En 1965 dins la revista Viure numèro 4, Joan-Loís Guin contava son percors e lo perqué de sas accions per la lenga occitana.
I
Segur, leis analisas objectivas son necitas, vòu pas dire que sián bastantas, i desfautaràn sempre lei realitats de carn e de sang, aquelei que son viscudas. Dins seis estudis sobre l'alienacion Robèrt Lafont nos a balhat un metòde per explicar nòstra situacion, nos a dich clarament quina èra nòstra malautiá, de coma evoluïssiá, de coma lo malaut s'i acostumava, de coma faliá vertadierament ne prene consciéncia per ne sortir. L'endrechiera nos l'a tanben indicada. Joan Larzac nos a dich çò qu'èra per eu l'occitanisme. Demest totei leis idèas presentadas dins son article, ai retengut subretot una convidacion a s'acarar ensems a una fenomenologia de l'occitanisme. Ai pas idèa de venir aicí amb mei grandei braias per botar una lutz definitiva subre aqueu problèma, vòle solament balhar ma pèira e cercar de descriure lo camin que me menèt a la presa de consciéncia occitana, puèi d'aquela amira d'agachar mon istòria e de presentar lo desbanament de mon alienacion e de ma liberacion.
Se parle, es pas que m'agrada de me contar (m'agradava, qu'ère alienat), se parle es que sabe que mon istòria es desprovesida d'originalitat e que cada experiéncia personala envestís una experiéncia sociala.
Subretot parle, perque ara « es vengut lo temps de dire » ; se tracha d'un testimòni, me n'encargue.
II
D'unei podràn dire qu'ai agut de chabènça. En 1938, l'an que nasquère, s'aviá quitat l'occitan d'èstre la lenga dei ciutats, demorava a quaranta quilomètres de Nimes lo mejan naturau d'expression dei gents de l'endrech ; ne sobrava mai que la crida dei pelharòts. Mon paire qu'es de Cevenas aprenguèt lo francés a l'escòla, segur mai que mai quora fasià son temps a Montpelhièr. Ma maire, se parlava gaire occitan, ausissiá lei convèrsas que se fasián a l'ostau, e se fasián en òc ; se i meteguèt davant que nasquèsse quora ma grand davalèt de Cevenas per passar sei vièlhs jorns dins lo « país bas ». Ela parlava pas que l'occitan. Venguèt la guèrra, sonèron mon paire, ma maire s'afasendava i vinhas. Es ma grand, que m'abaliguèt. Ieu ère brave, aviáu bòna tèsta a l'escòla, totei disián qu'ere pas fach per la tèrra, que contunhariáu leis estudis, parlave francés. Un enfantesa « provençala » coma n'i a tant. M'an jamai dich : « As pas finit de parlar patés ! » Me balhèron pas ges de complèxe. Grandmercés. En estent qu'a l'escòla parlaviàm pas que lo francés, lo mèstre poguèt nos aprene la Copa. Quand i pense, siáu estat benesit per Santa Estèla...
III
A l'escòla elementària m'interessava pas qu'una causa : l'istòria. Sentissiáu lei contèstas secularas d'un biais quasiment masoquista, me botave sempre dau costat deis esclaus, mai que mai dau costat dei minoritaris qu'aparan lei causas perdudas. Planhissiáu lei Camisards de Cevenas, lei Chouans de Vendèa e quand m'assabentèron de la Revolucion parisenca de 1789, venguère reialista...
S'anave a l'escòla, anave tanben a l'escoleta, valent-a-dire a la doctrina. A despart dau sentiment religiós lo protestantisme me virèt cap a l'istòria de mon endrech. Lei batèstas de la resisténcia uganauda fuguèron mon West. Lei camisards fuguèron meis Indians. Representavan per ieu lo ben sobeiran coma lei dragons dau Rei representavan lo mau. Aquelei racontes de l'eroïsme uganaud, lei legissiáu mentre lis Alemands passavan dins nòstras carrieras. Lei dragons dau Rei èran vestits de l'uniforme alemand. Vertat de l'enfantesa !
L'istòria de l'eroïsme uganaud m'aviá dubèrt la dralha de la compreneson dau país.
IV
Sèt ans de licèu a Alès. D'occitan, de provençau, de felibritge, de mistral e de « lengo nostro », me n'an pas jamai parlat. La vergonha venguèt çò parier. Que mei gents parlèsson lo patès me destorbava pas (o benlèu, quora comencère d'anar au licèu me parlèron pas pus que francés), me destorbava puslèu que foguèsson pacans e que de francés ne saupèsson gaire. Ère totjorn brave, aprenguère a mei gents a pas cridar dins lei carrieras coma dins lei vinhas e tanben que se deviá dire « mechonc'té » e pas « michantisa ». L'òdi de l'occitan venguèt mai tard, aviéu setze ans e deviéu saber qu'existissiá una literatura provençala. Un jorn que mei gents parlavan patés, cridère rabent : « Podètz pas parlar francés coma tot lo mond ! » Voliáu totei leis integrar, alevat de ma grand ; amb ela fasiáu de paternalisme.
V
Ma primiera tòca amb l'occitanisme, l'aguère en 1959 a l'estagi pedagogia de l'IEO que se teniá a Usés. Dirai pas per quina rason i anère, tot es gràcia ! Una setmana afebrida ont comprenguère fòrças causas.
Primier que i aviá un problèma occitan, qu'avián levat au pòble dau miegjorn sa lenga e sa cultura, que d'aquela cultura, ieu ne sabiáu ren. Çò que m'esmoguèt bensai lo mai foguèt de vèire que d'unei, jovents coma ieu, aquela lenga l'avián reconquistada e ne vivián en plen.
Èran occitans e coma diriá l'autre, « occitans à part entière ». Sentiguère l'unitat de la lenga d'òc dins lei convèrsas, l'unitat d'Occitània tota, aquò me fasiá gaug.
Mon estrambòrd foguèt pas duradís : es pas a vint ans qu'òm es en quista d'autenticitat. Ère en plen dins la passa metafisicò-estetica e l'occitanisme vertadier pòt pas èstre solament una causida estetica, se tracha d'autenticitat, adonc de morala. Lei miegjornaus anti ò a-occitanistas s'estabilizan dins la marrida fe.
Mai la tòca amb l'occitanisme m'avià pron despertat per que nasquèsse en ieu lo mau au país, perque França miegjornala venguèsse per ieu l'aïssabla tèrra de l'exilh. Ère en cèrca d'una patria, d'unei la demembran en l'aprefondissent dins França ò dins lo regionalisme repapiaire, ieu partiguère en Itàlia per sièis meses. I demorère très ans. Vouguère m'i establir e prene « la cittadinanza italiana ». D'aquò ne tornarem parlar.
VI
Tornère en França. Aguère doas malautiás grèvas, faguère de nacionalisme francés e de poesia criptò-simbolista. Rebalave un subjècte de poema lòng o de novèla dempuèi mai de tres ans, arribave pas a l'escriure.
Voliáu dire mon experiéncia d'òme a tras lo païsatge qu'èra lo mieu. Sabiáu qu'en disent lo país anariáu fòrça mai luenh que se cercave de m'averar dins lo juòc deis imatges, que d'imatges vertadiers fin finala n'aviàu pas ; cada còp m'avisave que detràs lei parangons que podiáu fargar, i aviá pas que la rusca de costumas culturalas que l'escòla francesa m'aviá balhada per present. Arribave pas a me desforrelar ; mon dire passava totjorn au dessús dau país, desrasigat, dins lo cèu deis esséncias platonicianas. Çò que i'aviá de mai important per ieu, es a dire l'endrech ont faliá tustar, demorava mut. Cada jorn mai perdiàu la tòca. Seguissiáu lo fiu acostumat dei sansònhas decadentas. Cercave una incarnacion, ère en quista de l'esperit dau país e dins lo triangle latin que lo voliáu cantar, retrobave la Lorrena dau Barrés. Èra una autra mena de regionalisme e sabiàu que lo regionalisme es una malonestetat, d'abòrd qu'amaga lo país vertadier après n'aver tirat l'aufa.
L'occitan, i pensave, aviáu leis idèas pron claras per saber qu'èra una experiéncia d'ensajar : èra lo temps que parlave pas que de Jung e de l'inconscient collectiu, mai fasiáu de tot per defugir un acarament vertadier au problèma. Ère en plen dins l'inautenticitat. Un jorn pasmens, me butère.
Escriguère una pichòta causa dins çò que sobrava de ma lenga, e ne sobrava pas gaire ! Èra fòrça desparier de çò qu'escriviáu en francés ; aquí au mens ges de literatura, ges de ieu sobeiran aclapat sota una cultura estrangiera : pas que lo mond coma lo viviáu vertadierament, retrobave la tòca. Escriguère una primiera version de mon poèma : ma situacion, la vesiáu clara, limitada, esquematizada tanben, mai per un còp i anave de drech : mon èime lo giblava pas pus una sintaxi estrangiera.
Amb aquò legiguère lei poètas occitans e comprenguère fin-finala de qué n'èra de la poesia : sa realitat carnala ; aquò l'aviáu totjorn pensat ; mai solament pensat, que la poesia segon la paraula d'Etiemble : « aquò se manja ». Quant d'Occitans sentisson mau la poesia, perque la de França, per elei es estrangiera.
Causiguère ma lenga, e se tracha pas solament de la causida de l'occitan, causiguère lei paraulas dins l'amor e mai que lei paraulas, lei formas de sintaxi ont s'arrapan lei gonfons de nòstre èime.
La causida de la lenga m'avià fach rejónher l'autenticitat : aviàu pas mai de consciéncia, començave de prene consciéncia. Me sentiguère deliure. En legissent leis escrivans d'òc, comprenguère que ma liberacion èra tanben la que l'avián trobada e que la cantavan, lei comprenguère dau dedins. Comprenguère perqué sentissiáu çò qu'èra una liberacion, ieu qu'aviàu pas jamai sentit çò qu'èra la libertat : la liberacion èra a l'aisit e l'aviáu, la libertat es nòstre espèr, lucham, mai es pas encara per deman.
D'aqueu ponch d'autenticitat, agachère mon istòria. Lei decas m'èran tant claras coma lei vias.
VII
Au licèu, en quatrena. Sempre me recordarai dau primier cors d'italian. Foguèt un esbarlugament ; ara comprene. Lo cors se fasià dins un licèu, ais escòlas, un professor agregat ensenhava una lenga, pas un patés e vaquí qu'aquela lenga èra quasiment pariera au patés que totjorn mei gents l'avián parlat. Estudière l'italian amb passion, lei paraulas venián cant dins ma tèsta. M'apassionère de tant, que quora me venguèt a vint ans lo besonh dau viatge, per « oublier les petits maîtres analystes », causiguère Itàlia. I partiguère per sièis mes, i demorère très ans.
I aguèt, primier, l'amor d'aqueu lengatge, la necessitat de me faire italian demest leis Italians.
E coma aquela passion se fasiá duradissa, cerquère d'explicar aquel estranh besonh d'exilh. Legiguère leis amaires francés d'Itàlia, dempuèi lo président de Brosses fins a Barrés. Fin finala « la virtù » qu'au Stendhal agradava o lo rampèu dau solèu que l'ausís tota mena d'òme dau Nòrd, a çò que ditz lo cantaire d'Aigasmòrtas, m'anavan pas. Cerquère l'enrasigament italian e d'abòrd que restave a Turin legiguère lo Pavese, mai lei còlas que lei cantava me remandèron au país. Cada còp que tornave en Occitània, Itàlia s'alunchava, repreniá sa plaça vertadiera dins ma vida. Ai retrobat un diari d'aqueu temps, disiáu : « S'aviáu passat lo Bachaleirat en occitan, Itàlia me seriá pas estada necita ». La darriera annada de mon escorreguda italiana, tornère en Occitània per Pascas. Una amiga d'enfantesa èra mòrta, en vesent son cròs, sentiguère que ieu tanben lo jorn que moririáu, es aquí que voudriáu laissar ma carcassa.
I aviá dins aquela sensacion tot l'artifici d'una contemplacion barresiana, mai i aviá tanben quauqua ren de verai : Itàlia èra d'a fons esquichada, èra l'ora de tornar.
Sabe que leis estadisticas son soventi fes qu'un biais de dire de messòrgas chifradas, pasmens crese que i auriá una estadistica pron intéressants que seriá de faire : estudiar quant d'Occitans alienats s'enamorosisson per una lenga romana, e mostrar clarament que detràs tot aquò i a pas qu'un amor dessauput e decebut per l'occitan e per Occitània.
VIII
Près coma totei leis Occitans dins una mecanica de l'ensenhament de l'istòria qu'en luòc de desliurar nos encadena, foguère coma totei leis Occitans. Diguère de Non, rebutère.
E d'abòrd que França èra republicana, venguère reialista e sus li camins dau reialisme encontrère lo Martegau. Adonc foguère maurrassian. Maurrassian coma pòt o èstre un fiu de pacan de la Cevena, comol fins a la gargamèla de protestantisme liberau, valent a dire que rebutave dins l'Action Française, tot çò qu'es tipicament maurrassian : l'autoritarisme, lo racionalisme, lo « primier politica », lo conservatisme. M'agradava dins Maurràs l'antiparlementarisme, que compreniáu fòrça ben que lei representants elegits, un còp dins la mecanica de la centralizacion, perdián tot son poder. M'agradava dins la trinitat monarquica maurrassiana lo terme « decentralizada » ; lo « tradicionala » m'empachava pas de dormir, mai « l'autoritària » me destorbava fòrça. Virave la dificultat en afortissent que fin finala dins Maurràs, l'important per uei, èra l'òdi amagat de l'Estat e fasiáu remontar sa pensada a seis origins anarquò-sendicalistas. Aquò per la rason.
Mai una ideologia politica s'enrasiga tanben dins la sensibilitat. Aquí Maurràs me fasiá gaug, me convidava a aimar una França mòrta, una França qu'existís pas pus, aplantava l'isteria de França a 89, adonc aplantava mon alienacion, la rebutava dins lo passat, antau endormissiá mon mau, me vendicava en imaginacion de la Crosada e de la colonizacion. Lei Francés avián benlèu tuat Occitània, mai lo Martegau aviá arrestat son istòria per sempre. E lo marescau Petain, òme dau Nòrd, aviá pagat, eu darrier Rei de França, lo crime dei reis de França, en liurant lo Nòrd a l'enemic, en se replegant sus Occitània, en enaurant lo Mèstre de Malhana sus leis autars de la patria.
Mon maurrassisme significa ma volontat de pas pus estre francés.
IX
Ara ont ne siáu ? Fòrça luenh d'aquí, segur. Au revèrs benlèu. Dins l'occitanisme. Dins un autre moment de consciéncia occitana.
Es un autre afaire. L'unitat d'un òme occitan es fach de tant de camins que prenguèt !
Joan-Loís Guin
Revista Viure, 1965
