Un tèxt de Lluís Aracil. Traduccion de Maria Clara Viguièr. Sorsa : Lo Bilingüisme coma mite (Colleccion A Tots, 1982, Pagina 52)
Perspectivas europèas
Acabèm de dire cossí las condicions politicas son plan sovent ligadas al desvolopament e a la subsisténcia de las lengas. Partent d'aquò, òm devina que l'unificacion politica de çò qu'Auguste Comte apelèt l'« Occident Europèu » poirà pas evitar a la longa de se pausar de problèmas sociolingüistics d'una envergadura sens precedents dins aquel canton del monde. Alavetz nos cal causir entre los prevenir a temps, e nos esforçar maladrechament de los garir quand benlèu serà tròp tard.
Es question subretot d'evitar una desastrosa proliferacion de conflictes lingüistics. E, per aiçò, caldrà entreprendre una normalizacion lingüistica a l'escala europèa e sus dos plans complementaris. D'una part, calrà evidentament causir una lenga supranacionala e li assegurar lo foncionament mai adeqüat als interèsses de l'ensemble. D'autra part, calrà simultanament garantir la subrevida normala e autonòma de cada lenga nacionala. Cal pas oblidar, d'alhors, que la question se pausa dins una perspectiva completament novèla e que devèm cercar de solucions equitablas e vivablas. S'agís pas de perpetuar la conjuntura presenta, mas de la despassar.
Los planificators sovietics – qu'an agut a far amb de tals problèmas – los an pas jutjats negligibles. Tot lo contrari : an consacrat a sa solucion tota mena de mejans. De segur, podèm – e devèm – criticar las solucions sovieticas, mas que tombem pas dins la tentacion de n'ignorar l'exemple e lo desfís. E mai cal confessar imparcialament que la nòstra Euròpa Occidentala coneguèt pas jamai un esfòrç tan vaste per redusir la coexisténcia de las lengas a un òrdre qu'òm vòl rasonable e estable. Per reciprocitat, l'Euròpa Occidentala es capabla de despassar aisadament l'U.R.S.S. sus aquel terren. Nos cal pas brica improvisar. Serà pro d'examinar criticament l'arsenal de leiçons – quitament negativas – que l'istòria nòstra balha. Tot compte fach, es sus nòstra istòria que l'U.R.S.S. e gaireben tot lo rèste del monde vòlon préner exemple.
Per nosautres, l'escasença es completament novèla. Lo subjècte l'es pas gaire. Nos es - o nos deuriá èsser - pro familièr. Es pas per còp d'astre que la promocion dels « vulgars » o « vernaculars » de las nacionalitats e lo besonh correlatiu d'una lenga comuna supranacionala son doas questions bessonas que la pensada europèa occidentala analisèt e discutèt amb una insisténcia remarcabla. Una tala insisténcia tradusís fidelament una estructura fondamentala qu'es sens cap de dobte un dels traches pus originals de la tradicion nòstra.
D'un costat, nòstra Civilisacion es tojorn estada una mosaïca de nacionalitats pichonas e mejanas, que cap d'elas capitèt pas jamai a s'impausar sus la rèsta. Òm cercariá de badas en çò nòstre de nacionalitats egemonicas comparablas als grands-russes, als chineses han o als parlaires del hindi. Entretant, ça que la, la coesion de l'ensemble es estada assegurada de contunh e aumentada per la comunicacion e la cooperacion dins de domenis divèrses que debordavan essencialament e infinidament los quadres, totjorn restreches, de las divèrsas nacionalitats e dels Estats-nacion plurinacionals. Es gràcias a aquela comunicacion e cooperacion – que o siá dich – que nòstra Civilisacion descobriguèt l'Univèrs en meteis temps que veniá universala. Ara, impossible d'exagerar l'originalitat d'aquela combinason (aparentament paradoxala) de nacionalismes e de vocacion supranacionala. Gausariái dire que lo torn de fòrça pus bèl de l'Occident Europèu, e la leiçon pus preciosa que posca ensenhar ara a l'umanitat tota entièra, es precisament d'aver atengut una formidabla coeréncia, sens uniformitat ni egemonia. En çò nòstre, la diversitat e l'autonomia an assegurat l'interdependéncia - e reciprocament. Donc, avèm pas qu'a aprendre la nòstra pròpria leiçon. Presicar d'exemple serà, de mai, lo ròtle pus digne que poirem jogar dins lo monde de deman.
Quant als Estats-nacion plurinacionals sedisent « modèrnes », son pas estats que d'empèris parroquials : un paradòxe tan ridicul coma penible. Mas nos enganem pas : lo procès d'unificacion de l'Euròpa Occidentala confirma incontestablament lor falhida. Euròpa s'unirà pas sens despassar definitivament l'estatge provisòri dels Estats pretendudament sobeirans e autosufisents. Dins lo cas dels Estats-nacion plurinacionals, aquò equivaldrà tard o d'ora a lor dissolucion pura e simpla. Poguèron subsistir en s'opausar los uns als autres. Mas l'ensemble europèu, quand serà vengut pro solide, serà a mand de reorganizar sas parts constituentas.
Del punt de vista sociolingüistic, l'unificacion progressiva d'Euròpa entrainarà parallelament l'astruc deperissament de las « tresenas » lengas, del moment que son ròtle equivòc e obstructiu vendrà tròp notòri. En realitat, lo ròtle d'aquestas lengas es totjorn estat mediatizaire e ambivalent. Jol pretèxte d'integrar e de raprochar de populacions lingüisticament eterogènas al dedins dels empèris parroquials, manquèron de desintegrar lo còrs d'Euròpa en erigir de frontièras qu'an obstaclisada la comunicacion internacionala al profièch del cercle privilegiat dels « cosmopolitas ». Ara, la posicion d'aquelas « tresenas » lengas – que son ni purament nacionalas ni vertadièrament supranacionalas – es doblament precària e serà trescunhada dels dos costats. La descasença del castelhan en Filipinas dempuèi 1893 illustra la logica d'aquel procès d'eliminacion. De mai, òm imagina amb pena cossí aquelas lengas poirián subreviure als Estats que son lor unic supòrt. Quant a sa legitimitat, val la pena de rapelar que s'es basada sul principi : « Cujus regia, eius lingua »?
Es una vertat aritmetica que la ret radiala es, de ben luènh, la pus simpla – donc la pus economica – de totas las rets de comunicacion possiblas entre los parlaires de n lengas diferentas. Per que tot lo monde posca comunicar directament amb tot lo monde, n'i a pro per cadun de saupre doas lengas : la sieuna e una interlingua comuna a totes. D'aquel punt de vista, los utopistas lingüistics an totjorn agut rason. Naturalament, la ret radiala es un esquèma abstrach e aplicable dins un quadre quin que siá. Mas la causida de l'interlingua variarà en foncion del quadre acceptat coma premissa. Fins ara, la causida es estada facha, plan o mal, a l'interior dels Estats-nacion plurinacionals. L'ensemble de l'Euròpa Occidentala es pas çò meteis. E la logica nos ditz que l'interlingua europèa rendrà automaticament superfluas las interlinguas dels empèris parroquials.
L'unificacion europèa desenrambolharà e simplificarà considerablament l'estructura sociolingüistica d'aquel canton del monde, al profièch de las majoritats : lo pòble europèu. Nos cal pas mesinterpretar aqueste procès – qu'es un progrès – coma un retorn a l'« armonia » de l'Edat Mejana. L'istòria se repetís pas jamai. Lo ròtle de la novèla interlingua revertarà pas lo del latin, serà en cap manièra lo privilègi d'un eleit. D'alhors la promocion dels « vulgars » o « vernaculars » de las nacionalitats es un progrès irrevocable, car la normalizacion - acabam d'o veire - tend a se generalizar. Aquò vòl dire que la coexisténcia de las lengas nacionalas amb l'interlingua supranacionala serà pas ierarquica. Dempuèi longtemps, los membres de fòrça « pichonas » nacionalitats an aprés a se servir a l'ocasion de lengas internacionalas, sens las confondre amb sas pròprias lengas nacionalas e sens las regardar tanpauc coma « superioras ». Es sus eles que los membres de las autras nacionalitats, mai pretensioses, dévon préner exemple. Aquestes, especialament los mai chovins, son victimas d'un miratge que confond perilhosament los tèrmes de la question. Dins son eissorbament, oblidan qu'es question de construire Euròpa, puslèu que de la destruire. E, urosament, aqueste canton del monde es pas la China... ni l'America. En çò nòstre, las nacionalitats e l'ensemble son pas brica antagonics, mas necessariament solidaris. L'unificacion economica e politica de l'Occident Europèu entrainarà l'egalizacion de las nacionalitats e de sas lengas. E, reciprocament, l'egalitat assegurarà la vivabilitat del « concèrt » europèu.
Nos cal procedir amb òrdre, La question es pausada. Ara, es lo moment de reflectir e de rediscutir plan seriosament, sens pèrdre de vista ni lo passat ni lo futur. Naturalament, devèm parlar en coneissença de causa. Mas lo ròtle de l'imaginacion es pas mens vital. A nosautres de causir e de definir un ideal, e d'explorar après totas las possibilitats, en ponderar lo per e lo contra. Per far de plans, cal saupre abans tot çò que l'òm vòl.
Se la question es pas plantejada, d'unes ensajaran de susprene la nòstra bona fe per nos furgar de « solucions » desleialas que lèu vendran de faches acomplits. Es de crénher que nos voldran copar l'èrba jos los pès. I a tant d'interès en jòc !
Lo subjècte es pas novèl. Mas l'oportunitat es sens precedents, e benlèu es la darrièra. Se la mancam...
Lluís Aracil (Agost de 1965, Nancy, C.E.U. Reprint « Cahiers de l'I.R.S.C.E. »)
