Un article de Robèrt Lafont publicat dins los Cahiers pédagogiques de l'Institut d'études occitanes, numèro 45, 3en trimestre de 1969, paginas 1-3. Reedicion Lenga e país d'òc, numèro 50, pagina 53 (04/2011). Ortografia modernizada.
Probable que i a dins totei leis esfòrç que fasèm dempuèi d'annadas per que l'occitan aga sa plaça justa dins l'Escòla, una languison de normalitat. Normau seriá un ensenhament coma leis autres, que se deguèsse pas conquistar a l'intrada de cada an e totei leis oras puèi, a la poncha d'una lucha còntra l'ostilitat, la mesfisança ò lo desinterès de l'Administracion, la concurréncia dei "matèrias assetadas", la pigresa escolara costumiera e l'immènsa inhorança entretenguda. Un ensenhament integrat ais emplecs dau temps, ai servicis, pagat dignament, sanccionat per d'espròvas d'examens. Integrat, òc ! Per aquò siam lèsts encara a d'annadas de paciéncia, de batèstas, d'amabilitats.
Mon idèa es pas de refusar aquela rega d'accion, aquela endralhada d'espèrs que podèm pas dire que sián pas d'un biais fruchosas. Dau biais de l'integracion, sai que.
Cau pasmens entre nosautres parlar un lengatge de veritat e de clartat. Sotmete a la reflexion dei pedagògs occitanistas un vejaire categoric, ganhat au fiu de la paciéncia.
Vejaire primier sus l'integracion. Integracion a qué ? A un sistèma d'ensenhament tengut per estadís, justificat a la basa e pas ges contestat. Se pòt pas desirar una integracion e dau meteis temps pas reconéisser l'encastre ont òm se vòu integrar. D'aquí, per exemple, que lo militant occitanista, en demandant una espròva valedoira au Bachalairat, rasona segon una estabilitat dau Bachalairat. Sa revindicacion lo condamna teoricament e practicament a se plaçar dau costat de l'òrdre, a se laissar trespassar per lei reformas. O vegueriam l'an passat, pron clar.
Sus aquò, ges d'illusion. A la fòrça, nos podrem integrar dins de sistèmas que trantalhan, lo temps qu'an pas encara cabussat. E la plaça que nos acordaràn serà totjorn una plaça pichòta, laterala, que nos portarà pas la solucion vertadiera de nòstre grand problèma.
Lo grand problèma, vaquí coma lo vese : la lucha de doas amiras istoricas. La primiera, la que s'es facha l'Escòla francesa coma una aisina quasi perfiecha a son usança. Amira nacionalista : monòlingüisme absolut, geografia exagonalista, istòria pastada de finalisme, celebracion de l'imperialisme (imperialisme de la lenga après lo deis armas). Amira tanben borgesa, ò pichòt borgesa : tria dins la quita literatura francesa per fòrabandir lei revòutats màgers ò, çò pus fin, leis aprivadar ; moralisme laïc ; silenci fach sus totei lei motius, politics, filosofics, sexuaus de metre la societat en boloversa. Per cementar l'edifici, lo pragmatisme que tot lo mond ne son consents : l'Escòla es la d'una societat, que dona de plaças a aquelei que s'engatjan a la servir. Lo pensament dau mestier de daverar, dau concors de capitar, es aquò que fai virar la mecanica.
Dise aquí rèn d'originau. Aquela critica s'es tan talament legida qu'a perdut sa fòrça, sèmbla. Mai la fòrça se reviuda se metèm en parallèl l'amira occitanista dins sa puretat de fenomèn d'istòria. Un pòble qu'a perdut sa lenga, negada en tant que lenga, conchada de mespretz o desgaunhada en pintorèsc folcloric. Un pòble alienat, desculturat a caud ò a freg, que li an levat lo signe de l'identitat. Un pòble relenquit a son èstre de pòble, que sa borgesiá l'a traït d'un biais contunhós. Un pòble que se pòt reconquistar la vida qu'en se pausant categoricament còntra l'òrdre culturau, còntra l'òrdre economic, còntra l'òrdre sociau. Un pòble que non pòt qu'èstre revolucionari sus totei li plans ò s'escafar dins li plecs de la França immobila, satisfacha, au Musèu.
Un pòble en lucha d'existéncia contra l'enueg.
Lo dire aqueu es pas ni mai originau. O sèmbla e semblarà extremista simplament perque avèm la costuma de prene la tactica per una finalitat e li relais deis escaliers per una apoteòsi.
Es ben evident pasmens que se volèm desalienar un pòble e non pas renovar lei classas de latin, i a qu'una plaça legitima per l'occitan dins l'Escòla en Occitània : la primiera. E que per qu'aquò siá possible, acceptat e mai vougut, cau que l'occitan vènga a l'Escòla la clau d'una desalienacion economica, sociala. Caudriá dire enfin que nòstra pedagogia es una ideologia ! Totei ne son.
Evident tanben que nòstrei victòrias a miejas son la resulta de rapòrts de fòrça, ont sovent la flaquiera de l'autre nos ajuda mai que nòstrei progrès. Dempuei 1951 avèm progressat perque l'assèti ideologic francés servit per l'Escòla s'escrancava. L'Escòla racionalista, mai tanben progressista a son ora, qu'un Estieu, qu'un Perbòsc podián servir, èra venguda un ostau desertat de voler, de mai en mai contestat, de mai en mai clarament coercitiu, e qu'au temps d'exigéncias mai grandas, jogava de pus mau en pus mau son ròtle de promocion sociala. L'ideologia racionala, secotida per la descolonizacion, quichada per lo succès de l'imperialisme anglo-saxon, preniá lo biais d'un vestit desmodat. La via nòstra èra dessenhada : l'occitanisme perdiá sei tissas de folclòre, preniá talent d'istòria a dicha que se levava en fàcia la languison d'una epòca eroïca, un felibrisme folcloric qu'exprimís tanben un Gaston Bonheur.
Aquò siá dich per nos botar davant nòstrei responsabilitats. Çò que se fai ara dins una classa d'occitan es ò deu èstre çò mai important qu'un pedagòg pòsca faire : dins una lenga que sèmbla anodina, sus de tèxts que sèmblan ren que bèus, amb d'auditòris que l'Administracion jutja encara pichòts, bofam sus un fuòc d'avenir. Es lo contrari d'una integracion, maugrat totei lei prudéncias. Precisament, siám pas coma leis autres.
Ajonhirem jamai qu'una normalitat. La nòstra. La dau movement. L'integracion vertadiera serà totjorn au davant de nosautres. Leis autrei son tacticas.
Robèrt Lafont
