Dins la revista Vida Nòstra del primièr trimèstre de 1971, Joan Jornot tornava sus l'espectacle OC que s'èra recentament jogat a Pinhan, metiá aquí en relèu las feblessas del teatre occitan d'aquel temps, los ans 1970, que per poder montar un espectacle de bon nivèl se deviá apiechar sus las competéncias dels professionals parisencs.
OC
L'espetacle que foguèt balhat lo 27 del mes d'agost sus la plaça de Pinhan (Erau), malgrat son títol cort, revelèt una matèria complèxa, abondosa, estonanta de còps, mas debanada amb abilesa fins a son punt final.
La tòca de l'autor, la sabi pas : me sembla que foguèt dobla. En primièr traire per un public força desparièr (de vinhairons del ròdol – d'estagiaris de l'IEO – de letruts del Collòqui de las Lengas Romanas) un tròç de la vida de l'Occitània tota de uèi, coma un qu'escampariá, sus la tilha d'un batèu, un peis bolegadís ; en segond, d'enregar lo corrent novèl que mèscla estrechament paraula, dança e musica : lo « Teatre Total », qui dison. Intencion de lausenjar : restacar la vida occitana al corrent mondial de cèrca teatrala ; i aténher lo nivèl de las produccions parisencas es, a mon vejaire, capitar. O far amb l'ajuda de professionals parisencs e mai amb l'ajuda d'un ligam dich en francés, serà aqui los dos repròchis fondamentals ausits en cò dels occitanistas « durs ». Veirem totara...
Lo luòc escenic : sota un cèl d'estiu una plaça carrada de vilatjon ; qualques arbres cotigats per l'aureta de nuèch ; un postam susmontat, pegat, contra una paret de las pèiras polidas ; de plans ont totara pojaràn los actors. A senèstra una terrassa al latz dels espectators. La lutz jòga al ventre dels esparrons. Un agrum de protagonistas espèra sota un lum. Tanben lo Jovent, que i demorarà. En diagonala, a l'opausat, nisada dins una soslàupia de sant, quilhada amont d'aut, la Joventa. Desseparats pel public – e mai per las causas de la vida vidanta –, totes dos van amorçar una tièra de demandas e de responsas d'ont se traparà que son en cèrca un de l'autra. Sul platèu se dreiçaràn las causas que se butan en travèrs d'aquela cèrca, la misèria d'un d'un país sotedesvolopat que se voida de sa substància. La crida es tragica, los imatges poetics petèjan a non plus. Li podèm vèire très nivèls : la cèrca de l'arma sòrre – la cèrca de l'Occitània d'un còp èra, o de deman, la d'un país, d'un pòble, d'una civilizacion – la cèrca eternala de l'òme e de son èime.
Es de segur daumatge que siá en francés : necièra d'agafar aquel public particular ? (d'autras pèças de Lafont son estadas jogadas en francés a cent del cent !) ; e puèi sauprèm mas tard qu'escrich en òc, lo dialòg es estat revirat puèi en francés. (Estent que lo bilingüisme rebat nòstra vida de cada jorn, aquò pòt nos clinar a l'indulgéncia per aquel « pont aerian » d'interrogacions romanticas).
D'aitant mai que, de l'occitan ne manca pas, n'i a ne vòls ne vaquí. Poèmas, dialògs, còrs, cançons gisclan de l'escèna, acompanhadas sempre per un tambornet diabolic qu'escandís las frasas e ritma las cançons. La guitarra canta lo dòl de l'ora, l'espèr d'una vida nòva. D'entremitan del public se levan de jovents que cridan son desrasigament, sa vida besuqueta e amenaçada per los poders tan cecs qu'inatentables, jovents que marchan fins a l'escena sota son braç plegat, simbòl de colonizacion, coma tant d'òmes que marchan pertot ont l'òme es umiliat, trepejat, escrachat. D'actors, dins un mestritge estonant de son còrs retipan la dolor de l'òme sacrificat al profiech, de l'ÒME mes en crotz per l'òme. Vaquí la Messa del Porc, un moment grand pels dançaires, a mon vejaire, lo cimèl plastic de la pèça. Fin finala ai oblidat lo Jovent e la Joventa s'avián acabat son camin al travèrs de tant de revolums, de tant de trebolaments, de tant de lagremas e de cants d'espèrs, mas las guitarras caladas, las voses amocadas e la lutz revenguda, una bèrca granda demorèt.
Lo vinhairon tornariá a sa vendémia dins lo silenci grand de sa plaça granda. De qué li sobrarà d'aquela regalida ont flambèt sa lenga, ont se cridèt sa pena e los nòstres espèrs ? Ne diguèt ren, barrat coma un barri esfrejat, mas una béluga dançava dins son viston.
La manada de letruts que tornèri dins ma veitura, oblidant l'espectacle e las lengas romanas me pausèron fòrça questions sus los problèmas occitans d'ara e las revendicacions de nòstre pòble. Venián veire un teatre de mantenença e ne tornavan oxigenats.
Mas aquí se pausa una question grèva : la de saupre çò que volèm e coma i arribar. Es penible de vèire que solets los occitans d'Occitània aurián pas poscut montar OC amb la mestriá – l'aviái benlèu pas pro encara sotalinhada –, d'aquel espectacle. S'a capitat la pèça, es que foguèt dirigida per En Lambre e sostenguda per d'actors parisencs professionals. Es aquí la brèca que ne parli mai naut. Alara, deviàm nos passar de París, devèm fonhar sa premsa, sas possibilitats ? Partèm pas trop luènh del gettò occitan al risc de ne perdre lo camin ? Lo camin de las concessions seriá pas lo de l'aflaquiment ? Es benlèu lo moment de cridar : « Avisa ! Mesfisèm-nos ! » D'un autre latz cresètz qu'es possible, per ara, que lo teatre d'òc foguèsse, dins una environa de teatre ajustat al quart de pel, un teatre cantonat dins lo teatre d'amators ?
L'arbratèl s'apièla sul picon, vengut bèl l'oblida. OC es benlèu l'aglan qu'un jorn vendra lo casse grand. Atal siá !
Joan Jornot
