Florian Vernet : « Cossí prepausar un ensenhament sens una plaça faita a l'estandard ? »
Dins lo present article, paregut en 2016, Florian Vernet presentava sas reflexions sus la situacion de la lenga occitana. Tornava rapelar l'importància d'una lenga comuna estandard per favorizar los escambis entre occitans.
Qualques reflexions sus la situacion de l'occitan
Es pas encara la mòda, mas tardarà gaire. Coma amb totas las mòdas aurem dreit a totas las aproximacions que los fenomèns de mòda pòdon congrear, als obrièrs de la darrièra ora, als especialistas oportunistas qu'assajaràn de sautar dins lo tren en marcha, dins lo vagon de coa, s'aquò vira.
La situacion desastrosa de l'occitan (un tabó entre nosautres), l'estat pietadós de las reivindicacions, de la transmission, la flaquesa de las analisis, e l'inadaptacion dels remèdis prepausats son tals que s'avera de mai en mai malaisit de los negar, e indecent de repapiar de solucions que fan meuca despuèi d'annadas.
Cèrtas, reconéisser que nos sèm enganats e perduts dins de carrièras bòrnhas es pas quicòm de forçadament agradiu, mai que mai quand estimam pensar, tot sols, en plaça de la collectivitat. De bona fe de segur...
Despuèi qualques meses, dins las criticas (timidas) que viran en redond d'un biais fòrt simpatic naseja una paraulassa oblidada que pausa la question de l'estandard de la lenga. Opcion que benlèu, auriam escampada despuèi tròp de temps a las escobilhas de l'istòria sense l'examinar a fons, per li substituïr exclusivament d'una part de parlars « autenticament » reconstituïts (una farlabica que se dona per la lei), o d'estandards vergonhoses... cadun lo sieu.
En particular, avèm abandonat fa bèl brieu (jos la pression localista, jos la causida de la facilitat, jos la paur dels conflictes amb los que, ara, son a l'òbra dins la destruccion de l'occitan, en Bearn, en Provença de segur, e en Auvernha...) un projècte que se metiá en plaça, dins la seguida d'Alibèrt.
O sabètz benlèu pas mas la lenga scientifica, tecnica, economica (per las comunicacions seriosas) del francés, es l'anglés. Lo francés a perdut sa plaça de lenga de granda comunicacion internacionala, mas a encara d'avenir. A pròva...
Soi a far qualques recèrcas sus la sociolingüistica occitana. Dins la documentacion que consulti tombi un pauc a l'azard sus doas revistas.
La primièra, del sègle passat (Revista occitana, n° 1, Octobre de 1993), conten d'articles passionants. Totes escrits dins un lengadocian « light », « neutralizat », tecnic e comprensible per totes, en realitat, un « estandard » que non vòl pas dire son nom. Rai, d'occitan de fòrt bona tenguda ça que la. Los colpables : J.-Cl. Forêt ; Ph. Gardy ; J. Gourc ; P. Cichon ; Ph. Martel ; Laget ; P. Alliès ; R. Lafont e una traduccion de Ducros. Non i a qu'una excepcion, un article de Ph. Langevin, en provençal. Un provençal fòrt normalizat e mai accessible al profan que la lenga de V. Gelu.
La segonda (Lengas, n° 71, 2012, Revue de sociolinguistique) presenta un nombre equivalent d'articles, de granda qualitat totes amb d'intervencions de remarca de A. Viaut, J.-P. Chambon, Sagnes... La matèria es tota sul domèni occitan. Los articles son totes en francés.
Conclusion ? la lenga comuna e estandard pels parlars occitans, ara, aquò's lo francés.
Se volètz d'exemples, n'ai per totes los gosts (e los traparetz a ronfle dins la premsa, dins los manuals, dins la literatura, dins las comunicacions sabentas...)
Mas d'estandard pensat, estudiat, collectiu e respectuós dels parlars vertadièrs coma de l'istòria de nòstra lenga (que foguèt amplament comuna, abans que los malastres de l'istòria, e nòstres abandons, ne faguèssen un ramat de pateses) : orror ! Meritatz d'èsser escumenjat, cremat pas encara, pel sol fait d'i aver pensat. Remarqui ça que la que, dins un article recent de La Setmana, Domèrgue Sumien, pasmens autor d'una tèsi interessanta sus l'occitan pluricentric, se demanda se nos caldriá pas envisatjar un estandard comun. Podèm en cambi fargar un gascon o un provençal de rif o de raf, mas una lenga comuna coma totas las autras, que non pas ! cadun rei dins son canton, jos l'agait competent de qualque cap lingüista (elegit ?) imam de la puritat locala.
Fa temps qu'ai renonciat a argumentar amb de gents que respècti per lor sinceritat militanta e lor passion per çò que fan. Mas soi pas luènh de pensar que en mai de demandar lo respècte per nòstra lenga, deurián èsser los bèls primièrs a la respectar, e a l'estudiar un pauc mai (e s'es possibla pas dins la solesa).
E puèi, dins de moments de pessimisme me disi que saique, an rason, e que, finala, nòstra lenga nos permet de passar lo temps, es ja plan polit, de donar un sens provisòri a nòstras existéncias, e que d'èsser los darrièrs o los abans-darrièrs dels moïcans, aquò's una situacion romanesca tot plen, tot plan pensat.
Cresi en tota onestetat qu’es lo moment que lo movement se pause la question, e que lo mond arrèsten de fantasmejar. La preséncia d’un estandard es indispensabla dins tota lenga, es pas contra los parlars (aquò es tot simplament calomniós, e ven de gents que son incompetents, o que vòlon contunhar a plaçar lor mèrça bricolejada). Cossí podèm engimbrar o dinamizar un movement esparpalhat en capèlas sens ligam (vesi aquò al quite nivèl dels cèrcles d’Eraut, e vos disi pas d’una region a l’autra) ? Cossí veire pas que – per exemple – lo problèma màger d’un setmanièr generalista coma La Setmana es (tanben) aquí ? Que los joves n’an pas res a brandar d’una lenga de vièlhs, replegada sus una cultura qu’es pas la lor, d’un identitarisme (verbal de mai) polsós e repapiaire, d’un localisme farlabicat que se pretend autentic...
Pensi que meritam de crebar, e que d’unes se fagan de lard sus nòstres cadabres.
Vertat que la dialectalizacion (la fragmentacion indefinida) dels ensems lingüistics es una tendéncia universala, e prigonda, diriam quasi « naturala », se las lengas èran « naturalas » puslèu que de construccions socialas. Mas, sovent, aquesta diferenciacion pòt èsser volguda e organizada amb la tòca (rarament involontària) de destruïr la lenga. Amb los arguments, imparables, que se tracha de lenga de natura, de familha, autentica, geneticament bio...
Me soveni d'espròvas de traduccion del CAPES ont un candidat utilizava un parlar del rèire país niçard, practicat per cinc o sièis locutors... tot li èra permés. Cap de diccionaris, cap d'obratge de referéncia, e dins la jurada ? L'estudiant pretendiá parlar sonque aquesta fòrma, e cossí li anar contra ?... foguèt benlèu mandat professor a Agen o saique a Foish... Ne ritz encara.
De fait las societats arcaïcas demòran embarradas dins lor estreita identitat locala, dins de practicas separadas, idealizadas, assumidas... e mortalas. Las lengas en usatge dins las culturas « residualas » (diriá R. Williams) son cèrtas unificadas, mas a una escala de mai en mai reduita.
A tèrme, son evidentament condemnadas a l'apauriment cultural e conceptual, a la consanguinuiat, e finala a la necròsi.
En França, nòstras lengas batejadas comunament « minoritàrias, minorizadas, regionalas... » e autres qualificatius destinats a las desvalorizar tre lo nom que lor es atribuit (quand dison : « Lenga regionala » ne demòra sonque l'adjectiu « regionala », forçadament provincial e vergonhós) son sovent caracterizadas coma « polinomicas » (un mot sabent desvirat de son emplec scientific fa totjorn mai seriós), es a dire amb mai d'una nòrma. Se tròban d'intrada desqualificadas coma lengas « vertadièras »... (Qual o vei ?)
Çò pièger son desqualificadas lo mai sovent amb lo concors actiu dels primièrs interessats, e mai aquestes arrestèssen pas de cantorlejar sul molin a preguièras la profession de fe (voida e d'una ineficacitat que fa sas pròvas uèi) de « lenga unica dins sa diversitat ». Çò que còsta pas grand causa, fa l'esparnha de la reflexion... e nos mena gaire luènh, sustot quand dins lo coble, es « diversitat » que s'ausís mai que mai, a la fin.
Una societat avançada (politicament, culturalament, lingüisticament...) constituís un ensems uman lo mai grand possible, e una nòrma que val per totes. Qui sap encara uèi legir lo projècte d'Alibèrt mai luènh que la simpla codificacion ortografica ?
La nòrma deu èsser compresa per totes, o pel mens per la granda majoritat (veire sus aqueste sicut : F. de Saussure e la nocion d'intercourse, Linguistique générale, 1916, p. 182) : « Si l'esprit de clocher rend les hommes sédentaires, l'intercourse les oblige à communiquer entre eux. C'est lui qui amène dans un village les passants d'autres localités, qui déplace une partie de la population à l'occasion d'une fête ou d'une foire, qui réunit sous les drapeaux les hommes de provinces diverses, etc. En un mot, c'est un principe unifiant, qui contrarie l'action dissolvante de l'esprit de clocher. C'est à l'intercourse qu'est due l'extension et la cohésion d'une langue. » (Ling. gén., 1916, p. 282).
Cossí prepausar un ensenhament sens una plaça faita a l'estandard (coma o exigisson los programas... per totas las lengas), e cossí imaginar passar sens auvaris a un mond de mobilitat geografica, a la generalizacion de l'Internet ?
Una pròva de mai aquí tres obratges que son en estandard (mas que fan mina de dire lo contrari, per paur de las reaccions localistas, per marketing, per modestia) : lo libre de Maurici Romieu Diccionari d’expressions e locucions occitanas ditz pas « lengadocianas », e dins son prefaci, se l’avètz legit, explica fòrt plan que son lengadocian es « neutre » ; lo Diccionari ortografic de Josiana Ubaud, trabalh remirable e formidable (la basa es « lengadociana e provençala » mas en realitat servís per totes los parlars, perque normaliza (a l’Academia sèm d’acòrdi a 96 % amb ela) lo lexic scientific que los parlars « autentics » ne fan de ratatolha (« ordenador/ordeader/ordenader/ ordinador... computador/computaire : tot es bon ! ; alara que lo sol que conven es « ordinator », ja que se tracha d’un mot sabent, amb un sufixe sabent. Veire sul sicut : Alibèrt pels ases !), e per clavar lo recent obratge de P. Sauzet sus la conjugason (segon los parlars lengadocians... coma de costuma, mas en realitat un trabalh fòrt excellent sus la conjugason de l’estandard).
Contunhi de mon costat de me pausar qualques questions. D'unas bufècas sens dobte, e d'autras, sense responsa.
Me demandi per exemple se los detractors de l'estandard pensèron a la lenga que parlavan efectivament, e a l'etimologia del mot. Un mot que nos ven de l'ancian francic, per qualificar quicòm d'estable, de fixe (una bandièra sovent, plantada en tèrra dins las batalhas), e per extension quicòm que servís d'emblèma, de simbòl, de... simbèl.
Me demandi tanben se qualqu'un me poiriá citar de grandas lengas sense estandard ?
Mas benlèu l'occitan non fa pas partida, de cap de biais de las « grandas » lengas. O alara, per nòstra lenga, una ambicion aitala es reservada exclusivament als discorses de fin de manifestacion e cal evitar l'error de ne far un programa (lingüistic, cultural, pedagogic : al sens mai larg)
Cossí condemnar a priori una lenga estandard vertadièra que non seriá pas fatalament una reduccion, un artifici, e que representariá l'ensems d'un biais equilibrat, obèrt, evolutiu ?
Perqué refusar una lenga estandard que non seriá pas una empacha a las realizacions diversificadas mas que, al contrari, las ajudariá « dialecticament » a sortir de lor isolament, mai que mai dins lo contacte amb la modernitat e la cultura sabenta o intellectuala ?
La nòrma francesa (per citar una de las mens laxistas) coabita fòrt plan dins la realitat orala o escrita amb totas sas variantas sul territòri, banlegas compresas, e dins lo restant de la francofonia. Es tot parièr per las nòrmas anglesas, espanhòla, portuguesa e catalana... etc.
D'unes, convertits al principi, defendon la causa d'un estandard diplomaticament qualificat de « moderat » ? Otre ! Espèri amb curiositat la definicion scientifica d'aquesta « moderacion » (supausi que la sociolingüistica vendrà a la rescorsa).
Al rèsta, perqué pas puslèu un estandard « mòl », un estandard « implicit », un estandard « personalizat » (es ja un cas corrent, cadun fa lo sieu sens o dire), un estandard « relatiu », un estandard « light », « piós », « refinat », « alternatiu », « catalanizat »... ?
Benlèu que nos poiriam contentar tot simplament d'un estandard just lingüisticament, comprés dins sa majoritat per la majoritat, que totes los locutors de qualque parlar de la lenga que siá lo poguèssen apréner e que poguèsse servir a totes de referéncia per l'intercomunicacion e lo passatge de nòstres parlars a la modernitat.
Me disi que se d'una mar a l'autra las balenas, de meteissa espècia ça que la, non se comprenon plus, aquò's perque an perduda la possibilitat de comunicar entre elas. Tota lenga se dialectaliza a l'infinit se los locutors se separan e pèrdon lo contacte (Babel, Babel !). Òm pot causir lo fatalisme, sus aqueste sicut. Mas, se volèm que la Lenga dure, cal que lo contacte siá mantengut, que las condicions de son manten sián realizadas. Politicament, mas tanben lingüisticament, culturalament : es lo ròtle d'un estandard respectuós de la lenga, dins son espaci e son istòria. S'o fasèm pas, tant gardar lo patés.
Se volèm parlar autrament que nòstre vesin, basta de li virar l'esquina... mas parlar totes parièrament, quand es necessari, es una question de causida e de volontat. De fait, totes los occitanistas faguèron empiricament aquesta experiéncia.
Mas es totjorn possible de causir la solucion del solipsisme, de la solesa e del suicidi identitari. L'idèa occitana es universala e nos evita de tombar dins l'identitarisme intolerant, l'avèm daissada poirir sus pè e l'avèm remplaçada (amb d'intencions bonas, de segur) per de solucions que nos remandan a l'epòca dels pateses. Nos caliá los parlars autentics e un estandard fonccional, avèm causit los parlars (mas quand legissi lo gascon de La Setmana e lo Lengadocian en usatge dins las escòlas, Calandretas o non, me fau de lagui).
Es aquesta, generalament, la solucion que las lengas dominantas prepausan generosament a las lengas que dominan, (las solas que supòrtan).
Es la solucion que l'estat d'alienacion de las lengas dominadas lor fa considerar coma ideala.
Per clavar.
Lo tèxte que venètz benlèu de legir fins aquí, aquò n'es, d'estandard.
Soi gaireben segur qu'auretz tot comprés, o gaire se'n mancarà.
E vos rasseguri, per ma part, de practicar l'estandard non m'empacharà jamai d'escriure, de parlar dins las doas varietats de lengadocian que me venon de familha o en provençal central, segon l'enveja, lo public, lo besonh, los rencontres... Çò que fasèm totes, dins lo fons, quand sèm un pauc exigents sus çò qu'apelam « nòstra lenga ».
Florian Vernet, militant occitan, professor emerit, escrivan, etc.
Vice-president de l'Academia occitana (www.academiaoccitana.eu)
Membre de l'Acadèmia aranesa dera lengua occitana e del Conselh Lingüistic del CPLO.
