Extrach del libre de Claudi Molinièr Lo cap dins la ressalha (IEO Edicions, Ensages, 1989).
Perqué la letra ?
Es pas talament que l'escrich siá imperible o al mens que dure mai de temps que la paraula, mas es lo miralh de la pensada e permet aital l'exercici de la reflexion. Lo rescontre amb lo tèxt se fa totjorn per un esfòrç de compreneson e d'aquí naisson questions e mesas en relacion : la pensada en accion.
Nosautres occitans sèm los que bailam mai d'importància a aquela practica e mai que mai a la creacion literària. Se cresèm al poder de la letra es que i metèm de valors e una fòrça que ne fan un actor decisiu de l'imaginari collectiu.
Coma se vei, es la marca de la perennitat d'una lenga e d'une cultura mas es tanben mai qu'aquò.
Pausar l'existència per la paraula institucionalizada es aténher a la manifestacion primièra de la vida : lo crit. Avèm comprés que la fòrça dins lo silenci mena a una victòria illusòria e mai se i a conquèsta e dominacion. La violéncia brutala es la solucion mai aisida de facilitat, mas daissa dins un canton un gran de posca qu'escapa totjorn al netejatge e que vendrà grana de rebelion, de revenge.
La força de la paraula es violéncia tanben e mai que mai quand se mescla a tot çò que carreja l'emocion. Mas quand òm se pren a mestrejar aquela paraula, òm pausa la relacion amb l'autre mai amb la doçor de l'èime qu'amb la duretat de la man.
Sèm los primièrs suspreses de descobrir cossí del temps que l'espasa regnava sul monde, los que parlavan occitan aguèron aquela intuicion sublima – coma al primièr rescontre, l'un donèt la flor a l'autre en luòc de lo tuar – en luòc de tustar suls èlms e sus las armaduras metèron dins una forma rigorosa de paraulas de vida.
Pensi qu'avèm aquí l'una de las rasons prigondas que noirisson nòstra fe dins la letra.
Los trobadors, per un exercici d'estil o de mestreja extraordinària del lengatge, pausèron la relacion amb l'autre jos lo signe de la letra e pas mai jos lo del fèrre. Sens cap de nòrma politica impausada per l'espasa, creèron un mòtle per la lenga, institucionalizèron la paraula dins una foncion oficiala : dire a l'autre autra causa que l'òrdre del mèstre.
E mai s'èran mèstres dins l'art de la composicion, lo mot que fargavan èra pas lo que demandava sosmession. Paraulas de mèstres que s'impausavan per un art de viure. L'adesion èra dins la fòrça del modèl ça que la, mas lo modèl remenava, dins lo prigond del que i dintrava, un borbolh de son sentit del monde, una renaissença de son existéncia.
Son los primièrs en Euròpa qu'an cambiat la natura prigonda de las relacions al dintre del grop. Son sortits del camin de fèrre politico-social del temps, an barrutlat dins lo campèstre del còr e an traçat las primièras vias cap a de ciutats sens emperaire. An descobèrt l'autra fàcia del temps, la qu'es pas esclairada pel solelh de las rasons irremediablas, mas la que reçaup la clartat doça de la luna, la d'une adesion venguda del dedins de se.
Se compren alara qu'uèi quora sèm dins la clartat de las evidéncias tecnica-economica-matematicas, se compren que lo cant dels Trobadors nos tòrne parlar.
Avèm besonh d'autra causa que de certituds estatiscadas, avèm besonh d'una autentica relacion que va de delà las rasons.
Dins un país sens nom, dins una lenga sens etiqueta, nòstres aujòls o diguèron pel primièr còp del sègle XI, al sègle XIII.
O avèm demembrat, matracats que sèm estats per la fòrça de las rasons dels autres. Mas avèm gardat al mai prigond, al mai fosc de la palpitacion del còr, lo satgèl de la leiçon, l'emblèma eraldic de la familha : lo culte de la letra.
Se de delà la lei de l'espasa e de la rason aquela paraula a subreviscut, podèm noirir l'espèr que lo monde de l'audio-visual ne veirà pas la fin.
Creators en lenga occitana, deman es dins vòstras mans...
Claudi Molinièr
