Un tèxte de Leon Còrdas publicat dins la revista Trencavèl numèro 2 en 1937. L'ortografia es estada modernizada.
La lenga
Aquela femna que me crosèt dins la carrièra trigossava un mainatge d'unis sièis o sèt ans que bramava : « I vòli pas anar cò del Monsur ! » E la femna de lo sermonar : « Regarde de parler comme il faut, espèce de petit gabach, que après tu-n-en prendras l'habitude. » Gauseri pas respondre a aquela digna maire e lo gafet èra un pauc jove per comprene. Sens aquò, aquí a quicòm prèp cossí nos seriam explicats.
« Digas, pichon, segon lo rasonament que ta maire crei necessari de te téner per ton educacion, ton paire, aquel brave lauraire que quand vòl parlar comme il faut o escarraunha e susa coma s'ensatjava de comandar son muòl en latin, es donc un mal nascut ? E ton pairin que lo pauràs a pas jamai parlat comme il faut es un bastard dont tu, que te sauràs exprimir autrament que los tieus, faràs plan d'aver vergonha ? A mens que tu tanben prengues l'abituda de sa lenga ? Mas alavetz seriás l'eiretièr d'aquela raça de bastardòts que n'an pas coneguda d'autra pendent mai de milantes ans ? »
Soi segur qu'aquel gojat me respondriá : « Aquí i a quicòm de mai o de mens que me vòlon pas dire, i pòt pas aver vergonha a parlar coma son paire. »
As rason, petit ! E aquel : quicòm de mai o de mens, es un prejutjat d'una autra epòca que vòl que nòstra lenga siague un « patoès » de pas res de tot ; un prejutjat que aürosoment es en trin de disparéisser, mas, l'an mal ! a la vida dura ; la pròva n'es que ta brava païsana de maire en creguent d'èsser à la page vòl pas que sàpies parlar doas lengas, mas res que comme il faut. Coma cal ont ? coma cal per de qué ? coma cal de la part de qui ? Laissa-me rire, tè ! En realitat repàpia una sorneta bèstia coma los primaris babards e los borgeses plan parlant que l'an inventada e n'an fait los glorioses per la carrièra.
Es pas jamai estat à la page lo qu'a renegat çò sieu. Los felibres qu'an agut lo coratge d'o dire naut e fièr an fait aquel bèl revirament que uèi lo mond à la page trapan polida, expressiva e contestan pas los titres de noblesa, d'aquela lenga que autris còps i fasián : le patois. Nòstre accent cantaire, nòstre accent lengadocian que se marida tant plan amb la lenga per qu'es lo sieu, fa pas pus rire de pietat ; pus fòrt qu'aquò, ven a la mòda e lo nombre augmenta d'aquelis que lo gardan volontariament.
Garda ta lenga, manten ta lenga. Ta lenga es lo miralh lo pus linde ont se rebat ta personalitat racica. Nascuda dels besonhs d'expression e de cultura d'aquela raça, s'es fargada, enlusida, al ritme de son evolucion e de son desvolopament. Coma l'aiga clara d'una font miralha lo cèl e pren sa color, grisa quand es a la pluèja e clarinèla quand es que lo solelh lusís, atal s'armonisa al climat, a la tèrra, als òmes que la trabalhan, al mitan ont siás nascut, ne rebat lo particularisme e ne miralha la personalitat. Dins sas expressions mannadas, dins sos crits tindarèls, sos mots gostoses, tot lo passat dels tieus restondís. Los mots qu'an fait besonh als ancians per monstrar los òmes e las causas, los trabalhs e los utisses, los arbres e las èrbas, los eveniments e las sasons, n'as besonh tu tanben e t'en servisses, aürós de los aver, familièrs, granats e aisits a ta prononciacion.
Òc, aquela lenga es plan la tieuna lenga. I traparàs totas las fòrmas que cal per ne vestir ta pensada, tos sentiments, s'aparenta coma pas una a ton caractèr, s'armoniza melhor que cap a ton anma ardenta de pichòt lengadocian. Car ta lenga e ton èime an posats son engenh a la pariva font, a la font reirala d'ont raja la vida amb la tradicion ; son ton eiretatge moral, son l'eiretatge de ta raça.
Enfin, e se deu dire, de quin dreit lo primièr vengut fariá la caça a ta lenga coma una bèstia dangieirosa ? De quin dreit la vendrián accocheguir, descalhaussar, escagassar, tuar ? Es que son dreit de viure e de cantar jos lo solelh de ton país es pas un dreit sacrat ? Es qu'en la rabaissant te pòrtan pas prejudici ? Es que pòdes admetre de ton bon sens que tot çò qu'es tieu, lenga, accent, anar, siague de partit pres faunhat e mespresat ? « Espèce de petit gabach ! » se dis l'autra ! Terré, vos... cossí anatz !... E quand seriam de gavachina ont seriá lo desonor ? Es que lo solelh de Dieu lusís pas sus tot lo mond ?
Ta lenga, amic, es la melhora garantida de ton independéncia d'esperit. L'aparaira de ta mentalitat contra tot çò que ven del defòra per l'entecar e la desparrabissar. Amb ela gardas l'assegurança que faràs pas mentir la raça, que laissaràs pas s'avilir la tradicion.
Mas es qu'aquò vòl dire benlèu qu'a aquela òsca s'arreste ton activitat e ton esperit ? Es qu'aquò vòl dire que ta lenga borne ton orizont ? Non, manhac, per ela se fòrma ta cultura, per ela faràs coneissença amb la beutat a travèrs las òbras qu'a congreadas, ela te liga a la civilizacion occitana, a la granda civilizacion latina, es per ela que se desvolopa ta personalitat, es a ela que ton país deurà sa renaissença ; car ela sola es en mème temps tradicion e possibilitat de cultura e de progrès.
Nòstra lenga ?... « lenga d'Amor » disiá Mistral !
Leon Còrdas
Trencavèl 2, 1937
