Seguida del prefaci de Robèrt Lafont a La grava sul camin de Joan Bodon, (Edicion de Roergue, Rodés 1988). Part IV.
La debuta es aquí : [Primièra part] - [Segonda part] - [Tresena part]
L'estructura de La grava.
Vene de metre en rapòrt l'expulsion dau temps d'Alemanha e la composicion regulara de La grava.
L'expulsion es un fach de regularitat. Exactament, de circularitat.
Lo capítol Waldenburg que duèrp lo libre es, digam-o tornarmai, lo ponch d'acabament dau periòde de trabalh forçat. Lei Rus arriban. Mai lo viatge fins Malarega se fai lentament : i caudrà lei detz capítols.
La segonda partida, consacrada a l'existéncia anteriora de l'Enric, s'acaba, dins lo capítol desen, Partissi, sus la frasa : « Sautèri sul vagon ».
Un raconte unit, dins un sens d'ordinària diacronia, nos donariá, de Malarega a Malarega, en tèsta la part doas, entre las doas una tresena part, la justament que manca. Tenèm pas compte dau rapòrt a la durada referenciala. Es evident que, s'èra univòc, caudriá que la partida d'entremitan foguèsse fòrça mai longa que la primiera. Per tant que s'estire lo viatge de retorn (l'amira es au capítol V : « Dempuèi quinze jorns rabalam »), dura pas coma lei doas annadas de deportacion. Mai aquelei valon pas lei vint-e-tres que lei precedigueron.
La regularitat formala es donc una donada dau tèxt sol. Vai amb la manca de la part centrala. L'imatge arquitecturau es lo de dos mièg-cercles que jonchan ; la perfiècha binaritat escracha çò pus important : l'experiéncia alemanda. Lo tèxt de manca s'escond en composicion circulara.
Disiàm : de Malarega a Malarega. Podriàm dire : dau paire a la maire. Abans darriera frasa de la part doas : « Me sarrères (papà) dins tos braces ». Darriera de la part primera : « la mamà crida la pregària ». Mai i a un autre resson : de vagon a vagon. A la debuta de la part primiera : « Darrièr la ròda de fèrre d'un vagon me soi aplatusat ». L'evangèli de Bertomieu confirma que lo luòc de trabalh en Alamanha es ben una estacion : dins un vagon estadís apareis l'Apòstol. Lo vagon empòrta Enric dins l'aventura ; lo vagon lo ne torna. Mai l'aventura foguèt tota en vagons e estacions. Son escrachament, son expulsion, sa revirada au silenci, son escafament cabon dins aquesta apologia imaginativa : lo camin de fèrre rauba e rend l'òme a son nisau d'origina.
Amòr d'aquò, cau pas far mespretz dau títol, que l'edicion de 1956 revirava pas. Dempuèi a pas arrestat, aquela Grava sul camin, de faire dificultat. Lo tèxt ditz : « Cada travèrsa un pas... Voliàm pas trescambar sus la grava reganhuda, la grava sul camin ». Mai d'un sens es aquí rebondut. Chaupir aquela graveta de talhs e ponchas es se faire mau. Es signe tanben de marrit sòrt. La simbolica parla : lei peiras dau camin son un retrach dau malastre, per aquò lei cau concretament sautar. Leis òmes s'esperforçan antau dins un cambejament grotesc : derision. Lo camin es camin de fèrre, au mitan exacte dau libre, au ponch d'intrada dins lo non-dich dau raconte : signe d'astrada.
Per mai d'escafament, lei doas mitats de cercle son tractadas en discordància sintagmatica. D'abòrd que cau faire dau movement claus una rega orizontala, Bodon, se seguissiá lo temps referenciau, s'atrobariá brutalament, sus la rega, davant la manca. Après lo capítol : Partissi, passar a Waldenburg, seriá la consacrar. La construccion adoptada la confond subtilament amb una implicacion.
Mai demòra clar que la part doas es un incipit. Al legeire : Comença aqui una autobiografia. Possible me pareis que foguèsse de verai una anciana dobertura. Bodon aurà recopiat un estat primier dau libre de sa vida, qu'aviá dins la tèsta d'escriure a partir dau moment ont se vouguét cronicaire de sa generacion. O supausar, aquò's afortir l'existéncia d'un moment d'escritura decisiu : aqueu que lo raconte impossible d'Alemanha es escafat, que lo saudament se fai, de dos movements, sus l'ascla e dins la desarticulacion dau temps.
Aquela arquitectura bastís pasmens qu'una mitat dau libre. En qué ser donc la segonda ? La grava es en massa una òbra dobla, narrativament un encadenament de dos racontes. Entre lei dos una ligason fòrta cuerp une solucion de continuitat : « Soi tornat a Malarega. Soi tornat al meu ostal. Las doas annadas de rebaladís son passadas. N'ai pas vist de pus espés qu'un autre. Ça que la vòli doblidar tot çò qu'ai vist ». La darriera frasa trenca dins çò contat : avèm comprés qu'es un avoament de l'autor.
Es pas dins mon idèa d'analizar coma lo Ricon tornat es lo meteis personatge que lo Ricon d'abans la partença, e coma a Malarega (lo beu nom, tot clar) lo « paure bogre », l'eròi inversat pòt anar jamai qu'a de malescasudas. Mai voudriáu recebre lo senhau que nos fai un luòc : l'estacion de Nòvacela. Es lo luòc dau grand desrabament, ont Enric se capita, mai per azard, aqueste cop. Lo « vent d'autan », lo desir baug de fugir la constrencha d'un matrimòni l'a emportat aquí sens que se n'avisèsse. Partirà donc : « Aqueste còp sabi que partirai luènh : prendrai lo tren ». Antau que podriá recomençar la grand virada, l'aventura.
Mai ara i a ges de tren. « Es clavada la pòrta que dona suls trepadors ». L'estacion es venguda una faussa dobertura sus l'espaci, una fenestra pintada. Lo país es tampat.
Pasmens, de viatge, n'i a un. Mai tot derisòri : en bicicleta. Trencat per la malescasuda. Ont l'amic dau temps d'Alemanha, Lacòsta, a per foncion de tornar lo fugidís a la preson feminina ridicula e pauròta, a Cristiana. Ont, mond inversat, son leis Alemands que son faidits e presoniers. Circularitat dau raconte : de Cristiana abandonada a Cristiana retrobada. Circularitat dei luòcs : de Telhet a Telhet. Mai sus un rai cort, que mesura un terrador roergàs.
Lo viatge se duerp au bordèu de l'estacion. Fantastica circularitat : dins lo raconte e dins lei luòcs. A Waldenburg, la panienka aviá dich : « Al reveire, Francés. Te so vendràs de las filhas dels camps ». A Nòvacela (inutil de senhalar qu'aquí i a pas jamai agut de bordèu a costat de l'estacion), la puta es una d'aquelei filhas. Bordèu : derision de l'amor. La gorrina : derision saique de la Fräulein. Miserieta de l'Enric au sieu, encordelat de maridatge : derision de l'aventura granda e de la misèria fondamentala.
La segonda part de La grava sul camin a per ròtle, aquò's evident, de desgaunhar lo tragic d'una primiera, exactament d'un raconte absent dins la primiera. Redobla antau l'escafament. Mai lo tragic se percep. La tibason de l'estil bronzina d'emocion fonsa, e mai foguèsse mantenguda fòra coneissença, fòra consciéncia.
Lei grands libres son quauquei còps de libres de l'indicible. Non pas grands perque capitan a la perfin de dire, mai perque se bastisson sus sei marges : La grava sul camin es un silenci agolopat de raconte. L'emocion que i sentèm e que passa au legeire es lo silenci que parla.
Robèrt Lafont
