Detalha de la cobèrta del libre de François Cavanna Les Ritals (Albin Michel, 2018)
En 1979 dins la revista Aicí e ara numèro 2, Ives Roqueta tornava, alara que veniá de legir lo libre de François Cavanna Les Rital, sus son rapòrt a l'enfança coma escrivan.
Cavanna : Les Ritals (Belfond, París, 1978)
Escriguèri mon enfança tròp lèu (Lo Poèta es una Vaca, en 1966, mas la primièra version es de 1956...), dins un temps que cresiái pas encara gaire que posquèssem aver un futur dins la lenga qu'escriviái. Es aiçò que me sauta al morre mentre que legissi Cavanna, que me regali a legir sos Ritals.
Quand contas ton enfança, se siás coma tot lo mond o pauc se'n manca, te sentisses un tropèl de mòrts e de causas mòrtas dins l'esquina, aquò rai, mas te veses d'enfants tanben, davant tu, d'enfants que vendràn d'òmes. E tu siás aquí, al mièg, los dos pès dins ta vida.
Es aital qu'escriu Cavanna sas diferéncias e sas banalitats, amb una granda jòia trista.
Mas foguèt pas mon cas a ieu. Darrièr, de mòrts, del temps qu'escriviái Lo Poèta, n'aviái un fais. Mas davant ieu, i aviá pas res de tot. Si : nòstra mòrt, la mòrt de nòstra lenga, la mòrt de nòstre pòble. E ieu emmargat dedins. Dins aquela mòrt, vòli dire.
Mon cas èra banal. N'èra de ieu coma dels autres qu'abans ieu avián escricha son enfança en occitan.
Levat Mouly, pr'aquò, levat sas Espingadas. Mas Mouly es completament a despart : passèt tota sa vida a fugir – coma posquèt, mas per totes los mejans – l'idèa que sa lenga èra condemnada. D'aqui benlèu la plenitud que raja dins sas Espingadas... las causas que te venon pels uòlhs... la lenga que pasta la memòria... Mouly escriu coma se cap de catastròfa l'esperava pas. Es un pauc bestiasson pro sovent. Aqui, non : amb son enfança, non. L'illusion paga.
Mas es pas a Mouly que pensi. Es a Max Roqueta, a Lafont, a Bodon mai que mai, qu'es la sortida de Catòia que me decidiguèt a tornar sus mos papièrs de 1956, a ne far Lo Poèta... A las enfanças de Max Roqueta, de Lafont, de Bodon qu'èran talament solides que sa lenga moririá amb eles qu'avián pas ensenhat sos enfants a parlar occitan...
Siái, o foguèri, de sa raça. En 1966, a mon ainat que ven de nàisser, envisatgi pas una segonda de li parlar en òc. Òm pot viure, dins de delicias amargantas, sa diferéncia ; òm pòt benlèu tirar per se un fum d'escriches bèls de sa condemnacion. Òm condemna pas sos enfants a èsser de mòrts-vivents. Lo paire de Cavanna parla pas a François lo dialetto, mas lo francés que pòt parlar... E la resulta es que Cavanna escriu, a còps de pè al cuol contra tot academisme, dins la lenga que s'es conquistada, la de son avenir d'enfant : lo francés. Question : es que l'òc es nòstre francés ?
A nosautres, non, pas a aquela epòca. Quand contam nòstra enfança fasèm ben çò que los autres fan : quitam ben lo mofle del ventre de la mamà, tuam ben lo papà, nos donam de dieusses mortals, mas la vida qu'avèm viscuda, siam pas capables de i mordir dedins a plen cais, de ne far gisclar lo chuc, de no'n mascarar lo morre fins a las aurelhas, de ne trapar lo gost formidable, la sabor joiosa, lo bonaür que i es embarrat. Lo gost de cendres que trapam a nòstra enfança es pas lo que i èra dedins. Es lo qu'avèm (o qu'aviam) dins las dents, e que donàvem (o donam encara) a tot çò que i forrupam dedins. Es lo qu'a (o qu'aviá) nòstra lenga.
Cossí sortiguèrem d'aquel dolorisme ? Cossí, en tot cas, ne sortiguèri ieu ? Vaquí. Un jorn escriguèri, dins la revista Viure, que l'idèa de nacion occitana aviá finit de me far paur ; que la lenga ont aviái començat d'escriure seriá la lenga de mon futur, de mon etnia, de ma nacionalitat, de mon pòble o de ma nacion (lo mot m'es plan egal, i me pèrdi, e me'n chauti d'i me pèrdre) ; que seriá aiçò o pas res e que seriá aiçò. Auriam, coma totes los escrivans de la tèrra, de mòrts dins nòstra esquina, d'enfants davant nosautres, e nosautres seriam al mièg, sens mai de complèxes que los autres, fòrts de nòstras diferéncias, fièrs de nòstras diferéncias, aüroses, umilament mas ferotjament, de nòstra opacitat.
E las causas prenguèron, totas, un autre gost. Un gost de mangisca, de vin, los jorns polits qu'òm s'acampa per far fèsta, e los autres qu'òm manja sol sus un canton de taula, amb lo jornal apugat sul veire, lo coide sul formicà, lo morre en biais. Me mainèri, per exemple, que mon enfança èra pas estada aquela periòda tristonèla qu'aviái contada. Me mainèri qu'aviái passat mon enfança dins lo rire e la calor. Me mainèri que mos vesins d'alara podián èsser, emai èran estats, de mond formidables, e Sèta una isla magnifica, e Sant Clar lo Paradís, e ma maire una montanha de calor, e la grèva de 1947, ont la femna d'Arraut asclava las colhas dels CRS a còps d'agulhas a brocar, lo moment qu'aviá decidit de totas mas causidas, qu'aviái pas qu'a espiar totas causas en òme viu per que se metèsson a cantar.
Me maini uòi qu'entre l'enfança de Cavanna e la mieuna – levat una diferéncia de qualques annadas, de qualques milieirats de quilomètres e qu'un rital es pas tot a fèt un gavach... – i a pas talament de causas que càmbien. Alara marroni un pauc de li aver daissat a el de dire – colèra, tendresa, gravitat e jòia – çò que ieu auriái degut e poscut dire s'èri pas estat, al moment qu'escriviái, qu'un condemnat en sursís, o un que se crei aital.
Ives Roqueta
Sorsa : revista Aquí e ara numèro 2, 1979.
