Los redactors de la revista Viure en 1965 interrogava los actors de l'occitanisme del temps. Aquí lo testimoniatge de J.-P Brenguier publicat dins lo numèro 4.
Lo testimoniatge de J.-P. Brenguier
Dire per de qué soi vengut a l'occitanisme e als estudis occitans, aquò se pòt ? Dire los miles carrairons que me menèron a una vision occitana de l'òme e de sa preséncia al mond, seriá tornar far la genèsi simpleta e benlèu inutila de l'evolucion d'un esperit que cèrca molgut per un còrs que aima ; aquò es un afaire de vida e de viure, reclama mai d'umilitat.
Los mots i fan pasmens : descobrir los noms de las plantas, de las bèstias, los fachs psicologics de l'òme dins son gisclar de natura, sos provèrbis practics o morals, lo biais d'un pòble parlufièr e pudic, l'existéncia d'una literatura modèrna, puòi anciana, la descuberta del poèma pegant a la tèrra e que ditz la condicion de l'òme... per de qué èri nascut aquí e pas endacòm mai, a aquela ora e que èri, mai que tot, ciutadan del mond. Aquí una causa.
Parlarai pas ni mai de la consciéncia d'una lenga : aquò es un afar de tecnica se la tecnica es onesta, mas de la possibilitat a travèrs d'una lenga (que una lenga es sempre la d'un pòble e mai s'es dich que èra « una filosofia petrificada ») d'un umanisme total ; d'unes dison que i es ; disi que i poiriá èstre, que i es en virtualitat soncament. Aquí que desembocam sus lo problèma social, los efièchs d'una « colonizacion » : referéncias a de valors e de mites en fòra, aises d'origin dins una literatura nacionala, image d'una actitud tota, adonc impossibilitat de i dintrar sens dintrar primièr dins aquela matèria « forastièra », dins la literatura de referéncia que basta per embrandar l'esperit d'un òme, impossibilitat tanben de conóisser en occitan los corrents nòus de pensada universala : d'un costat una lenga sens portada practica, d'un autre una cultura larga qu'es pas dins aquela lenga. Per de qué, ont son los Hegel, Marx, Unamuno, Kafka senon occitans, almens en occitan ? Mai encara, ont es lo teatre d'òc que pòsca rivalisar amb lo de Cornelhe, Racine, Musset o Sartre ? Ont es lo roman, lo cinèma occitan ? E se l'activitat intellectuala de l'occitan de uòi se limita a la poesia, en quina lenga los occitans an legit la Belina de Camelat ?
Colonizacion. Lo mot se pòt pas negar, mas la situacion es aquí. L'occitan es un blat de luna : impossibilitat d'aver un « umanisme » que sa pensada e acte i sián entrevescats cap a una consciéncia sempre que mai espelida, impossibilitat de pas èsser occitan. D'unes se fan, per escapa, italianistas o ispanistas amb passion d'autres iperfranceses.
Poiriàm veire aquí un image, mas sonque un image, de la condicion umana fàcia a « l'ostilitat primitiva del mond », la casuda crestiana ; lo problèma occitan li balha una dimension collectiva al nivèl de l'existéncia ont la reconciliacion es possibla dins un temps definit.
Mas se parlam de desalienacion, puòi de descolonizacion, pòt pas èstre fisança a un totalitarisme quin que siá ; la descolonizacion occitana ten un ponch de convergéncia comun amb la democracia, aquí que l'òme pren consciéncia de sa participacion directa al collectiu, lo jorn que cadun dels èssers que compausa un grop uman se dobrís a l'esperit e a l'amor.
Mas demorèm dins la situacion concreta de uòi : l'occitanisme, vòli dire la possibilitat d'una cultura qu'integrèsse l'occitan coma una realitat viva, un dinamisme, e cresi pas m'enganar se disi que tota cultura veraia integra lo fach etnic e non i se pèrd dintre.
Aquí prepausarai qualques quadrets :
Quora disi a mos companhs engenhaires : « aquí un fach occitan » son d'acòrdi afectivament, intellectualament ; parli lèu a de convertits e mai estrambordats, tot còp, m'aportèsse sistematicament tot element significatiu que se presenta a els ; mai d'un còp s'entrèvan que sabon parlar occitan. Parlam francés e contunham...
Quora aquel autre me ditz que a la SFIO que n'es simpatizaire an pro arremarcat la tension que i a entre lo Nòrd de Guy Mollet, conservador, e lo Sud progressista, puòi que trapa curiós que lo mai fort taus dels oposaires a De Gaulle a las eleccions darrièras correspond a l'encastre occitan, e que i aguèsse un parlament occitan auriàm una majoritat de senèstra, sèm lèu d'acòrdi.
Quora aquel dessenhador me ven veire al burèu me demandar per que dise « Sernhac » e pas « Sernac » coma tot lo mond, es enclausit de l'explica e se met (es pè-negre) a estudiar l'occitan.
Quora aquel autre arriba lo matin, me ditz : « Anam ben. Qué fasem encuei ? Je continue ce rapport d'axe... » sèm d'acòrdi sus la beutat del provençal.
Quora rescontre, en vila, d'escolans del Cèrcle Occitan, parlam francés...
Tot lo mond son d'acòrdis.
Qué i fa ?
E se òm ensaja de quichar las causas, de parlar occitan, que siá de literatura, de problèmas socials, de mecanica, de galejada o de tot çò que fa la conversa correnta i a un malaise ; es coma l'introduccion d'un còrs estrangièr e destorbadís dins un mitan omogèn ; òm es pas seriós e, vèrs los mai intelligents, òm es lèu petrificat dins l'estat de militant sens arma.
Alavètz es que lo « dire » occitan seriá pas la matèria d'un jòc intellectual pur, la « clau » per comprene un fach uman exterior benlèu a tota vida fonsa (se disetz « ai ! » quora vos quichan lo pè, sètz miègjornal, se disetz « oi !» sètz del Nord – caricaturi) que d'unes se n'apassionan coma d'autres s'afeccionan del poquèr o de la pesca a la linha, un exercici escolar que passa pas dins la vida. Es que parlatz de geometria per las carrièras ? o d'algèbre sonque entre profesors especializats ? Parlariatz puslèu de l'espotnik « luna IX » o de la filosofia de Einstein que l'algèbre ne foguèt lo lengatge... Anem pus luònh : que l'occitan aviám pensat, es mai qu'una pura algèbra per de qué es lenga e la d'un pòble. Una lenga viu de la vida intellectuala d'un pòble, e la vida intellectuala d'aquel pòble se noirís, se farga del dinamisme de la lenga ; n'es l'aisina e lo luòc de « rescontre » uman.
Tot lo mond sap qu'aquela dialectica d'aquí es enganada : colonizacion, donc alienacion ; mas la desalienacion es possibla sonque per los que passan per l'escòla francesa, que legisson la literatura francesa, que van al teatre francés, al cinèma francés e mai qu'aquò, que ne se trason quicòm, es a dire una conciliacion de sa cultura amb eles, eles que son nascuts aquí, que vivon aquí e que vòlon comprene, digam que vòlon viure. Aicí tòrnan (o tòrnan pas) a l'expression occitana segon lo gras de sas exigéncias personalas. Arribats ont ne sèm, demandarai : « Es que l'occitanisme es pas una especialitat reservada als sols professors de letras ? »
Per lo que viu dins lo mond d'ara, vesi pas que los professors de letras que pòdon viure una vida vertadièra occitana : dins lo contacte amb sa classa, l'estudi, la compreneson dels « faches occitans » que remplaça la manca « d'incarnacion », de concret de la cultura francesa, o l'enriquís, mas que demòra dins la classa, perqué defòra parla francés e lo parlar d'una lenga en classa e son estudi balha pas cap de mejan ni mai d'enveja de la parlar en defòra. Son los sols, los professors de letras, dins la mesura que vivon dins una classa d'una santat intellectuala e professionala normala, que pòscan pensar projetar defòra l'occitan coma l'expression de sa vida tota, e quora o fan es que l'occitan perd pas lo benefici d'una pensada elaborada ? Per tocar lo concret venon lèu a la galejada amb lo pagés, parlan de la luna, del solelh o de la pluòja... proletarizacion de la pensada.
El solet lo professor de letras pòt dire que lo roman francés o la poesia francesa l'enfècta e que sol val la literatura d'òc per de que causís la literatura d'òc e per de que conois la lenga e la literatura francesa ; e mai causís coma d'autres causisson la literatura francesa del sègle XIX entre que la del sègle XVII los enfècta. E pòt dire aquò per de que sa causida es rica de son experiéncia tota e pòt gonflar son occitan d'una saba per donar fuòlhas nòvas... Es vengut major, pòt escomenjar sos parents. Los autres o pòdon pas faire, e demòran orfanèls...
Aquí benlèu l'aporia de l'occitanisme : mal d'un movement d'intellectuals tanplan : pas cap d'obertura sus la via de l'accion al nivèl collectiu ; tot ensag es una parodia, lo messatge es de tot biais mal comprés ; al nivèl del concret collectiu es una fantasiá...
Es que lo mal ten una metgia ? Mas que degun metge i perdèsse pas son temps, ni mai son vam.
Puòi que es primièr movement d'intellectuals, cavar mai fons aquela escasença. Dobrir l'esperit occitan a totas las audàcias de la pensada, crear vertadièrament una « pensada » d'òc modèrna e diversa ; portar una lum nòu, non sus l'occitan e mai sià de 1966, mas sus l'òme.
Se faire militant non « de » l'occitan, mas « a travèrs » l'occitan dins los contactes umans individuals.
Amb los grops constituïts per quina rason que siá, crear de contactes collectius, endralhar un dialòg, lor portar quauqua res.
Espelir un militantisme bestiàs mas actiu, se aquò es possible.
E la tièra es pas limitativa.
J.-P. Brenguier
