Un article de Robèrt Lafont dins la revista Lo Lugarn numèro 69 (automne de 1999). L'autor aicí torna sus un article d'Ives Gorgaud publicat dins la revista precedenta, Lo Lugarn numèro 68. Li sembla important de clarificar qualques punts sus l'istòria de l'occitanisme, sul Felibrige, e l'accion de sos membres.
De 1926 à 1999 : rampèu a la rason occitana
Pòde pas laissar passar sens precisar d’unei ponchs, aquelei que son de ma coneissença, l’article un pauc fantasmatic (que m’escuse !) d’Ives Gorgaud. O fau d’aitan mieus que siau d’acòrdi amb toteis aquelei que pensan que l’aventura occitana ven d’intrar dins una fasi nòva, qu’apelère lo Temps Tres, amb un pauc de quicha dins l’avança (1991), ont l’apesason es l’establiment d’una veritat sus lo passat. Es d’alhors per aquò que vène de publicar Pecics de Sègle, ont dise tot justament de causas que sabe e que lei pus joves ignòran generalament.
La veritat istorica es totjorn pus mesclada e pas tan categorica qu’òm pènsa. Donc siám rasonables e pas tan dramatics ! Alibèrt foguèt pas condemnat a mòrt, mai a l’indignitat nacionala, per de motius fòrça locaus, e non pas per sei presas de posicions maurrassianas signadas. Aquelei posicions li èran comunas amb la màger part deis occitanistas de sa generacion, e mai de seis amics catalans (cf l’article de Pèire Grau, Las relacions occitanò-catalanas dins las annadas trenta, dins la Revista occitana n° 7). Lei partejava naturalament lo cap d’orquèstra Ismaël Girard, o saupère tre 1951, quand m’expliquère amb eu, abans una « presa de foncions », sus son « balon d’ensag » de 1926 e la seguida maurrassiana dau temps de la guèrra. Aquò dona ges de realitat concrèta a un « primier IEO », que foguèt jamai declarat, que se compausava simplament dei correspondents, felibres per la màger part, de Girard (felibre eu-meteis e collaborator dirècte de Mistral Nebot e Bernat de Montaut-Manse dins la Ligue de la Patrie Méridionale). Es la S.E.O., declarada ela, que prenguèt la plaça, fins a se dissòuver per laissar la plaça a l’I.E.O.
D’autre costat, sus la creacion de l’I.E.O. e una pacha pretenduda amb lo Partit Comunista, cau pas ni mai fantasmar : ai legit sus aquò dins Lo Lugarn de reconstruccions que tènon dau sòmi. La veritat es pus banala : Girard, passat a la Resisténcia dins l’ivèrn 43-44, i trobèt lo biais de preparar l’I.E.O. concrèt amb Tristan Tzara e Joan Cassou d’un costat, communistas eles, e Max Roqueta e Renat Nelli (qu’èra estat membre de la « Delegacion » municipala de Carcassona nommada per Petain, digam tot). Es una carrièra fin finala pas mai ni mens escandalosa que la d’un Mitterrand. I a pas aquí de tractacion secrèta. Sus lo biais que Girard faguèt puèi pesar la tirannia dau PC (sens jamai n’èstre membre !) sus l’I.E.O., remande a Pecics de Sègle. Apondrai lei très viradas puèi :
- la de 1953 qu’assòcia lo fondator de l’I.E.O., vengut ara anti-comunista, au maurrassian-gaullista-deportat P.L. Berthaud,
- la de 1955, ont remonta lo nacionalisme felibrenc e qu’aprofecha F. Fontan (qu’aviá agut eu tanbèn son moment maurrassian),
- e la data de 1964 ont, contra lo C.O.E.A. (que Girard n’èra estat un dei fondators), se nosa l’aliança Girard-Castan-Manciet, que descadenèt una famosa crisi.
Se n’i a per trobar aquò un pauc complicat e politicament immorau, serai pas còntra, mai lei remande a l’epòca, qu’an perdut l’idèa de çò qu’èra. Lei prègue de pas oblidar que Girard foguèt sota sei mudas d’una devocion sens cap d’exemple a l’occitanisme, e tanbèn a l’I.E.O. fins au moment que ne poguèt plus tenir l’empeta. Es per aquò que tre 1945 me l’ère definit coma un « machiavel naïf », en estent la « naïveté » son entestardiment occitanista.
D’òmes d’aqueu biais se’n trobarà dins lo Felibritge e dins tota la temporada francesa. E acabem-ne amb lei legendas ! Meis archius son duberts, s’aquò pòt ajudar. Se i trobarà pas de traça d’un pacte secrèt !
Aquò’s fòrça luenh ara. Ai l’idèa qu’aquesta istòria es arqueologica, ò paleontologica. Lei gènts que portèron l’I.E.O. a partir de ma demission de 1980, n’an quitament pas ausit parlar. Adonc voudriau ara traire la lutz sus un rebomb actuau que se’n fai grand cas dins Lo Lugarn : l’aligança nòva Felibritge-IEO en Provença. Me sembla que se duerp la via a una nòva interpretacion fantasmatica se se ditz pas clarament coma es estada possibla.
Sus una durada longa, ne veirai l’encausa dins lo progrès sus cinquanta annadas de l’occitanisme provençau : pedagocic, scientific, literari, musicau, teatrau, politic, sociau. En 1951, i aviá d’occitanista en Provença un desenau de personas a l’entorn de Pèire Roqueta (Jòrgi Rebol n’èra pas !). Vos laisse faire lo compte de çò que s’amolonèt desempuèi. Ne pas faire lo còmpte sus la riba felibrenca, seriá foliá pura. Mai, dins lo meteis temps, lo provençalisme de tradicion mistralenca moriguèt pas, es ara responsable d’una preséncia d’ensenhament e s’es renovat dins seis idèas (un movement coma Parlaren es naturalament de citar). Coma ne pas tenir còmpte tanben ? La collaboracion de dos realismes a començat dins leis ans passats.
Duradas cortas : amb lei darrierei eleccions regionalas, nais l’espèr d’un engatjament fòrt de la région PACA sus la cultura provençala (espèr qu’es encara de concretizar). Es nommada una comission de preparacion d’un repòrt, presidida per F. Langevin, Langevin recampa lei dos camps. Se fai un trabalh facil, prometeire, sens jamai un mescòrdi. Sus aquò quauquei provençalistas irresponsables, amars e verinós, quatre personas benlèu, començan a reviudar lei vièlhs prejutjats, espandisson d’enormitats lingüisticas, e ordisson una conspiracion contra la rason e l’interés comun, en demandant, a prepaus de la Carta Europèa, au poder francés de tirar lo provençau de la familha occitana.La Comission Langevin, davant lo perilh, se cimenta e los Capolier dau Felibritge amb lo Président de l’IEO, escrivon au President Vauzelle la letre que se sap.
Siám donc davant una situacion nòva, ont lei dos camps en respechant sei fòrças recipròcas, ressarrats dins un fòrabandiment dei fantaumas e dins un sentiment comun de responsabilitat sociala e istorica, entamenan tot simpletament un coexisténcia dinamica e corala au servici d’una causa unenca. Aquò es clarament dich ara. De provençaus coma ieu qu’ensenhèron quaranta ans lo provençau, qu’an format de centenaus de provençalistas occitanistas, qu’an escrich e publicat de milierats de paginas en provençau sota vestit occitan, se pòdon que sentir d’aise. Es amòr d’aquò qu’escriguère un Rampèu a la resoun prouvençala, çò que vòu pas dire qu’ai convencut leis atissats.
Mai leis irresponsables desrasonables son pas totei d’un bòrd. E me cau adreiçar ara en tota clartat, maugrat l’amistat entretenguda, a J.C. Bouvier e Ives Gorgaud. Un lingüista, que siáu, coneis l’arbitraritat de la question grafica : ai fargat per l’occitan tres ò quatre grafias (dont, de bòn entendre, a pauc près la de J.C. Bouvier) qu’ai gardadas per ieu, en trobant pus economic de me fisar a una nòrma collectivizada. Lo psicolingüista desconeis pas lei satisfaccions e leis atissaments que tòcan au poder sus la letra (l’escrivan ne faguèt una galejada, Lo Sant Pelau). Lo sociolingüista mesura lo còst, gasanh ò perda, dei reformas. L’ensenhaire a esprovat sus de centenaus de testimònis la relativitat dei dificultats e dei facilitats dei sistèmas.
Lei quatre ensems concluisson qu’au moment ont dos partits capitalizan en Provença (e en Provença solament, la rèsta d’Occitània es sus un sol sistèma) dins una competicion pacifica, amb darrier elei de milierats d’utilizators, escolars ò non, cinquanta ans d’òbra pacienta, doas bibliotècas abondosas e dos usatges practics socialament espandits, introduire un sistèma dich conciliator, tant a la gròssa coma lo definisson, es una diversion majora qu’en mai de pas aver lei mejans de sa capitada, pòt que desvariar e descoratjar la socializacion de la lenga. Es un retorn, sus lo lindau d’un Temps tres, a l’individualisme desbardanat, a l’irresponsabilitat, a l’irracionalitat, au pastolh dei periòdes anteriors.
Pòde naturalament pas empachar la patologia grafomana de rosegar l’aventura occitana. Mai es de mon dever, encara e totjorn, de mandar de rampeladas a la rason. Apelatz aquò sectarisme se vos agrada !
Robèrt Lafont
