Aqueste article de Patric Revellat es extrach de la revista Canta Grelh numèro 36, de junh 1998. Foguèt tanben editat dins lo libre Los bilhets del repotegaire pel Grelh Roergàs en 2013.
Omenatge a Paul Gayraud
Lo 23 de març de 1994, a l'encontrada de la prima, nos quitava pels Aliscamps paradisencs un dels melhors escrivans en lenga d'òc d'aquela fin de sègle, nòstre amic Paul Gayraud, mèstre d'òbra del Felibrige.
Nascut a Severac lo Castèl, en 1898, d'un paire peirièr e d'una maire modista-capelièira, manjava doncas sos 96 ans ; totjorn drech coma un I e l'esperit ponchut coma un fus, sonque l'ausida e, mai que mai, la vista lo fasián patir. Pr'aquò, èra estat grèvament macat dins sa carn a la guèrra de 1914-1918 ; i perdeguèt lo braç drech, remplaçat per una protèsa que lo faguèt escaissar : « Pata de fèrre » dins l'encontrada de Severac e de Vimenet ont teniá un ostal, lo de sa mameta mairala. L'avián ben chafrat, tanben "Lo Repotegaire" rapòrt qu'èra bravament recapi e franc de paraula. Aquò l'empachèt pas de tornar préner las armas pendant la guèrra de 1939-1945, dins la Resisténcia e lo quite Maquís, amb de joves, afogat que n'èra tanben, coma eles ; tal ponch la guèrra acabada, publiquèt Le Commandant René, maquisard de l'Aveyron, en 1945, puèi La Guèrra du Brassard, Maquis du Rouergue, en 1946, en dos libronèls ont caupon fòrças entresenhas a prepaus de la Resisténcia en Roergue.
De son mestièr, Paul Gayraud foguèt foncionari, contrarotlaire puèi recebèire de l'Enregistrament. Aital, dins las annada trenta, estèt una brava passa en Losèra, a Sant Chèli d'Apcher, ont aviá fondat un club de tennis ! Òc-ben-òc ! Amb son braç artificial... pròva de son abeluc e de son testarditge ; ne tirèt d'amistats prigondas e una coneissença menimosa del parlar gabal.
A la retirada desempuèi d'annadas, ivernava al Clapàs (Montpelhièr) ; mas, per Pentacosta, pujava ençamont devèrs son Severac natal. L'estiu assistissiá totjorn a la Sant Justin, fèsta annadièira del Grelh Roergàs, que la fidelitat èra, justament, l'una de sas qualitats màgers ; fidelitat als amics nombroses qu'aviá al Grelh Roergàs, pardi amb l'Escòla Gabala, ont escriviá dins lor revista del País, a l'Escòla del Paratge e dins tot lo mitan occitan. D'aquò ne poiriá testimoniar lo professor Hans Stroh de Munich, en Alemanha, que ensenha lo francés e l'occitan a l'Universitat d'aquela vila. Sens coneisser Paul Gayraud, lo venguèt veire, après aver legit son Libre del Causse, amai se trapèron bons amics que, desempuèi, passa sas vacanças d'estiu pel país severagués.
Tirats los escriches, a prepaus de la Resisténcia e qualques autres libres en francés (Et pourtant elle t'aimait, en 1931 e Les amours de Marius, en 1932), n'es son òbra en occitan que fai sa glòria e nòstre regal. Vos espepissarai pas un trabalh literari abondós ; d'autres mai sabents, se'n entrevan. Avèm poscut legir l'estudi de Yves Rouquette, dins La Revue du Rouergue, numèro 26 : Atot e ratatot : Pau Gayraud coma Enric Mouly, Los romancièrs incontornables, de 1992 ; e s'espèra adara la parucion de la tèsi qu'alestís Colette Cayol : A propos de quelques femmes dans les romans de Paul Gayraud (pareguda en 1996). Dirai, sonca que Paul Gayraud foguèt director de La Campano, del 1937-38, revista que se calèt a l'entrencada de la guèrra de 1939-45. Puèi, cal esperar 1968, dabans que nos balhe çò de sa melhora òbra de romancièr amb la cronica roergassa de la familha Escodornac de Sarnac. Aquí los titols : Lo libre del Causse, Lo segond Libre del Causse ; unes uèch o dètz ans après espeliguèron : Una filha de l'An Quaranta amb Lo Vièlh Estofegaire, Riqueta, Per las Colonas de Tarn, La Sexològa, La Sintaxa Milhaguesa, L'Annada 2065, E se discipol aviá pas passat lo Mèstre, etc.
Tantas pajas regaudisson vertadièirament l'èime, pertal que son escrichas per un Mèstre de la lenga, abeurat a la font ont vai posar sa Trinitat Felibrenca, çò dis : Frederic Mistral, Justin Bessou e Fèlis Remise (lo Grelhet). Mas sa lenga rica e naturala la posa, tanben mai, dins lo mitan païsan del terrador de Severac e Vimenet. En mai d'una lenga requista e d'una sintaxa blosa, avèm aquí dels moments de témoignages vigoureux sur la condition populaire (in Nouvelle histoire de la littérature occitane, de Robert Lafont et Christian Anatole).
Per acabar, vos liure una bèla pròva – se besonh n'èra – que Paul Gayraud es un Mèstre de la literatura d'òc e del roman occitan modèrne ; aviá pas encara ciutat que, ja, son òbra afiscava de parladissas saberudas a l'ocasion dels darrièrs collòquis engimbats pel Grelh Roergàs ; comparasons amb Bessou a prepaus de la vida païsana al sègle XIX, o amb Calelhon a respècte dels personatges feminins.
Car Paul Gayraud ! Amb tu s'avalís una generacion tota (Mouly, Vaylet, Seguret, Calelhon, Andrieu, etc.) de bons obrièrs del reviscòl occitan en Roergue ; nos as dubèrta la rega e mostrada la dralha que devèm sègre...
Sit tibi terra levis* e que Santa Estèla te repause.
Patric Revellat
Nòtas :
* Sit tibi terra levis : Que la tèrra te siá leugièra.
