La redaccion de la revista Viure en 1966 se questionava sus la condicion dels escrivans que causisson coma lenga d'expression l'occitan. Aquí, sul subjècte, lo punt de vista de Leon Còrdas publicat dins lo numèro 7.
Lo grand public de ièr demora lo public de deman
L'essencial lo sabèm totis : l'escrivan d'òc a pas de public e sa posicion es bufèca d'èsser pas rendabla. La solucion es politica. S'es pro dit e cercam pro aquela solucion a nòstra respelida totala per ieu i tornar. L'actualitat d'aquela cèrca me fa d'autre biais pensar de causas qu'espèri Viure pro liure per las estampar.
Los Felibres aviàn cregut « faire un public », a l'epòca ont la lenga èra d'un usatge se pòt dire universal en Occitània, en adoptant una grafia, dita fonetica, de bon legir per un pubic que coneissiá la lenga mas qu'èra format a l'escritura francesa. Aquela formula faguèt lo « fiasco » que se sap. La reaccion occitanista arribava trop tard. Dins aquel temps la lenga viviá son drama lo mai terrible despuèi totjorn. Çò que la crosada ni sièis sègles de dominacion e de centralizacion descabestradas avián pas fait, bastèt del brassatge de doas guèrras e de doas generacions per que siá una causa incontestabla : la colonizacion gaireben acabada de las consciéncias e de las bocas occitanas. Per dire lo fons de ma pensada, la colonizacion foguèt mai superficiala que vertadièra, mas lo fait es aquí.
Las generacions novèlas d'escrivans d'òc espelidas al pus fort d'aquela evolucion, son tant e mai – d'un biais involontari e per sa sola formacion – los eretièrs d'aquela colonizacion que del pòble d'òc. E quand disi « pòble » entendi l'entitat occitana e pas solament los païsans, que me fagan pas dire çò que disi pas !
Mas es aquí d'un biais lo picar de la dalha per que aquelis escrivans en s'alunhant d'un public fonsament occitan s'alunhavan del còp d'una lenga populara, d'una lenga d'usatge qu'èra la lenga dins son èime absolut. Òm s'es demandat, de còps que i a, se se formava pas una cotria novèla amb son public nòu, jove, intellectual e qu'es pas escalustrat per la transformacion d'una lenga que coneis que per los libres e un estudi desincarnat. Cresi pas per ieu qu'aquò aja avançat la conquista d'un public. Sèm mai qualquis unis a nos demandar de qué seriá la lenga que poiriá espelir de tal biais de son sol ensenhament fòra de tot ligam amb l'usatge ? Entendut d'avança totjorn que sèm plan d'acòrdi que sol son ensenhament pot encara salvar la lenga.
Se crei trop sovent que la lenga se'n va amb la civilizacion pastorala, tradicionala. Es fals. I a aquí una disparicion materiala dels esplèches tradicionals que pòt modificar lo biais de viure acostumat mas pas lo fons que, el, se renèga pas per aquò. Lo grand public de ièr demora lo public de deman e las vilas de mai en mai pobladas e grandarassas veson son fons s'augmentar d'aquel public terradorenc que va cap a elas, public dont l'aurelha e lo còr son totjorn disponibles al rampèl de la lenga e de l'èime patrials. Aquò se veiriá mai s'aviàm pogut mantèner viu un teatre d'òc, e quora se parlarà d'un teatre d'òc total – m'explicarai un jorn sus aquò – es que cap a aquel public que se poirà alargar.
Ai pas jamai rafit los pòts davant l'entrepresa intellectuala e, saique, dins las batalhas intellectualas de l'occitanisme ai fait çò que podiái. Mas, despuèi mas agantas amb Nelli fa vint ans e mai – « écrire en langue d'oc, d'accord, mais je refuse de parler patois », es pas el qu'o disiá, es ieu qu'o disià per el e o pòdi renovelar sens repapiar, que Nelli es demorat mon amic – a aqueste dit de uèi ai totjorn crentat que se trenque lo fil entre los escrivans novèls e l'entitat occitana. Aquò en resulta d'una colonizacion morala extraordinària dont aquelis escrivans son pas mai responsables que son public mas qu'ai paur que ne sián tant e tant enverenats dins lo secret de son èime qu'ajan pas solament l'idèa de se n'avisar. Mai que mai quand se fan bavards d'aver fait espelir una lenga literària, tecnica, filosofica e que sovent an pas cap de lenga de res.
A l'Ives Roqueta li reprocharai pas los « a laquala » que m'an fait sautar per çò que devián a una pensada estranja dins son article sus Sèta, tant viu d'autre biais : es un accident. Es un accident, mas avisa... Mas lo de Joan Larzac, precisament, que m'a reprochat de demorar « à l'échelon local » coma d'autres s'èran lanhats de çò que « Cordes écrit encore des pièces pastorales » o d'èsser « dépassé », coma se se podià pas aténher a cap d'universalitat fora de sartrejar de longa, l'aurelha tibada suls ressons de París... lo Larzac donc, quanas borradas nos'n a fait faire d'aquel sabir de reviradas menimosas en mots occitans – e mai pas totjorn – d'un biais de pensar estrange !
Parlèm clar, i a de pretzfaits intellectuals que son pas los mieus, mas que vesi amb plaser d'autres que ieu s'i atacar. Joan Larzac, lo primièr, qu'a levat aquesta enquèsta, ne siá felicitat. Mas o ai dit e o tòrni dire : escriure en òc es pensar en òc fòra de tota colonizacion lingüistica o morala. O tornarai dire cada còp que se tracharà de l'escrivan d'òc e de son public, valent dire de las condicions de nòstra cultura.
Sabi qu'es un gros pretzfait per qualqu'un qu'a pas après la lenga al brèç de devenir un escrivan d'òc. Benlèu per Larzac e d'autris dont los mejans son pas estats pro preparats, son ambicion per la lenga fa encara mai veire sa flaquièra – çò qu'empacha pas ma constatacion. Abans de passar professor e d'ensenhar una lenga estranja, lo postulant es mandat faire un estatge dins lo país ont se parla aquela lenga. « L'échelon local » es per nosautris aquel país. Òm pòt maudir las condicions istoricas que nos i menèron, mas cal passar per aquí, i a pas encara d'escrivans d'òc fora d'aquela promocion emai se deu arribar un jorn. Mençonarai un de nòstris escrivans qu'a après sa lenga del tot e dont l'expression es uèi una de las mai exemplàrias de ma generacion : Max Allier. Son meriti l'a posat Allier a la sorga de l'èime occitan, son pòble. Saique l'intellectual n'es pas rabaissat ! E la lenga d'un Azemà, o d'un Max Roqueta demest tantis d'autris, passada directament de l'échelon local a la mai nauta expression intellectuala ? E d'autris encara. S'aviàm pas aquò dins lo sang, lo teatre d'òc nos o aurià ensenhat.
Çò que nos mena a aquela conclusion qu'aquò se veirà a bèlis uèlhs vesents s'un jorn nos es dobèrta la television per la confrontacion de totas las formas de nòstra pensada amb lo public occitan dins sa totalitat. La condicion de l'escrivan d'òc e son expression mai encara que sa rendabilitat son crestadas per manca de confrontacion. Un esplèch coma la television pòt, el tot sol, compensar lo trauc curat davant nosautris per la disparicion d'un còp de la civilizacion pastorala ont 600 ans de temps la lenga s'èra servada. Public perdut del temps passat per un public a la mesura de nòstre temps. La justícia passa per aquí. E l'avenir. Nòstra lucha tenben.
Per l'escrivan d'òc, lo dever immediat es d'assegurar lo ligam, de manténer una lenga que ne siá una en esperant lo jorn ont i aurà una possibilitat de respelida per qu'aquel jorn siá pas trop tard per retrobar lo vèrb dins son integritat.
Sens se copar del pòble d'òc que, i coneissi pas d'autra rason d'èsser.
Leon Còrdas
Sorsa del tèxt : revista Viure numèro 7, 1966.
