, Enric Mouly, Carrère, 1945 (segonda edicion). La primièra edicion data de 1933.
