Cantalausa

Cantalausa

Après la mòrt de Cantalausa en 2006 Sèrgi Gairal que lo coneissiá plan publicava dins lo jornal La Setmana, en omenatge, lo tèxt que seguís.

Dètz ans d'amistat

Aviái qualques obratges de Cantalausa, mas lo coneissiái pas. Agèsse pas escrich en occitan, benlèu nos seriam pas jamai encontrats. Aquò se passèt a Firmi en 1996 pel Salon del Libre. Ieu i èri per presentar mon primièr roman Lo barracon, el per presentar sos obratges. Podiái pas laissar passar l’escasença de lo saludar e parlèrem mai d’un còp dins la jornada. Quina fiertat e quin bonur per ieu ! Çò que mai me marquèt tanlèu l’encontrar foguèt sa granda simplicitat. Nos parlèrem coma dos amics de totjorn en nos tutejant plan solid. Es quicòm de pro normal dins la civilizacion occitana, qu’el aplicava sistematicament amb tot lo mond. Aital totes sèm egals, çò disiá.

Se coneissiái pas l’òme, aviái descobèrta la riquesa de sa lenga escricha dins Un còp èra, La Bona Novèla, Òu l’òme... e aquel jorn, tanlèu que l’ausiguèri, me mainèri qu’aviam lo meteis parlar, e mai mon vocabulari foguèsse paure al regard del seu. Èra pas possible qu’aquel primièr encontre foguèsse lo darrièr, e me convidèt a l’anar véser al Monastèri quand anariái a Rodés.

Qualque temps pus tard, tustèri a sa pòrta e passèrem un moment ensemble. Parlèrem mai que mai de son activitat principala del moment, lo Diccionari General. En realitat, aquela activitat aviá començat dempuèi bèl brieu, dempuèi que s’èra interessat de bon a sa lenga, a 45 ans, coma o escriguèt sus la quatrena de cobèrta del diccionari. Una de sas preocupacions màgers èra la transmission de la lenga. Es per aquela rason qu’aviá publicat un primièr diccionari en 1979, lo Diccionari Occitan Illustrat de 15 000 mots e 15 000 imatges. Perqué aquela associacion ? Perque lo concebiá d’en primièr coma « un aplech pedagogic ». A ma coneissença, i agèt al pus mens quatre edicions. Mas aquò, d’una part èra pas qu’un escapolon, d’autra part aviam pas que de diccionaris bilingües, doncas pas de diccionari vertadièr, quicòm d’anormal e d’inacceptable per quina lenga que siá. E Cantalausa decidiguèt de se lançar dins aquela aventura que l’ocupava gaireben tota l’annada e tota la jornada, de jornadas longassas de dotze a quatòrze oras. Per aquò far, es pas de creire totes los libres que consultava de contunh, Lou Tresor dóu Felibrige de Mistral, lo diccionari d’Alibèrt, lo de Levy, los autres diccionaris bilingües, los lexics, lo Lexique Roman de Raynouard (cinc volums de mai de 600 paginas cadun), mas tanben los diccionaris d’anglés, d’alemand, de las autras lengas latinas, del catalan mai que mai, sens parlar del grèc, del latin, del gallés, etc. Mai que consultats, totes èran espepissats e anotats ! I trabalhava sol, mas èra en contacte amb un fum de personas, d’autors, de cercaires, d’universitaris, e regularament amb Ramon Chatbèrt e Cristian Laus. Ieu li propausèri modèstament de li balhar « un còp de man » qu’acceptèt sens balançar, subretot per tornar legir las espròvas, una etapa indispensabla e... fastigosa. Èra conscient que tant per la concepcion, coma per la redaccion, coma per la lectura, un trabalh collectiu seriá estat una solucion melhora, mas auriá calgut organizar una còla de personas capablas, completament disponiblas e que s’endevenguèsson, tròp de condicions, per o far benevòlament per subrepés !

E comencèri de legir la letra A, puèi totas las autras... Las preniái del sieu ostal lo pus sovent, qualque còp las me mandava per la pòsta, quora una letra, quora doas, quora tres. Cada tres o quatre meses i tornavi. Arribavi a las clicas, sovent entre sièis e sèt oras – el èra levat dempuèi quatre o cinc oras ! – tustavi a la pòrta d’ennaut, me cridava « Davala ». Me propausava de cafè en polvera. Fasiá bolir l’aiga a despart e, coma sucre, aviá pas que de granons que revertavan qualque potinga ! Nos metiam al trabalh siá dins lo recanton de l’ordenador, siá al burèu. Li senhalavi las decas e tot çò que, al mieu vejaire, se meritava d’èsser discutit. A miègjorn, anàvem manjar a cò de la « Portuguesa », una Portuguesa plan aimabla, que Cantalausa i menava sos convidats e qu’ela estimava plan. I anàvem en veitura o a pè, pas sovent a pè estant que la rota es estrecha e que las veituras nos fregavan. Seriá estat tròp bèstia de se far espotir sul camin del restaurant ! Tanlèu tornats beviam la « gota » e contunhàvem lo trabalh fins a sièis oras. Nos arribava de passar una ora o mai sus un mot, cercàvem, comparàvem, etc. Nos caliá arrestar per fòrça, sovent doas o tres minutas abans sièis oras, que las sòrres del convent l’esperavan per la messa.

Passèrem de temps tanben sus las 26 paginas de la debuta que contenon qualques punts fòrt importants. Cada còp que nos encontràvem, corregissiam, modificàvem, ajustàvem. Sentissiái qu’aquel trabalh començava de li pesar e que ne voliá véser la fin, ni per las mancas e las imperfeccions que demoravan, que n’èra plan conscient. Ne véser la fin voliá dire véser lo diccionari publicat. I agèt pas qu’un editor que foguèt interessat. Li mandèt las paginas correspondent a una letra de l’alfabet. El li’n tornèt qualques unas amb bravament de modificacions, de decas, e una presentacion completament diferenta de la sieuna, çò que podiá pas acceptar. Podiá pas acceptar d’aver fach per pas res tot aquel trabalh de composicion e d’informatizacion qu’aviá durat tant d’annadas. Li demorèt pas qu’una solucion, la publicacion a compte d’autor que lo forcèt a « manlevar 60 000 € per far estampar lo diccionari » (p. 2 del diccionari) e a lo vendre a un prètz elevat (al regard dels autres diccionaris unilingües). Cossí far autrament ? Lo diccionari existissiá, èra çò que comptava, çò qu’el tant aviá volontat. Dins son edicion del 19 d’agost de 2002, lo grand jornal catalan Avui, li dediquèt una pagina entièra, puèi foguèt convidat per lo presentar a Barcelona, un signe de reconeissença que presèt fòrça. La Setmana tanben i dediquèt una pagina entièira, e la màger part dels jornals ne parlèron. S’es pas lo trabalh d’un lexicograf de profession, se la presentacion o las causidas pòdon èsser criticadas – çò qu’es normal –, la riquesa del diccionari es incontestabla, sens parlar de las 26 paginas de la debuta e de mai d’un vintenat de documents excepcionals.

E l’activitat de Cantalausa al servici de sa lenga contunhèt. De 1971 a 2000, cada an publiquèt quicòm ! Jamai s’arrestèt pas. Se i agèt pas res en 2001 e 2002, es que trabalhava sul diccionari que pareguèt en 2003, puèi i agèt en 2004, L’occitan véhiculaire du VIIème siècle – L’occitan littéraire du Xème siècle, en 2005, Tèxtes per l’an 3000 e al delà, en 2006, Lenga viva, en 2006 / 2007 la reedicion papièr de Un còp èra e Vida privada d’unes animals (inicialament Òu l’òme) e sus DVD, son darrièr trabalh abans de s’enanar « cap a son Dieu » (cobèrta de l’obratge de remembres Sus las dralhas de la vida, 2000). Fins als darrièrs jorns de sa vida, nòstra collaboracion contunhèt, mai que mai per Lenga viva, amb l’ajuda d’Iveta Balard, e per l’enregistrament de Un còp èra amb Maria-Odila Dumeaux, mens de tres meses abans sa mòrt.

N’aviá conegut de mond dins sa vida, subretot quand èra vicari de la parròquia francesa de New York. Ne parlàvem, mas tanben e sovent de Bodon, l’òme pus extraordinari qu’aja encontrat dins sa vida, disiá. « A New York, encontrèri fòrça mond..., cap me marquèt pas coma Bodon. » (Emission Pels camins del País sus Radio Totem, 13 d’octobre de 2002). Ieu dirai que l’òme pus extraordinari qu’aja encontrat dins ma vida, es el, Cantalausa.

Sèrgi Gairal


Sus l'òbra de René Girard

Adoration de l’Agneau de Dieu, Van Eyck, 1432

Un tèxt de la revista Aicí e ara numèro 3 (1979).

Los mots de milhau

En 2015 sortissiá lo libre de Martine e Jacques Astor, Los mots de Millau.

Ajuda militara a Ucraina : Caesars e missils AASM

Missil AASM

Lo 18 de genièr de 2024 lo ministre de la defensa francés Sébastien Lecornu anoncièt un cèrt nombre de mesuras per ajudar Ucraina dins sa lucha contra l'occupant rus.

Joan-Maria Petit sus Jòrgi Reboul (1985)

Pròsas geograficas

Prefaci de Joan-Maria Petit a Pròsas geograficas de Jòrgi Reboul.

Bilingüisme ! E perqué pas !

Bilingüisme

En 2019, Pèire Escudé èra convidat per l'IEO de Rodés per parlar del bilingüisme.