En 2012 sortissiá lo libre Mistral abans 'Mirèio' de Maria-Clàudia Gastou. L'autora tornava abondament dins son trabalh sus la genèsi de l'Armana prouvençau. Tornam publicar aicí un extrach de son introduccion (pagina 8).
L'Armana prouvençau
Lo primièr Armana prouvençau, per l'annada 1855, sortiguèt a la tardor de 1854, e nasquèt d'una volontat ligada dels felibres. Se legissèm las letras qu'escambièron Mistral, Roumanille e Aubanel a la debuta de las annadas 1850, aprenèm que lo projècte d'un armanac aviá grelhat, crescut e mudat qualques annadas abans Font-Segunha, sens que siá possible de dire segurament qual ne foguèt l'instigador primièr. Èra un projècte collectiu, que deviá congrear una publicacion collectiva e annadièra, que capitèt fòrça plan : l' Armana prouvençau es çò primièr lo manifèst de la modèrna « pleiado d'Avignoun » que voliá èsser lo Felibrige. Coma la Pléiade francesa a l'epòca de la Renaissença, nòstres poètas vòlon defendre e illustrar sa lenga, çò es la glorificar. Al sègle XVI, èra lo francés que caliá aparar contra lo latin, pels felibres, es lo provençal que cal defendre contra l'egemonia del francés. Per aquò, caliá causir d'escriure en provençal puslèu qu'en francés, e efectivament, fòrça tèxtes literaris foguèron publicats dins l'Armana prouvençau, tèxtes de tota mena, en pròsa o en vèrses, poèmas, contes, faula, racontes, e plan d'autras causas.
Ça que la, la revista felibrenca e pas simplament un recuèlh poetic e collectiu de mai, que retipariá aqueles d'abans 1855. Coma la màger part de sos amics, Mistral aviá pres part a aqueles dos recuèlhs de poèmas : aviá signat dètz tèxtes dins lo primièr, dos dins lo segond. Un armanac es quicòm mai. Es pas simplament un ramelet de poèmas, nimai una culhida de tèxte literaris. E pas tanpauc una revista literària ordinària. Dins sa quita forma, un armanac es un librilhon annadièr, que lo calendrièr n'es lo nucli, e qu'i cabon tanben de tèxtes qu'an pas un estatut literari, coma per exemple de conselhs practics, d'entresenhas utilas, de provèrbis, de devinalha e de galejadas. Un armanac es pas un libre coma los autres : ensaja de tocar un public larg, e pas solament los amators saberuts e costumièrs de literatura provençala o francesa. Es la responsa al problèma que Mistral pausava ja en 1847, dins una letra a Roumanille : cossí faire per que cresca lo nombre dels legeires del provençal ?
Il est une chose contre laquelle viendront toujours se briser l'enthousiasme et le feu sacré de nos troubadour : c'est la prévention, et par suite le trop petit nombre de lecteurs et de lectrices. Vous avez beau faire, beau dire, mon beau monsieur, vous avez beau avoir 200, 300, 400 lecteurs, nous prêchons dans le désert et, à moins d'être comme le rossignol qui se complaît dans sa solitude, c'est, ma foi, désespérant... (1981, Correspondance Mistral-Roumanille, 1847-1860, Raphèle-lès-Arles, CPM)
Dins las annadas 1850, lo provençal riscava pas encara de s'avalir1. Se parlava dins la vida de cada jorn, èra la lenga mairala vertadièra, e per fòrça gents, la sola lenga que podián parlar e comprene. Pels felibres, s'agís pas exactament de reviscolar la lenga, qu'es plan viva, mas puslèu de la relevar e de li tornar balhar sa dignitat. Cal « tira noste lengage dóu cativié mounte jasié despièi que, trahissent l'ounour de la Prouvènço, li moussu l'avien redu, pecaire, à servi mèste»2 ; « li moussu », valent a dire los borgeses, aqueles que son estats longtemps a l'escòla, estiman mai de franchimandejar – lo francés es per eles la lenga nòbla – e renègan lo provençal que prenon per un patés, una parladura sens valor, lo parlar dels pastres e dels servicials, que servís per las causas ordinàrias.
Pels felibres, es aquel agait que cal cambiar. Cal faire veire al mond, concretament, que lo provençal es una lenga tan nòbla coma lo francés, una lenga que se parla e que s'escriu, una lenga que pòt tractar totes los subjèctes. Aquel projècte sapièja suls progrèsses de l'alfabetisacion que son estats bèls dins la primièra mitat del sègle XIX, e que tendràn de s'intensificar dins sa segonda mitat, e mai que mai jos la Tresena Republica, amb las leis de Jules Ferry, qu'auràn de consequéncias plan marridas sus l'astrada de la lenga nòstra. En 1855, ne sèm pas encara aquí. En Provença, coma dins lo demai de la França, i a de mai en mai de gents capables de legir. Lor cal prepausar un libròt pas car – dètz sòus èra lo prètz del primièr armanacs – un libròt que lor pòsca agradar, e que siá escrit completament en provençal, fin de combatre l'egemonia del francés. E per menar a tèrme aquel projècte, s'agís pas solament d'escriure la lenga que se parla dins la vida vidanta : a l'epòca de Mistral, un fum d'autor causisson d'escriure en lenga d'òc. Mas dempuèi lo sègle XVI, l'occitan es pas mai una lenga oficiala e administrativa. La literatura provençala es druda, mai druda benlèu qu'o es jamai estada, mas la lenga a perdudas las nòrmas d'escritura qu'aviá a l'Edat Mejana, e tanben la consciéncia de son unitat prigonda. Ne demòra una mirgalhadura de parladuras desparièras, de « pateses ». E aquò es çò que pensan lo mond, pas solament las gents ordinàrias, mas tanben los escrivans màger, coma Bigot e Gelu.
Doncas, cal qu' « aquelo santo obro de reneissènço prouvençalo »3 passe per una normalizacion grafica e per un trabalh lexicografic e lingüistic. L'Armana prouvençau ne serà lo pòrtavotz màger. Sus aquel punt, nos cal destriar la « modèrna pleiada » de l'anciana : al sègle XVl, lo francés èra una parladura druda, mas tenguda per vulgara, qu'aviá en fàcia d'ela una lenga saberuda e ufanosa, mas mòrta : lo latin. Al sègle XIX, per contra, l'occitan es una lenga rica d'un passat gloriós, que cal que se pare contra lo senhorejament del francés, qu'es la lenga del poder politic e cultural, lenga de l'Estat centralizat que ven – e vendrà – de mai en mai pesuc. Lo relevament lingüistic e literari del provençal podiá pas èsser l'òbra d'un òme sol, foguèsse un poèta coma Mistral. Dins lo capítol XII de Memori e raconte, l'autor evòca l'estrambòrd de la primièra « Felibrarié », çò es « un rejauchon de pouèto prouvençau ». Lo quite autor revira aquela expression per : « frairie de poètes provençaux », per joslinhar la frairetat dels poètas, lor recampament afogat per l'òbra comuna. Cal pas qu'aquò nos acapte lors desacòrdis, que n'i aguèt fòrça. Veirem que Mistral es estat lo cepon màger de l'unitat del projècte, tre lo primièr numèro de l'Armana prouvençau. S'encarguèt del trabalh de normalizacion grafica, ortografica e lexicografica dels tèxtes publicats. E el tanben qu'escriguèt las paraulas del Cant di felibre que, dins l'armanac de 1855 « dounavo lou prougramo d'aquéu revihamen revoi e populàri »4. Es el encara qu'adobèt cada an lo calendièr provençal – pèça mèstra de l'armanac – e qu'escriguèt maitas autras rubricas, practicas, istoricas o culturalas. Veirem cossí, en trabalhar a l'Armana prouvençau, lo jove Mistral endralhèt un biais d'escriure novèl, autre que la poesia, o mai generalament la literatura qu'a fait d'el l'autor màger que coneissèm totes. Mai que los autres, voliá tornar balhar al provençal un estatut de lenga completa e complida, una lenga que foguèsse capabla de servir per totes los usatges. Caliá que lo provençal quitèsse d'èsser solament una lenga vernaculara, la parladura de l'ostal que servissiá tanben per escriure de poèmas o de pèças de teatre patessejants. Veirem que lo projècte mistralenc passa per un renovèlament de l'ecritura poetica, o mai generalament literària. Mas passa tanben per la pròsa, o puslèu per las pròsas, per l'escritura de tèxtes que sián pas soncament literaris.
Maria-Clàudia Gastou
Extrach de l'introducion de Mistral abans Mirèio
Nòtas :
1 Es almens çò que pensava Mistral, a la diferéncia d'autres autors occitans de la meteissa epòca, coma per exemple Victor Gelu, de Marselha, que disiá en francés, dins lo prefaci a Nouvè Grané (1856) : « Je sais bien que la masse du public ne s'intéressera jamais plus aux productions d'une langue qui es morte et bien morte... » (Victor Gelu, Oeuvres complètes, 1886, Marseille, Cartier, Paris, Charpentier. Reedition Raphèle-lès-Arles, CPM, 1986). Coma tanben A. Bigot, de Nimes que, en 1862, voliá res mai qu' « (essayer) de noter ce bruit qui s'éteint », « le patois de ma ville natale », « ce bruit que j'ai entendu autour de mon berceau, qui a séché mes premiers pleurs et provoqué mon premier sourire. » (prefaci a Li Bourgadieiro, 1863).
2 F. Mistral, Moun espelido, memori e raconte, 1906, XII.
3 F. Mistral, Moun espelido, memori e raconte, 1906, XII.
4 F. Mistral, Moun espelido, memori e raconte, 1906, XII.
