L'estatua de Clement Cabanettes a Pigüé
Un article de Carles Pons sus la diaspòra roergassa en Argentina publicat dins la revista Lo lugarn numèro 94 en 2008.
Diaspòra roergassa en Argentina
En 1987 lo President F. Mitterrand, en visita oficiala en Argentina aviá tengut a encontrar los descendents de la diaspòra Roergassa, estatjada a Pigüé, endacòm dins la Pampa, a 600 kms de Buenos Aires, la capitala. Es aquesta istòria de la diaspòra occitana del Roergue que me propausi de vos contar.
Al començament i a un òme, Clamenç Cabanetas, nascut en 1851 a Ambèc prèp de Sant Còsme d’Òlt, en Roergue. Militar de carrièra al 46en regiment d’infantariá de Rodés, quita l’armada en 1877 per trabalhar al Crèdit Lionés a París.
En novembre de 1879, embarca per Argentina que recruta d’oficièrs franceses per modernizar la sieuna armada. Cinc ans pus tard, fonda la colonia de Pigüé. Defunta en 1910 a Buenos Aires. Perqué e cossí nòstres compatriòtas an pogut quitar lo Roergue per un país tan luènh ? Aquò’s aital. Es vertat que dins aquela darrièra partida del sègle dètz-e-noven es la granda epòca migratòria dels europèus cap a las doas Americas. Cabanetas barrutla per las immensas emplanadas, la Pampa, recentament conquistada subre los indians e travèrsa aital un territòri qui li sembla pas desconegut : « Òm diriá l’Aubrac al mes de mai » çò diguèt. Per astre, encontra un compatriòta Francés Issaly. Una idèa li ven : en Roergue subre qualques ectares de tèrra vivon de familhas nombrosas, aicí la susfàcia li sembla sens bòlas. Un anglés, Edward Casey, aviá obtengut una concession importanta de tèrras dins la Pampa. Nòstres dos Roergasses capitan a reservar una espandida interessanta dins aquela concession per d’emigrants avenidors.
Es pas sens difficultats que Cabanetas e Issaly obtenon l’adesion a lor projècte, mas cal saupre que dins las annadas 1880 lo pòblament excessiu, l’exigüitat de las bòrias e l’arribada de la filloxèra dins los vinhièrs de las valadas, èran aitant de factors per permetre d’enfaciar l’emigracion. S’agirà pas d’emigrants sens lo sòu, mas d’emigrants que an obtengut de lors fraires e sòrres, lor « degut » dins l’arrengament de familha e avent, per la majoritat, pagadas las tèrras argentinas que lor èran atribüidas. Venián d’Espalion, de Sant Geniès d’Òlt, de Gabriac, d’Aurèla, de Naucèla. Es un vilatge vertadièr que s’esparsa en trin de Rodés. 143 personas, agricultors naturalament, mas tanben regents, curat, rodièr, fabre, comerciant, emplegats.
Un dels critèris retenguts per èsser d’aquel viatge de totjorn, èra de dispausar de 3 000 francs (de l’epòca) per poder s’installar dins de condicions bonas. Aquela soma deviá tanben acaptar partidament la compra d’espleches que Cabanetas fasiá venir de la capitala.
Nòstres Roergasses embarcan a Bordèu lo 23 d’octobre de 1884 sul vapor/velièr Belgrano e arriban a Buenos Aires lo 30 de novembre. Puèi es lo viatge en tren, fins a Pigüé ont arriban lo 4 de decembre de 1884, data retenguda per la fondacion de la vila. D’efièch, Pigüé aquel jorn, es pas mai qu’una gara perduda al mièg del nonrés de las regions sauvertosas de la Pampa. I a aquí tres bastissas : la primièra faguent ofici de gara, la segonda destinada a l’Administracion, la tresena destinada al lòtjament principal de las familhas. Doncas, los Roergassas avián tot a far : bastir d’ostals individuals, aprestar (atrencar) las tèrras agricòlas, culhir, per far cort venir autonòms progressivament.
Çò que permetèt de manténer una granda coësion foguèt que cambièron pas jamai lor lenga, l’occitan dins lors relacions, quitament se deguèron abandonar lo francés per l’espanhòl, sul plan administratiu.
Fins a las annadas 1970, l’occitan se fasiá entendre encara dins las carrièras de Pigüé, mas dempuèi, nòstres cosins lo comprenon sens lo parlar correntament, l’embanhament lingüistic de las tres darrièras generacions dins la lenga del país a agut logicament aquel efièch. Mas los « Pigüenses » se remembran puèi que pòrtan encara de noms d’en çò nòstre, perque una de lors carrièras se sona calle ciudad de Rodez.
L’Associacion Rouergue-Pigüé que la demòra es a l’ostal de la comuna de Sant Còsme d’Òlt (12500) foguèt creada a l’escasença del centenari de la vila. Aquela celebracion foguèt per nòstres compatriòtas argentins l’escasença de tornar nosar amb lo Roergue, de téisser de ligams amb los vilatges d’origina de cada familha. Aquesta Associacion a per tòca de manténer e desvolopar los ligams entre la Region Miègjorn-Pirinèus e Pigüé, subretot per la multiplicacion dels viatges, per los escambis de joves, alargar lo besonh cultural e de comunicacion indispensable a l’enriquiment de cadun.
En parallèl, en Argentina, subre proposicion de l’Associacion « Roergue-Pigüé » e de Rolando Maurel, alara cònsol de Pigüé, foguèt creada lo 3 d’agost de 1985 a Pigüé, l’Associacion « Pigüé-Roergue » que la demòra es a la Société Française, 353 calle Ciudad de Rodez a Pigüé.
Sénher Maurel, Senator de la provincia de Buenos Aires e Sénher Marc Censi, cònsol de Rodés e ancian President de la Region Miègjorn-Pirinèus, son a l’origina del protocòl d’acòrd intervengut entre las doas regions, tocant als escambis culturals, economics e toristics.
Uèi la colonia de Pigüé s’es daurada progressivament al talh de las immigracions e es venguada una de las mai prospèras de la Pampa e compta una desena de milierats d’estatjants que vivon de las 700 bòrias que l’espandida mejana es de 400 ectares.
Se pòt pas parlar de Pigüé sens evocar l’existéncia d’un animal intimament ligat a la vida de los « Pigüenses », vòli dire lo caval. Qual caval ? Una raça tipicament argentina, lo « criollo », raça eissida del crosament dels cavals de sang arabe, portats per los espanhòls al sègle setzen e dels cavals salvatges. La seleccion naturala de bèstias vivent en libertat totala dins la Pampa va donar un coctèl subtil : un caval de talha pichona, pas plan pesuc (450 kg) e una pèl de color variabla. L’animal es doç, obesissent e sa rusticitat plan asatada a las longas distàncias de las planuras argentinas. Ara òm ne compta pas mens de 3 000 subre las 700 bòrias mencionadas çai-sus. Agricultors e abalisseires, los Roergasses aprendràn a se servir del criollo.
Cada matin lo gaucho percor lo territòri qu’es cargat de susvelhar : alimentacion de las fonts, bon foncionament de las eolianas, empliment dels abeuradors, estament de las clausuras, susvelhança de las bèstias, subretot al moment dels vedelatges. Dins la vesprada, una activitat identica torna, mas amb un caval fresc, que una sola montura permetriá pas de percórrer aquelas distàncias tant gigantalas ; lo jorn coma la nuèch, lo gaucho demòra un èstre isolat. Lo caval e lo can son sos sols companhs. La sèla acaptada per una pèl d’anhèl espessa es un cadièras vertadièr. Lo gaucho passa al mens siès oras cada jorn sus son caval e se pòt que li arribèsse de colcar a la serena al moment dels desplaçaments de tropèls. Alara enleva sa sèla, la pausa pel sòl, de plan, e desrotla la pèl d’anhèl fòrça lanuda per la tresmudar en un lièch mofle extremament confortable.
Lo criollo fa partida incontèstablament de la vida de nòstres Roergasses fòrabandits. Aqueles davantièrs avián una reputacion d’òmes rustics, pauc embailencats de sensiblariá. Adoptèron d’unas practicas que, al sègle detez-e-ueiten èran de practicas barbaras e que venguèron un espòrt nacional argentin : lo Pato. Aqueste espòrt consistissiá per lo gaucho encavalcat, a s’acorbar duscas a tèrra, ronçat als quatre galaups, per agafar un rit (pel còl e lo lançar dins la desca advèrsa. Plan lèu, lo rit foguèt remplaçat per una mena de balon de fotbòl amb sièis manilhas, que los cavalièrs se passavan entre eles per lo traire dins la desca de l’autra còla. Espòrt subtil e perilhós que conven solament a d’egrègis cavalièrs.
Autre jòc de preferéncia dels gauchos : lo Doma que data de l’epòca que los indians èran passats mèstres dins la domdadura dels cavals. Sabián reconóisser los que demorarián indomdables. Aqueles « broncos » reservats als Domas èran utilizats dins los « rodeos » locals. Uèi los « Pigüenses » perpetuan la tradicion. Pendent l’estiu los melhors cavalièrs se provocan dins de justas violentas mas pacificas amb qualificacion al nivèl nacional e internacional. Lo melhor cavalièr sudamerican es sacrat en finala de Domas que se desrotlan tanben al Brasil, Uruguay e al Chile.
Quand la sonariá ressona, lo cavalièr e sa montura son desliurats. L’òme deurà téner dotze segondas sens sèla subre un caval fòl los rèns dins una man sola, l’autre tenent el rebenque (la cravacha). A la vesprada, los tres melhors participaràn a la finala, fòrt esparada del public, que los ganhs fan somiar : 1 000 dollars US per lo promièr, 500 per lo segon, 200 per lo tresen.
Litre, Vigouroux o Issaly, rèire rèire filhets d’emigrats, aquestes gauchos que rebalan los « èrras », participan a aquestas competicions.
Aicí s’acaba aquela istòria, la de nòstres cosins argentins que, o sabèm, an la nostalgia del Roergue de lors aujòls.
Carles Pons, agost de 2007
