Un article de Joan Fourié dins la revista Lou Felibrige novembre/decembre de 2010.
Al rescontre del Josselin Gruvèl
Longtemps la lenga d'òc, dins sa plena expression populara, tenguèt tot son ample dins la declamacion orala. Les exemples son nombroses d'aqueles trobaires acampesits, cantaires de fèstas, clamaires de fièras, orators improvisats, menestrèls passejaires e poètas de carrièras, locutors e vectors d'una cultura ont lo vèrbe e la personalitat tenián pro sovent luòc d'engèni e de sapiénça. Pensi aquí mai que mai al brave Charloun Rieu del Paradou. Auguste Fourés ne recampèt en son temps una tièra que mancava pas de pintoresc. Gaston Jourdanne tanben. Se'n pòt encara destriar la traça dins revistas e jornals uèi completament debrembats e gaire pas inventoriats. Vos convidam al rescontre d'un d'aqueles portaires de paraulas, vertadièr parangon d'una cèrta tradicion, per dire pas d'una raça uèi despareguda, esperit libertari estacat a son individualisme fonse e que mudèt son expression occitana en una mena d'art.
Als jorns de uèi, lo nom de Josselin Gruvèl parla pas gaire a la memòria de los que s'interesson a la cultura nòstra. Mème dins le sieu mitan tolosenc lo debrembièr de la posteritat l'a pas brica esparnhat. Soi pas segur qu'un bocinòt de carrièra o d'endrona pòrta son nom dins la vila ròsa ont se debanèt pr'aquò la maja part de sa vidassa.
De Josselin Gruvèl lo majoral canonge Salvat a escrit : « Cal mencionar a part los diseires populars coma Josselin Gruvèl, qu'estona las gents, sus las alèas Lafayette, per sas farsas e sas improvizacions, e que fin finala va morir paure al espital ». D'efèit, le Josselin Gruvèl èra le filh d'un pédicure de Labastide-de-Beauvoir, gaire luènh de Montgiscard, a l'èst de Tolosa. Pedicure es pas benlèu la profession que conven e seriá benlèu melhor d'escriure adobaire en tot genre o copaire d'ongles e de pelses. Qué que siá, la familha èra probable mai fortunada d'espèr que de moneda.
Geraud Maria Laurenç Josselin Gruvèl espeliguèt a la vida le 7 d'agost de 1834. Sabèm pas tròp çò que fosquèt son enfança e sa vida d'òme. Faguèt divèrses mestièrs, tal obrièr corroyeur o pédicure coma son paire. Sembla aver estat un adulte pro intelligent, degordit, biaissut, amb una imaginacion jamai en repaus e una instabilitat cronica. Siaguèt l'inventor d'un fum de causas e depausèt qualques brevets dont jamai ne'n tirèt cap d'argent.
En 1888, a l'atge de 54 ans, le retrobam a Tolosa ont abita al 12 de la carrièra de la Poma. S'es alavetz convertit en poèta ocasional e tanben en pantin ont a trapat una scèna de primièra dins las carrièras de la ciutat mondina. Canta, conta e declama, fa le mime, recampant al sieu entorn un public un pauc estonat mas que s'acostuma pro lèu d'aquesta preséncia pintoresca.
Jamai Gruvèl siaguèt un òme fortunat. Pareis pas s'èstre maridat. Pasmens, arriba a far estampar qualques fuèlhs coma sa famosa cansoneta Poulido o sas Scènos de la vido toulousèno ont l'autor pintra d'un biais sovent umoristic, e sens cap de pretencion literaria, personatges e causas de la vida vidanta ont le public aima de se retrobar.
Per aquò far, tanlèu que la sason se mòstra propici, lo nòstre trobaire se quilha a la crosada de carrièras sus una bòrna, un banc, una caissa o una vièlha cadièra e se met a recitar sas òbras, entamenant la discutida amb los passejaires, jogant, bracejant, prepausant a la venta per qualques sóus sas composicions, siá estampadas, siá manescritas (passava de nuèits a las copiar).
Gruvèl aviá inventat un personatge tipic, a l'encòp un pauc nèci mas rusat, brave e finòt, senat e barjacaire : Jousepou de Purpan. Tot l'esperit inventiu e la vèrbia popularia de l'autor trapan aquí matèria a s'espandir e a s'exprimir plenament. La lenga de Gruvèl demòra cavilhada al parlar populari de la vila ròsa e ne constituís un rebat pro fidèl.
Josselin Gruvèl es fin finala una mena de solitari que mena tranquilòt sa modèsta existéncia de trobaire bartassièr e de vièlh original. Farà pas partida de la còla del jornal Lé Gril espelit a Tolosa en febrièr de 1891, ni mai de l'Athénée des troubadours de Victor Levère, ni mai encara de l'Esco moundino a comptar de 1892. Empacharà pas Lé Gril d'aculhir qualquas pèças de Gruvèl e d'i consacrar un omenatge particulièr dins son n°9 (29 d'abril - 9 de mai de 1895) puèi de senhalar son passatge a l'espital.
D'efèit, la santat de nòstre poèta es pas de las mai lusentas. Malauteja dempuèi d'annadas e contunha de menar una vidassa d'atalentat perpetual en recèrca permanenta de moneda e d'ajuda materiala. Deu passar a l'espital una bona partida de l'annada 1891 e Lé Gril demanda a sos lectors de l'anar vistalhar e sosténer en crompant sas obretas.
Cal precisar qu'a Tolosa Gruvèl es devengut una personalitat fòrça coneguda. Contunha de s'arroïnar al prèp dels estampaires de la vila (Bertoumieu, J. Fournier, Laclau, impr. du Centre...) e se consacra sens lassièra a son trabalh de trobaire e de contaire. Magre coma un pal, les òsses i traucan las gautas e, a cinquanta ans, es dejà aclapat pel vielhum e rosegat de privacions. Viu dins de condicions miserablas e se morirà dins le corrent de l'annada 1898 a Banhèras de Luishon ont èra en cura dins un ospici.
Cal dire qu'aquel paure òme serà pas oblidat completament dins sa bona vila de Tolosa. Son amic e remirador l'estampaire Francés Laclau tornarà publicar, a comptar de 1910, una bona part de sas obretas dins una polida presentacion. Aqueles fuèlhs de sièis o uèit paginas, que costavan 30 centimas, se traparàn a la venta duscas après la seconda guèrra mondiala. Als jorns de uèi, s'en pòt encara desnisar en çò de libraris o boquinistas especializats, mas los pagaretz pas 30 centimas.
Josselin Gruvèl es representatiu d'un mitan social e d'un biais particular d'afirmar son occitanitat. Escriviá coma parlava, sens tròp s'embarrassar d'estetica, de sintaxi e de formulas alambicadas. Simple e natural, boèma impenitent, trigossava una mena de cultura populara dont vesiá pas totjorn l'importància tant al nivèl de la lenga que de la sociabilitat. Perseguit per una misèria tenèca, ne portava lo fais e se n'estropava coma dins un mantèl de glòria.
S'es dit de Gruvèl qu'èra « doué d'une facilité surprenante, il débitait sans amphase, avec une fine pointe de malice, les longues tirades de vers que n'aurait pas dû emporter le vent. » Lo jornalista tolosenc Loís Ariste l'a plan conegut e, dins lo prefaci qu'escriguèt pel recuèlh de G. Visner Rebrècs de moundi (1901), manca pas de consacrar a Gruvèl qualquas regas pietadosas. V. Levère, le fondator de l'Athénée de Tolosa, balha tanben son avejaire : « ... en attendant d'avoir du talent, ce qui ne peut manquer de lui arriver, M. Gruvel a de l'entrain, de la gaieté, c'est beaucoup pour un débutant » (in Flous de Mietchoun, 1888).
Avèm ensajat de donar una tièra de las publicacions de Gruvèl dins le diccionari consacrat als autors de lenga d'òc. Tornarem pas aquí dessùs. Coma notat, Laclau ainat a balhat una seconda vida als escrits del poèta tolosenc. De segur, un fum de sas composicions son demoradas manescritas e probable perdudas als jorns de uèi. Mas çò qu'avèm a la nòstra dispausicion sufís plan per jutjar de l'engèni populari de Gruvèl. Per que le lector se fague una idèa pro clara del biais d'escriure de l'autor, reprodusèm çai-jos la fabla Le loup e le gous dins la version Laclau de 1912, dins la grafia originala.
Majoral Joan Fourié
Le loup e le gous
Un loup, le pèl crassous maï linjé qu'uno sardo,
L'èl tirat, aganit, cassabo pe's camis,
Mès troubabo pas res, car les gousses de gardo
Punissioun les boulurs, maï que Damo Thémis.
D'asar, nostre affamat, dins le bosc bei un dogo,
Gras, lusent, pla membrat e tarriplomen fort ;
Se diguèt: Amme aquel on y perd s'on y jogo,
Pouiroi pas l'escana, malgre tout moun effort.
Doun, s'abanço l'èl dous e acatan l'esquino,
Per demanda : - Moussu ? Bous seyots pas perdut !
Car dins aqueste bosc aben pas bostro mino,
M'estouni se la poù bous a pas retengut.
- You, poù ? Cregni pas rès ! Régardats ma caruro,
Bourmous ! Dus coumo bous n'en fayoï pao dus tours.
Tenèts tastats un pauc, l'agre de ma fourruro
E mùesurats mas dents qu'escanayon un ours.
Bous boli pas fatcha, respoundèt le salbatjé,
Admiri bostre aspèt, bostro bèlo santat
Josselin Gruvel
(Tirat d'un librilhon de 58 p. que conten Las filhos de Toulouso, Estré Bantardiè probo pas couratgé, Le loup e le gous - Toulouso, A. F. Laclau aîné, libraire éditeur, 1912)
