Un retrach de Lenin
En 1935 sortissiá lo libre Els moviments d'emancipació nacional de Andreu Nin (1892-1937). Aquí çai-jos una seleccion de son tèxt. La traduccion del catalan a l'occitan de Francesa Joana foguèt publicada en 1976 dins lo libre Marxistas e nacions en lucha a cò de Federop.
La doctrina nacionalitària de Lenin
A nòstre vejaire i a pas res de tant adequat per coronar l'expausat dels diferents punts de vista sus la question nacionala coma de resumir a grands traches la doctrina de Lenin, aplicacion remirabla e perfiècha del metòde marxista per l'estratèg mai genial qu'aguèt la classa obrièra de pel mond. Ensajarem de doblidar pas res d'essencial, e cada còp que o caldrà per mai de clartat nos referirem als tèxts del quite mèstre.
L'Estat nacional es la forma d'organizacion politica que respond melhor als interèsses del capitalisme. Es necessari, per que la produccion de mèrças s'impause a las formas economicas anterioras, que la borgesiá conquiste lo mercat interior, qu'organize en Estat lo territòri, qu'impause a las gents la meteissa lenga, en destrusent totes los empaches que s'opausan a l'espandiment d'aquesta lenga. Un movement nacional qual que siá tend, doncas, a la creacion d'Estats nacionals, e, per las meteissas rasons, la victòria definitiva del capitalisme sus lo feudalisme foguèt estrechament ligada amb los movements nacionals que jògan un ròtle plan important dins totas las revolucions borgesas del sègle XIX.
Dins lo desvolopament del capitalisme, doas tendéncias istoricas se manifèstan rapòrt a la question nacionala. La primièra es lo desrevelhar de la vida nacionala, la lucha contra l'opression, la creacion d'Estats independents. La segonda es lo desvolopament de las relacions entre pòbles, l'abausament de las barrièras nacionalas, la creacion de l'unitat internacionala del capital, de la vida economica de la politica, de la sciéncia, etc.
La primièra predomina a la debuta del desvolopament del capitalisme. La segonda « caracteriza lo capitalisme en periòde de maduresa e en marcha cap a sa transformacion en societat socialista ». Aquesta segonda tendéncia es la caracteristica de l'estapa actuala, que l'imperialisme li balha la tonalitat, çò es l'epòca mai elevada de l'evolucion del capitalisme.
Dins los païses mai progressistas, lo capitalisme a traspassat, dins son evolucion, las raras de l'Estat nacional. A substituït la concurréncia pel monopòli e a creat totas las condicions necessàrias per la victòria del socialisme. L'imperialisme congrèa la lucha revolucionària per l'abausament del regim capitalista, pr'amor qu'atissa los antagonismes de classas « tant del punt de vista economic – trust, encarziment de la vida – coma del punt de vista politic : desvolopament del militarisme, guèrras, enfortiment de la reaccion, enfortiment e alargament de l'opression nacionala e del raubatge colonial ». Aquesta situacion dicta un devèr concrèt e precís a l'abansgarda del proletariat : la lucha contra las formas d'opression nacionala, contra tota mena de privilègis. « Cal que lo socialisme victoriós realize la democracia complèta e pr'aquò, non pas solament far efectiva una plena egalitat demèst las nacions, mas encara revirar en actes lo drech a l'autòdeterminacion de las nacions oprimidas, valent a dire reconéisser lo drech a la libertat de separacion politica. Los partits socialistas incapables de demostrar, abans coma après la revolucion, que desliuraràn las nacions oprimidas e establiràn de ligasons amb elas sul terren de l'union liura (pasmens una union parièra seriá pas qu'una frasa enganaira sens la libertat de separacion) serián de traïdors del socialisme.
Pasmens, sostenir lo drech de las nacions a se separar, aquò vòl pas dire acceptar la superioritat de la desgregacion politica, la constitucion de pichòts Estats independents. Al contrari, lo proletariat aspira a la formacion de grands Estats, mai avantatjoses per el, l'interèssa d'acampar e fondre las Nacions, mas o vòl obtenir « non pas de per la violéncia, mas exclusivament per l'union liura e frairala dels obrièrs e de las massas popularas de totas las nacions ».
Los movements d'emancipacion nacionala son un aspècte de la revolucion democratica o siá dins d'autres tèrmes, de la lucha de la borgesiá capitalista per eliminar complètament las remembranças del feudalisme. Pr'aquò la formacion dels Estats nacionals s'endevén de pertot amb lo periòde del desvolopament capitalista e los movements nacionals aquirisson mai d'intensitat e d'amplitud dins los païses ont la borgesiá a pas fach encara sa revolucion.
Segon lo gras de desvolopament del país, la tendéncia d'aquestes movements es simplament autonomista, o separatista. « Se dins un país amb un regim estatal que se destria per de traches precapitalistas caracteristics e acusats existís un territòri nacional amb un desvolopament del capitalisme, mai rapid serà aquest desvolopament, mai fòrtas seràn las contradiccions entre aqueste territòri e lo regim politic de la Nacion que depend de l'Estat per de ligasons non pas tipicament capitalistas mas asiaticò-despoticas. »
Cal que lo proletariat sostenga çò qu'an de progressista los movements nacionals, sens confondre son actitud amb lo nacionalisme borgés, del meteis biais que sostén la batèsta generala per las revindicacions democraticas sens se confondre amb la borgesiá. Non solament pòt pas defugir la batèsta per caduna d'aquestas revindicacions, mas a d'èsser encara lor defensor mai audaciós e consequent. « Seriá una error gròssa de creire que la batèsta democratica pòsca alunhar lo proletariat de la revolucion socialista... Al contrari, del meteis biais que la victòria del socialisme es pas possibla se realiza pas la democracia complèta, aital lo proletariat que mena pas una batèsta tenaça e revolucionària per la democracia dins totas las questions, se pòt pas apreparar a la victòria sus la borgesiá.
Seriá doncas inexcusable d'abandonar un aspècte tant important del problèma democratic coma es la batèsta per las revindicacions nacionalas. Aquò vòl pas dire que siá pas possible de satisfar la part màger d'aquestas revindicacions dins un regim capitalista. Renoncièssem a las aparar, la borgesiá o aprofechariá. Alavetz, cal formular aquestas revindicacions d'un biais non pas reformista, mas revolucionari, traspassant los limits de la legalitat borgesa, en incitant las massas popularas a la batèsta, en las menant, en las estimulant al combat per cada revindicacion democratica, a l'atac dirècte contra la borgesiá, valent a dire a la revolucion que pòt sorgir en ligason amb un eveniment coma : una cauma, una manifestacion, una revòlta de las colonias, una crisi politica, un referendum. L'intensificacion de l'opression nacionala, dins lo periòde de l'imperialisme buta los socialistas non pas a renonciar, coma crida la borgesiá, a la lucha « utopica » per la libertat de separacion de las nacions, mas los cogís al contrari a se servir mai amplament de totes los conflictes qu'espelisson sus aqueste terren per fin de menar d'accions de massas e de luchar revoluionàriament contra la borgesiá.
Se lo proletariat fa pas sieunas las revindicacions democraticas, la borgesiá se'n servirà coma ja a fach mantun còp dins lo cors de l'istòria, per l'enganar.
Lo proletariat pòt practicament conservar la sieuna independéncia sonque en subordinant la lucha per totas las revindicacions democraticas, inclusa la de la republica, a la lucha revolucionària per l'abausament de la borgesiá. D'autra part, contra los proudhonistas que negavan lo problèma nacional al nom de la revolucion sociala, Marx pausa en primièr luòc, sostenent primordialament los interèsses de la lucha de classas del proletariat dins los païses avançats, lo principi fondamental de l'internacionalisme e del socialisme : « Lo pòble que n'oprimís un autre pòt pas èsser liure. Es evident que los interèsses de la vida economica, la necessitat de facilitar las relacions, cogisson los abitants de las nacionalitats que forman un Estat "dementre vòlgan viure ensemble" a aprene la lenga de la majoritat. S'apilant sus aquesta necessitat fòrça socialistas e comunistas arriban a la monstruosa conclusion que cal entrepachar lo desvolopament de las lengas nacional as e impausar l'usança de la lenga oficiala de l'Estat qu'es sempre la de la nacion senhorejaira. Aquestes socialistas e comunistas e mai se cobrisson de la bandièra de l'internacionalisme, son en realitat chovinistas. Lor punt de vista es mai prèp de l'imperialisme que non pas del marxisme. » Per que las divèrsas nacions pòscan viure ensemble liurament e en patz o quand lor convenga, pòscan se separar constituent un Estat a despart, cal un democratisme complèt, sostengut per la classa obrièra. Ges de privilègi per cap de nacion, ni mai per cap de lenga ! Ges d'umiliacion ni l'injustícia mai infima devèrs la minoritat nacionala ! Vaquí los principis de la democracia obrièra. Una disposicion que viòla l'egalitat de dreches de las nacions a d'èsser declarada illegala e un ciutadan qual que siá deu aver drech a exigir l'abolicion d'aquesta disposicion coma anticonstitucionala e lo castig dels que l'an presa.
Se los dreches de las nacions son respectats, se cap d'elas gaudís de privilègis, se lor egalitat es absoluta, se los principis vertadièrament democratics son observats, las quitas necessitats de la vida economica determinaràn – sens cap de necessitat de privilègis ni de vexacions – l'usança de quala lenga serà mai avantatjosa per la màger part de las gents.
La defensa de l'egalitat complèta de dreches de totas las nacions e de tatas las lengas fa aparéisser a cada nacion los obrièrs coma los unics elements autenticament democratas, los recampan dins l'aspiracion comuna a melhorar l'estructura politica del país e garantir la coexisténcia pacifica dels pòbles. « Pr'aquò l'ufan nacional nos dòl, aborrissèm lo passat d'esclavatge quand la noblesa menava los païsans a la guèrra per escanar la libertat d'Ongria, de Polonha, de Pèrsa, de China e lo present nòstre, contunhador de la politica opressora d'ièr. » Degun es pas capable d'èstre nascut esclau, mas l'esclau que non solament aspira pas a son desliurament mas encara justifica e idealiza son esclavatge (qualificant per exemple de « defensa de la patria » dels grands Russes l'opression de Polonha e d'Ucraina, etc...) aqueste esclau es un marrit e una canalha que provòca un legitim sentiment d'indignacion, de mesprètz e de fastigatge.
Dins lo regim capitalista es pas possible de destrusir l'opression nacionala ja que per capitar cal destrusir las classas, valent a dire instaurar lo socialisme. Mas per dessús los fondaments economics del socialisme cal bastir una organizacion politica que se destrie per son democratisme dins totes los aspèctes, sens exclure las delimitacions de l'Estat en concordança amb las simpatias dels pòbles e la libertat complèta de se separar. Aital solament s'eliminaràn los conflictes nacionals e la mesfisança e se fondamentarà l'acampament e la fusion dels pòbles.
Cal doncas que lo principi fondamental del socialisme siá lo drech a l'autodeterminacion, que significa lo drech a l'independéncia politica, de se separar de la nacion opressora. Concrètament aquesta revindicacion vòl dire « la plena libertat d'agitacion en favor de la separacion e la solucion del problèma de la separacion per mejan d'un referendum de la nacion interessada, qu'es oprimida. Es pas doncas la revindicacion de la separacion, de la formacion d'Estats pichòts mas solament una expression consequenta de la lucha contra tota mena d'opression nacionala ».
L'acceptacion d'aqueste drech implica pas l'obligacion de sostenir tota revindicacion concrèta d'independéncia, del meteis biais que l'admission del drech de totes los ciutadans a organizar liurament associacions nos fòrça pas a sosténer la fondacion d'associacions quinas que sián dins totes los cases. Las revindicacions democraticas parcialas se pòdon trobar en contradiccion amb los interèsses generals del movement e alavetz las cal rebufar.
Lo drech a l'autodeterminacion fomenta pas lo separatisme mas al contrari, pr'amor que compòrta « lo maximum de democratisme, lo minimum de nacionalisme e demesís lo perilh de desagregacion de l'Estat ». En mai es garantida la libertat de separacion, en mai s'aflaquisson las tendéncias secessionistas. La tòca del socialisme es pas solament la supression dels Estats pichòts e la division de las nacions, mas lor fusion. Mas precisament pr'aquò cal revindicar lo desliurament de las nacions oprimidas d'un biais precís.
« Del meteis biais que l'umanitat pòt pas arribar a la supression de las classas sonque a travèrs del periòde transitòri del proletariat, aital i pòt arribar sonque a travèrs lo desliurarnent complèt, valent a dire, la libertat de separacion de las nacions oprimidas.
« Se lo proletariat reconeguèsse pas lo drech a l'autodeterminacion seriá una paraula voida e la solidaritat de classa entre los trabalhaires de las nacions oprimidas e de las nacions senhorejairas seriá pas possible. »
Lo fach que la lucha contra un govèrn imperialista per la libertat nacionala pòsca, dins de circonstàncias determinadas, èsser explechada per una autra granda poténcia per de fins tanplan imperialistas pòt pas cogir la socialdemocracia a renonciar a la reconeissença del drech de las nacions a l'autodeterminacion, aital lo fach que la borgesiá utiliza las revindicacions republicanas per enganar las massas pòt pas botar los socialistas a demorar indiferents davant la question de la forma de govèrn. Es necessari de dire qu'es ridicul de rebufar la formula del drech a l'autodeterrninacion jol pretèxte que presupausa la « defensa de la patria », subordinada coma tot als interèsses generals de progrès uman. Los marxistas revolucionaris rebufaràn la defensa de la patria dins la guèrra imperialista mas admeton las guèrras de caractèr progressiu, coma per exemple la de la granda Revolucion francesa o dels garibaldians. Lo drech dels pòbles a l'autodeterminacion foguèt qualificat d'utopic pels representants de la fraccion dicha d'esquèrra. En realitat qual a interès qu'aquesta revindicacion siá « realizabla » a son biais es la borgesiá. Aquò explica sa politica constanta de compromeses amb la borgesiá de las autras nacions al prejudici del proletariat. Çò que l'interèssa a aqueste es enfortir sa classa contra la borgesiá, educar las massas dins l'esperit del democratisme e del socialisme consequents. « Del punt de vista de la borgesiá de cada país, la politica nacionalitària del proletariat manca de sentit practic, pr'amor qu'enemiga coma es de tota mena de nacionalisme, exigís una egalitat abstracha de dreches e la desaparicion de tota mena de privilègis. » Quand la borgesiá d'una nacion oprimida lucha contra l'opressora sèm sempre al sieu costat e sens trastejar, per que sèm los enemics mai audacioses e consequents de l'opression. Quand la borgesiá d'una nacion oprimida defend son nacionalisme borgés sèm contra ela.
Tot còp que siá pas al despens del drech dels autres, a la classa obrièra li caldrà preferir un Estat grand centralizat, dins l'ample territòri, que i seràn mai aisidas las relacions e lo desvolopament economic e la lucha de classas se poirà debanar amb mai d'amplitud. Un Estat gran representa un pas endavant rapòrt al particularisme e la desagregacion medievala e un terren mai favorable per l'avançament cap al socialisme.
Se pòt èsser ça que la d'acòrdi amb lo centralisme e adversari decidit del principi federatiu, e pasmens preferir a l'inegalitat de drech de las nacions lo regim federatiu coma l'unic camin capable de menar a un centralisme democratic complèt.
Cal substituïr lo « drech a l'autòdeterminacion » pel « drech a la federacion », a l'autònomia ? « Lo drech a la federacion a pas cap de significacion pr'amor que la federacion es un contracte bilateral. Lo drech a l'autodeterminacion es fòrça mai democratic pr'amor que partís exclusivament de la volontat de la nacion oprimida. » Los marxistas pòdon pas doncas inclaure dins lor programa la defensa del federalisme, d'aquò se'n pòt pas parlar.
Quant a l'autonomia, l'aparan pas coma un drech, mas coma principi general dels Estats democratics de composicion nacionala eterogenèa. Reconéisser lo « drech de las nacions a l'autonomia seriá tant fòrasen coma pel drech a la federacion » « L'autonomia coma reforma se diferéncia fondamentalament de la libertat de separacion coma mesura revolucionària. Coma tot lo mond o sap, ça que la, dins la practica la reforma es pas sovent sonque un pas cap a la revolucion. L'autonomia permèt a las nacions quichadas dins las frontièras d'un Estat de se definir definitivament coma nacion, d'acampar, reconéisser sas fòrças, de causir lo moment oportun per declarar coma Noruega : « Nosautres, parlament autònom de la nacion o de aitala region, declaram que l'Emperaire de Russia a quitat d'èsser rei de Polonha, etc. , etc. »
Lo marxisme, doncas, afortís coma principi general « lo drech dels pòbles a l'autodeterminacion ». Encara que siá partidari del centralisme, accèpta per qualque temps, lo principi federatiu coma un pas endavant de l'unitarisme despotic cap a l'Estat democratic centralizat.
Cal tenir compte pasmens – e aquesta precision es d'una necessitat extraordinària – que en defendent lo centralisme los marxistas se referisson concrètament al centralisme democratic qu'a pas res de veire amb l'arbitrari e lo burocratisme e non solament exclús pas la mai granda autonomia municipala, regionala e nacionala, mas la presupausa. « L'intervencion burocratica dins las question purament nacionalas es un dels obstacles mai grands, pel desvolopament economic e politic en general e particularament pel centralisme dins las questions seriosas fondamentalas.
La formula marxista presupausa pas l'« obligacion » mas lo drech de se separar e pr'aquò, pòt pas èsser considerada coma separatista, mas al contrari, es la sola capabla de garantir la coexisténcia pacifica dels pòbles, de favorir lor unificacion e, sustot, d'assolidar la solidaritat e l'unitat d'accion dels obrièrs de totas las nacions que sens ela es pas possibla l'emancipacion dels pòbles sotmeses.
Quand los obrièrs de la nacion senhorejaira, sostenon objectivament, per manca de compreneson dels problèmas nacionals o per indiferéncia, la politica opressora dels autres pòbles, o quand las massas trabalhairas d'aqueste país s'identifican amb lo chovinisme de la quita borgesiá, la mesfisança espelís demèst los proletaris de la diferèntas nacions, lo front unic dels explechats es romput e lor victòria contra l'enemic comun ven impossibla.
Se un marxista d'Ucraina, abravit per l'òdi, plan legitim e natural devèrs los opressors russes, faguèsse l'objècte d'aqueste òdi, amb proposicions vanas e besucairas, la cultura e la causa proletària de la granda Russia en se n'alunhant, alavetz aqueste marxista s'enfonsariá dins la palunalha nacionalista. Aital se un marxista rus oblidèsse, encara que foguèsse per un brieu, d'exigir l'egalitat absoluda de dreches dels Ucrainians e lor drech de crear un Estat independent tombariá dins la palunalha del nacionalisme pas solament borgés mas escurantista. Lo proletariat, de per las quitas condicions ont s'atròba dins lo desvolopament del capitalisme que lo cogís a se mudar d'un luòc a l'autre es en defòra del nacionalisme estrech e salvatge tant de la nacion dominadoira coma del chovinisme dels sectors borgeses dels pòbles oprimits. Sens prejujats nacionalistas considèra lo procèssus d'assimilacion de las nacions pel capitalisme coma un fach progressiu, encara que s'opausèsse a l'assimilacion per la violéncia.
« Naturalament, un democrata, qual que siá, sens parlar ja dels marxistas, lucharà resolgudament contra l'opression inausida dels Ucrainians e exigirà lor egalitat complèta de dreches. Seriá pasmens una traïson dirècta al socialisme e una politica plan bèstia, quitament del punt de vista de las "finalitats nacionalas borgesas", d'aflaquir la ligason qu'unís a l'ora d'ara dins los limites d'un meteis Estat, lo proletariat ukrainian e rus. »
L'unica fòrça capabla de liquidar las classas explechadoiras es lo proletariat aliat als païsans, que constituís la massa democratica fondamentala. Tota temptativa que devesís o aflaquís aquesta fòrça, que de per sa victòria fariá impossibla l'opression de las nacions, es una traïson a la causa democratica. Pr'aquò cal rebufar las teorias de l'Escòla austriaca ; menon, amb lor famosa formula, « autonomia culturala » a la division dels trabalhadors. Dins cada Estat los obrièrs an d'agir en ligason estrecha dins d'organizacions culturalas, sindicalas, politicas, etc. ont aparan de comun acòrdi frairalament, la libertat e l'egalitat de dreches complètas, garantida de la cultura vertadièra. D'aquel biais los obrièrs crearàn de pel mond « lor pròpria cultura, una cultura internacionala apreparada dempuèi longtemps pels defensors de la libertat e enemics de l'opression ».
Lo programa nacionalitari de Lenin doncas, que venèm de resumir, se pòt concretizar dins los punts fondamentals seguents :
- Sosténer tot çò qu'an de progressiu los movements nacionals.
- Considerar aquestes movements coma un factor revolucionari de primièra mena e un dels aspèctes mai importants de la lucha per las revindicacions democraticas, que lo proletariat deu capdelar.
- Sostenit l'egalitat de dreches de totas las nacions.
- Acceptar coma principi general lo drech dels pòbles a dispausar liurament de lor destin, valent a dire, de se separar e se constituïr en Estat independent.
- Garantir l'unitat d'accion e d'organizacion dels obrièrs de las divèrsas nacions que constituïsson un Estat per la lucha comuna contra l'opression.
Adreu Nin, 1935
