L'article que seguís es estat publicat en 1971 dins la revista Vida Nòstra numèro 2. Leon Còrdas, aquí, tornava sul teatre de las annadas setanta, un teatre que se renovelava en prigodor. Dona son vejaire sus aquela mutacion que n'èra un dels actors del costat occitan.
Teatre total
Vida Nòstra me demandant aqueste article, veniái just ieu d'assistir a la representacion d'Emballage per la Nouvelle Compagnie d'Avignon, espectacle total d'un dels mèstres del genre, Andrieu Benedetto. Ma reflexion sus aquel teatre n'èra refrescada tant val dire sul mestièr, e una entrevista de Benedetto sus Midi libre (15/11/70) la precisava l'endeman.
Aquel teatre dit « total » es dit tanben « revolucionari » sens qu'una rega semble èsser plan traçada entre çò de revolucionari que lo mòu dins son èime e un renovelament tecnic afortit. Se vertat es que se tracha d'un postulat de cambiament total, emai portat al partit-pres, se podriá définir, aquel postulat, en très punts essencials :
1) Utilizacion a l'en còp de totas las possibilitats d'expression : paraula, expression del còrs, cant, musica, totis los bruches, dança, etc.
2) La fèsta es portada al còr del public, donc penetracion de l'airal del jòc dins lo ròdol uman que participa. « Sèm quicòm coma de partenaris » (Benedetto dixit). Lo « rond » scenic central desliurat dels trastets ven l'airal ideal.
3) Un didactisme fondamental. Mesa en auto-condition de l'intention dramatica que supèra e desliura una condition umana d'actualitat. Lo scenari, lo tèxt an pas per tòca de perdurar, son l'expression de la lucha d'un moment. « La question es de saber se, dins una societat ont cadun seriá liure de s'épanouir, lo teatre auriá encara sa rason d'èsser » (Benedetto).
Diguèm, sus aquel punt, que sèm pas tant e tant luènh de la pèça a tèsi...
*
Aquò pausat, òm se pòt demandar dins quina mesura aquela expression totala a vertadièrament revolutionat l'illustration teatrala ?
A mon vejaire, coma totjorn, s'es pas fait quicòm a partir de pas res. Totas las tecnicas utilizadas s'èran ja trobadas mai o mens acampadas o afortidas dins lo teatre dit tradicional. Çò qu'es nòu es lo partit-pres d'utilizacion sistematic, total, de las tecnicas expressivas d'un vam, legitimat d'autre vam per l'intention didactica, politica o sociala.
Al rescontre d'aquelas doas forças conquistairas son las conventions borgesas del teatre que s'escrancan per daissar plaça a la fèsta granda, la fèsta comuna d'un pòble en movement dont Benedetto pòt assegurar : « Nous en faisons partie ! »
Pasmens, emai aquò òm pòt pas dire que siá del tot nòu. Totis los qu'an viscut un teatre popular – vertadièrament viscut, pas generosament aviat despuèi París cap a de populations josdesvelopadas !... –, que son estats suls trastets coma disiái dins mon Théâtre et Littérature populaire d'Oc (1964) : « à la fois comme des officiants d'une magie vernaculaire et des insurgés sur une barricade » s'en son mai o mens sarrats d'aquela comunion totala.
Me desencusaràn de me citar s'es per dire, en coneissença de causa, que sèm aici al còr del problèma. Lo partit-pres exaustiu que constituís a aquel nivèl una causa nòva s'a pas, per ieu, ablacat un teatre dit tradicional qu'a tanben cercat e costejat mai d'un còp sa libération (Bretch es, aquital, un jalon pro caracteristic) marca, sens retorn possible en darrièr, l'ablacament de las concepcions de classa dins l'illustration scenica, d'un teatre borgés dins çò que, precisament, aviá de limitatiu al benefici d'una minoritat dins l'illustracion, aviada del còp cap a la fèsta granda del jòc liberator.
Sus aquel sicut, Occitans, podèm veire dins aquel teatre un rescontre amb nòstra lucha. Emai dirai que i'a rescontre abans d'i aver imitation ; car, en Occitània, es doblament que lo teatre foguèt borgés e colonizat : socialament coma pertot, e culturalament coma element de domination estrangièra a l'èime e a la vida dels pòbles d'Òc.
*
Aquel aspecte positiu del teatre total s'en manca çà que la que faga calhar la critica.
Ieu ne farai una. Una que resumís tot ço que m'a fait soscar al mitan d'aquela fèsta. Serà per denonciar l'excès (lo partit-pres a mon vejaire bufèc) portat coma un flambèu, partit-pres fins al sadol de bruch, de gesticulation e de didactisme sens fin. Sembla aquí qu'un còp dintrat dins lo ceucle òm ne sortirà que lo cap asclat. Pecat de joventut d'un estil qu'a pas trobat son equilibre, d'una tecnica que sap pas o vòl pas faire la part d'una recèrca mai subtila ?...
E, dins aquí, pensi qu'aquel teatre total es pas tant total qu'aquò per que li manca aquela dimension de mesura, desfugida de paur del traditionalisme, aquelis temps constructius que donan tot son pretz als temps forts, que fan caminar lo ritme d'autre biais que lo d'un martèl que de longa picariá sus l'enclutge sens que l'espaci de rire e de reflexion del faure nos fagon sentir son polsar d'umanitat. Aquí s'impausa l'illusion teatrala e aquò's una lei de natura mai que de tradition qu'òm pòt pas desfugir sens mancar trabucar. Benedetto o a plan comprés – si que non observat... – que conduís son entrevista disent ; « Dins lo teatre i a totjorn una part de messorga. La cal pas suprimir mas solament la demesir lo mai possible. »
Saber dins quina proportion de messorga, mai o mens demesida, lo teatre es mai tradicional o mai total ?
*
L'espectacle Oc de Pinhan se pot analizar segon aquelis jutjaments. Ai ja dit davant l'estagi de l'IEO d'agost, e dirai tornarmai d'intrada, qu'èra un espectacle de granda qualitat de mesa en scèna. La causida e l'utilizacion del lòc, l'invention e lo balanç dins los movements, la precision de l'execucion (subretot amb d'elements apariats per la circonstença), l'animacion d'aquela granda fèsta d'Òc afortisson la classa d'un meteire en scena de valor. F. Lambre ajusta a un mestièr segur un engenh creator que s'impausa e que cal saludar.
Qu'aja pas, conscient dins aquí, desfugit los excèsses dels concèptes actuals del teatre total èra son dreit, dès qu'èran sos concèptes. Ara, òm aima o òm aima pas. Voler tròp provar pròva pas totjorn. E, per contra-pes, cada espectator es mèstre de sas impressions.
Lo montatge que servissiá l'espectacle Oc èra pro omogèn malgrat la diversitat d'autors de presentacion, poèmas e cants que lo compausavan. Lo grand tèxt de presentacion, fòrça compausat, sembla pas qu'aja fait grelhar la poesia dont se voliá conflat. La mesa en scena èra plan mai prèp del public, aviant a prepaus los cantaires : es d'elis subretot, de son autenticitat, que gisclèt una emocion e una comunicacion manifèsta.
Mas la lenga foguèt la victima dins aquela batalha fin finala ganhada.
I a pas d'òme d'aqueste lengatge, universitari o païsan, dès qu'aquí èran cap e cuol, per s'èsser reconegut dins aquela chichomèia de favas e de melons. Improvisacion e aproximacion fan pas ni una lenga ni una diccion.
La dèca es grava.
Sabèm pro que lo manca de mejans nos escana, mas sul sicut de la lenga n'avèm pas lo dreit d'èsser flacs. Encara mens irresponsables. Al moment ont se parla de television occitana, d'utilizacion larga de la lenga, ont recèrcas de diccion normalizada e metòdes d'expression per disc se multiplican, de tecnicas rigorosas devon servir nòstra illustracion ; e caldra, de tot biais, fargar l'animacion permanenta e competenta per las aplicar al nivèl dels besonhs modèrnes.
Fa 35 ans una granda batèsta se faguèt que botèt nòstre teatre al nivèl de son temps, uèi es la batalha de las tecnicas de realizacion, de difusion, d'expression que cal ganhar al servici de la lenga. E a son onor.
Leon Còrdas
