Un article de Joan Fourié dins la revista Lou Felibrige septembre/octobre de 2006.
Al rescontre de tres escrivans felibres
Totjorn lo Felibrige siaguèt ric en autors de tota mena. De publicacions recentas nos permetan, non pas d’anar a la descoberta d’unes – son ja pro coneguts –, mas d’anar un bricon a lor rescontre e de tornar sus l’espandida e lo contengut de lor òbra.
Lo primièr es Andrieu Lagarde dont una polida cordelada de manifestacions amistosas marquèt l’an passat sos 80 ans. Nascut a Belestar, dins le Plantaurèl ariegés, la sieuna familha èra sortida de Rivelh, dins le Kercòrb audenc, vilatjòt de mièja montanha, brèç ufanós del canonge Josèp Salvat, de l’istorian e poèta occitan Casemir Pont, de Cezelha Cuxac e de l’abat Vidal que fosquèt un crane predicaire en lenga nòstra.
Andrieu Lagarde vodèt sa vida tota a l’ensenhament. Regent puèi professor d’espanhòl al collègi de Carbona, venguèt al Felibrige dins la caminada de l’Escolo deras Pireneos puèi de l’Escòla Occitana ont le canonge Salvat devenguèt un de sos mèstres primièrs. Frequentèt tanben los estatges e escòlas d’estiu engimbrats per l’IEO e ont prenguèt plena consciéncia del prètzfait que demorava a complir al nivèl de l’ensenhament general de la lenga d’òc e dels mejans qu’i faltavan.
La transmission de la lenga, vaquí le crèdo que menèt – e que mena totjorn – la vida e l’engatjament d’Andrieu Lagarde. Per butar e ajudar dins aquesta dralha malaisida, sapièt metre a la disposicion dels ensenhaires una còla d’obratges pedagogics sovent re-editats e dont mantes son encara d’actualitat. Faguèt espelir en 1967 le Centre Regional d’Estudis Occitans (CREO) de Tolosa que remosèt un bèl pielòt de regents e de professors, menant una batèsta tenèca per que l’occitan siague de mai en mai present a totis les nivèls de l’ensenhament public. Participèt activament a las jornadas de l’Escòla Occitana d’Estiu, volgudas per Marcèu Esquieu e que, a la debuta, se debanavan al licèu de Vilanòva d’Òlt puèi al centre de Picapol. Devenguèt un temps corrector al Collège d’Occitanie e conselhièr pedagogic al prèp del rector de Tolosa.
L’autre socit que carcanhava Andrieu Lagarde èra lo de la comunicacion, dintre e fòra los mitans occitanistes o felibrencs. Per aquò far, amb la teneson e le judige que caracterizan son accion, teissèt un fialat alargat de correspondents e arremosèt atal un fum de novèlas e d’informacions qu’espandiguèt dins de revistas e jornals, dins un flòc d’emissions de ràdio e de television e, cada setmana, pendent mai de 20 ans, dins le quotidian regional La Dépêche du Midi ont signava son Actualitat occitana Jòrdi Plantaurèl.
Enfin, Andrieu Lagarde es un escrivan de nauta linhada dont l’òbra, que s’estaloira sus pròche un cinquantenat d’annadas, ofrís un eclectisme de la melhora vena que vanega de la poesia a l’istòria en passant per de caminòls pauc o mai bartassièrs coma le raconte, la critica, l’etnologia, la toponimia e l’exercici de la revirada.
Darrièr aquesta òbra de tria e aquel trabalh acarnassit i a un òme, discret e testard, serviciable e mobilizator, competent e estrambordat. Un òme borgal en diable, qu’aima de manejar un briu d’umor per amagar, probable, son pessimisme fons. Un òme qu’aima observar, escotar, participar, saber, qu’agrada la bona convivéncia e que fugís totes les sectarismes. Un savi que nos esclaira de son amistat.
La vida e l’òbra del majoral Zefir Bòsc son pas qu’una mena de cantadissa a la glòria de son terraire. N’a chucat lo lait a la popa, n’a trevat totes les camins, n’a rescontrat los òmes e las bèstias, ne sap la lenga e las costumas, n’a descobèrt e aprigondit l’istòria... Rarament un òme s’es parelhament identificat a son encontrada. Un besonh irrepressible de saupre, una set de s’exprimir, una volontat de partatge, una liberacion de las fòrças que rodassejavan dins son èime.
E puèi cal dire que Zefir Bòsc sapièt posar son inspiracion a las bonas fonts : l’autenticitat, la simplicitat, la sana curiositat e, mai que mai, l’amor de sa familha e de sa tèrra. Probable qu’als jorns de uèi o als uèlhs d’unes censors son pas aquí que de tematicas passeistas, tròp sovent tractadas jos un agait estreit, mancant d’originalitat e d’audàcia creativa. De segur un jutjament plan tròp superficial que ten pas compte de las qualitats prigondas que caup l’obrassa d’aquel autòdidacte valentós e inspirat. E son darrièr libre es pas qu’un exemple de mai mostrant la permanéncia e la valor intrensecas d’aquestas qualitats fonsudas.
Lo Roergue naut es le país astra de Zefir Bòsc. Del rescontre d’Òlt e de Truèira, entre Concas e Espalion, Viadena e Dordon fins als penjals erbassuts d’Aubrac, ne coneis las piadas menudas, las dralhas amagadas, l’existéncia intima, lo passat e lo present, lo bon e lo maissant. Poèta abans tot, ne cantèt las beltats e ne sapièt descobrir l’arma.
Coma dit, la lenga d’òc, Zefir Bòsc agèt pas a l’aprener estent que la sabiá de naissença, dins tota sa riquessa dialectala e dins totas sas arcanas sintaxicas. A despart d’una transmission orala poderosa, agèt mèstres de valor : Molin plan segur, mas tanben Calelhon, Miramont, Seguret, Besson, Vaylet e la crana linhada dels autors del Grelh roergàs. Pasmens, caldriá pas creire que Bòsc se recantona dins son caire. Se dobriguèt pro lèu a la literatura d’òc tota dont ne tirèt – e ça que la ne tira encara – una rica garba d’ensenhaments.
La poesia de Zefir Bòsc raja clarinèla e serena, pastada d’images, descriptiva e parlanta, refofanta de clartat terradorenca, una metrica classica e segura, una remirabla mestresa de la lenga. Per el, escriure es pas brica un jòc estèrle, un passatemps d’intellectual o un assag tecnic. Es un besonh natural, uman, quotidian, coma lo beure e lo manjar. Aquesta dimension ne fa justament tota la valor e tot l’interés.
Pasmens, la poesia es pas qu’una faceta del trabalh d’escritura menat per Zefir Bòsc qu’es tan bon prosator que versificator. Sos contes son aquí per ne porgir la pròva se caliá. Racontes del país, reculhits e restituits dins tot lor ample imaginari e que pòrtan pèira a l’etnologia mièjornala.
Quant a la coneissença del passat, Zefir Bòsc s’es arnescat a l’estudiar dirèctament sul terren, a travèrs testimònis e rescontres, archius privats e lecturas especializadas, curiositat totjorn despertada, agulhonat per una volontat ferotja e una teneson jamai alassada. Sufís de legir obratges coma Les gabarriers de la haute vallée d’Olt o Pesca d’Olt per prendre la mesura del seriós e de la passion de nòstre òme.
Zefir Bòsc es pas le primièr ni tampauc le darrièr – o cal esperar – a s’identificar a una ciutat o a un terraire. Prètzfait d’una existéncia atal volguda, se nos agrada de balhar una capelada de mai a son òbra podèm pas que nos empachar, subretot, de remirar l’amor fòl que pòrta a son país e a sa lenga.
Lo tresen que volèm botar en davans dins aquesta cronica es un òme d’una granda discrecion, el tanben vodat còrs e arma a son endreit, un espepissaire del passat, un regionalista de totjorn, un aimador de son brèç e de sa lenga. Vòli parlar del majoral Miquèl Tintou que tot çò que concernís le Lemosin i es estacat a la carn.
Sabiam l’autor interessat per las questions de gramatica e sabiam que dempuèi d’annadas s’afanava per amontairar menimosament una documentacion de tria per fins de fargar un diccionari francés-lemosin. Lo majoral Tintou sap manejar l’art preciós del silenci, subretot los silencis que ne dison mai que las charradissas. Crestian e conservator, se fa pas gaire d’illusions sus mantes punts de la societat de uèi. Dins son òrt escret, las flors raras grelhan sens relambi. La tèrra lemosina es aquí, fidèla e solida, per l’apasimar e lo butar a la ròda dins la mena de crosada que mena de longa per aparar sas tradicions e mai que mai sa lenga qu’es le pus bèl e ailàs lo pus demesit dels tresaurs.
Tal los vièlhs païsans de son endreit, le majoral Tintou quita pas l’arada e seguís son camin sens se daissar enfachinar pel remenadís endemoniat de la societat falorda que regís plan sovent le nòstre quotidian. Cava sa rega e s’acarnís a manténer tot çò que pòt èstre mantengut. Òmes atal son pas legion e marcan prigondament la cultura e la consciéncia. Lo Lemosin – e tanben lo Felibrige – a la chança rara d’aver un manteneire d’una tala auçada. E çò mai bèl es aquel diccionari enfin espelit, un trabalh seriós, onèste, utile que fa onor al sieu autor, a son editor e a tota la tèrra lemosina.
Mas darrièr aquela publicacion, cal pas daissar al debrembièr l’autre defensor apassionat de las valors lemosinas, l’òme que volguèt aquel diccionari, que n’es l’editor e le prefacièr, le majoral Robèrt Joudoux que, dempuèi 1959, s’identifica a la revista Lemouzi e a la societat que la publica. N’a fait l’obsession de sa vida e i a balhat sens comptar son temps, sa susor e son argent. Despassa le mecenat o le sacerdòci. Èstre mai lemosin que Joudoux, aquò deu pas poder existir.
Fòra de son encontrada, se parla pas sovent de Joudoux e le vesèm pas gaire dins les acamps felibrencs. Pasmens, quin òme d’excepcion, quin exemple de manteniment e de teneson, quin trabalhaire e quina volontat ! Nos fasèm un plaser e un piós dever de saludar le majoral Robèrt Joudoux e podèm pas qu’i cridar : longamai !
Joan Fourié
Nòtas :
Dins l’òrdre de lor parucion, les libres recents d’Andrieu Lagarde son :
- Contes occitans, Quercorb, Pays d’Olmes, Volvestre, édités et présentés par Josiane Bru, couverture et frontispice de Jacques Fauché (25 €, 422 pages, Edicions de l’Escòla Occitana, 31 rue de la Fonderie, 31068 Toulouse cedex 7, septembre 2005)
- Al picar de la dalha, dires et expressions du pays d’Oc, d’aprèp las cronicas Pels camins de la tradicion paregudas dins la revista INFÒC de 1994 a 2000 (12 €, 128 pages, Institut d’estudis occitans, Coll. Tèxtes e documents – IEO Aude, B.P 105, 11022 Carcassonne cedex, novembre 2005)
- Le trésor des mots d’un village occitan, dictionnaire du parler de Rivel (Aude), avec son supplément, réédition de l’édition de 1991 (Tolosa, Escòla Occitana – Carcassona, IEO Aude, juin 2006)
Zefir Bòsc :
- Transhumances, Aubrac, Carladez, estivadas, évolution d’une terre d’alpage, texte français/occitan (22 € franco, 166 pages, mai 2006). Aquel libre caup les capitols seguents : Coutumes et vie des burroniers, acte en langue d’Oc de 1527 d’un affermage de montagne en Aubrac, promenade poétique dans les monts d’Aubrac et du Carladez, cartes topographiques, illustrations en cartes postales anciennes et clichés divers.
Michel Tintou :
- Dictionnaire français-limousin, les mots et le patrimoine du Limousin, graphie normalisée occitane, préface du majoral Robert Joudoux (32 €, 360 pages, Lemouzi, Coll. Bernat de Ventadour, 6ème série, n° 178, juin 2006)
