En 1965 los redactors de la revista Viure interrogavan los actors de l'occitanisme del temps. Aquí lo testimoniatge de Marisa Ros publicat dins lo numèro 4.
Lo testimoniatge de Marisa Ros
A l'ora d'ara, cap d'òme conscient a pas lo drech de gastar de temps dins de luchas marginalas, dins d'experiments que la portada ne sià pas universala.
A l'ora que se tracha de las aventuras del mond, de la vida e de la mòrt dels omes, cossí aver pas l'enveja de las trapar pichonas las nòstras pensadas etnicas ?
Es aquel pensament d'universal que me faguèt reguitnar força temps a l'occitanisme.
Mas pòdi dire, ara, qu'es l'occitanisme que lo me fa comprendre melhor e d'un biais mai vertadièr.
Cresi pas que siá bon per un esperit e un èime de jove de se rambalhar de cresenças, d'estrambòrds que sián pas, d'un biais o d'un autre essencials : per ieu1 almens es quicòm que poguèri pas jamai faire. De tot çò que vesiái que se trachava de la lenga d'òc a l'entorn de ieu i avià pas res que vos emportèsse.
D'un band, i aviá lo mond que l'occitanisme èra per eles una cultura suplementària, una originalitat, una especialitat, es a dire una rason de superioritat : un biais d'aver. Disián los borgeses de mon vilatge : « nous avons encore un livre de vers patois », e los autres vinhairons que parlavan la lenga melhor qu'eles, avián pas cap de libres de verses, sonque qualques papièrs vielhs escrichs per qualque papeta festejaire... Alavetz, pensèri, que se'n ane al diables lo patés s'es una causa que d'unes la pòdon « aver » escricha e pas los autres !
De l'autre band, i avià de mond mai joves qu'avián un vejaire mai modèrne. Las siás pensadas èran pas soncament culturalas ; comprenián mai que plan la « littérature engagée » que se'n parlava tant aquela passada2. D'unes sabián prendre partit quora o calià3.
Mas vesiái pas encara lo ligam amb la lenga : cresiái que se trachava pas que de la conservar e crentavi sobretot aquí una mena d'individualisme (e mai foguèsse collectiu) que, tot lo mond o sap, es una tissa que s'amaga de pertot. Pensèri alavetz que d'autras luchas èran melhoras d'entreprendre e los laissèri.
Es en aqueste moment que venguèron las revelacions : de libres, de mèstres, d'amics : e ieu, que res d'autre de çò que cadun, quin que siá, pòt comprendre me semblava pas de comprendre, vaquí que me venguèt mai que mai preciosa la descoberta d'un biais d'èsser tipicament Personal !
Descobriguèri doncas una modalitat d'èsser especificament mieuna quora me trapèri a debanar de paraulas qu'aviái pas jamai dichas perque mon èsser francés las sabiá pas. Tornèri trapar del meteis còp una vertadièra parentèla amb las causas. Es lo miracle dels mots de Max Roqueta que me desvelèron una mena d'apartenéncia a un luòc de secada, de soletat qu'èra lo mieu. Lo sentit d'enrasigament foguèt per ieu mai d'ordre poetic que non pas istoric.
Aquel experiment de singularitat èra tanben lo d'una libertat fonsa : quora parlavi òc me sentissiái sens contèsta, inatacabla dins ma quita especificitat. Parlar òc èra cridar aquel drech d'èsser çò que èri, una mena de repotegament testut. L'occitanisme èra pas un aver mas un èsser, e doncas, lo drech n'èra sacrat !
Mas tanben sabiái que çò que en ieu èra d'òc èra tanben en çò de fòrça autres, qu'aquela singularitat èra la de tot un pòble. Cerquèri en çò dels occitans una qualitat de frairetat, mai naturala e mai vertadièra que la que fa lo voler o benlèu lo partatge d'opcions mai fonsas.
Es d'aquel sentit de singularitat etnica totjorn amenaçat dins son drech d'èsser que me venguèron las rasons de luchas : parlar òc es pas soncament cridar un drech d'èsser personal, mas collectiu : e, a mon vejaire, i a pas cap de descoberta que pòsca valer quicòm se se sap pas enauçar en aquelas dimensions collectivas.
Vòli dire que l'occitanisme tot, valdriá pas gaire tanpauc s'èra al nivèl del grop etnic una autra mena d'individualisme.
Mas, justament quand òm a una vertadièra consciéncia etnica òm pòt pas èsser pas sensibilizat al drech d'èsser çò qu'es de cada òme quin que siá : e aquò, pòdon dire, mas es una valor que lo mond n'an de besonh ; es una causa que força mond que fan profession de fe en l'òme la sabon pas totjorn veire (e mai los crestians tot còp). Nosautres benlèu sabèm melhor veire l'ànsia de l'òme que se nega, del sieu voler, dins una societat sens color e sens èime. La sabèm sentir, aquela pietat d'aquela vila que se'n crei perque se trufa de paures bardòts que i vòlon ensenhar la siá lenga. Pietat d'aquel Negre que l'encoratjan a cantar en francés per se far conèisser. Pietat d'aqueles pòbles que lo brave mond i vòlon balhar de pan (e segur qu'an rason, o cal ben, primièr) mas que soscan pas a respechar la lor dignitat d'èsser...
Fin finala, se vei ben que d'èsser òme d'òc e de i creire, es pas traïr ni mai desfautar en res a l'òme (qu'es pas autrement qu'universal). Mas çò que seriá lo traïr mai, cresi, seriá d'oblidar en nosautres coma en çò dels autres çò que nos fa especificament nosautres. E qu'es benlèu çò que d'unes sonan l'Èime.
Marisa Ros
Nòtas :
1 Quora disi « ieu », vòli pas parlar que de las incidéncias de la pensada occitanista en çò de qualqu'un que s'encapite al rescontre de diferents corrents, o puslèu biaisses, de pensar dels estudiants de las annadas 60.
2 Mon estonament mai grand foguèt de trapar de poesia en òc dins la revista Action Poétique.
3 Sobretot, l'article de C. Anatoli : « Al tot primièr, l'Òme ». (Dins la revista L'Ase Negre).
