Sus Just François Marie Raynouard, segon Andrieu Jaubert, Armana Prouvençau de 1937.
Un grand romanista : J. F. M. Raynouard (1761-1836)
Lo 18 de setembre de 1761, naissiá a Brinhòla, dins un ostal de la plaça Sant Pèire — qu'es ara la plaça Sadi Carnot — aquel que se deviá marcar dins los òmes illustres de son país.
En remembrant la memòria de Raynouard, nos clinam cèrta davant lo nòble caractèr qu'el afortiguèt al cors de tota son existéncia e majament dins son ròle d'egrègi representant del Var, reconeissèm lo talent del poèta tragic francés, mas tenèm subretot de relevar l'òbra mestrèssa, l'accion feconda del patriòta d'òc, tirant del desremembre la lenga dels trobadors qu'aviá, als sègles de l'Edat Mejana, portat tan naut la civilizacion miègjornala.
Lo paire de Just Francés Maria Raynouard èra procuror en la senescalsiá de Brinhòla, e sa maire, Isabelle Goujon, de vièlha familha borgesa de l'endrech, se capitava la neboda del celèbre avocat Gassièr, del parlament de Provença, el tanben brinholent.
Après de bons estudis al pichon semenari d'Ais, J. F. M. Raynouard prenguèt sos gradas de drech a la « famosa » universitat de la capitala de la Provença. Lo vesèm puèi avocat al parlament, a Brinhòla, a Draguignan, e pertot se fa remarcar per sas disposicions, lo mesprés de l'argent, una granda bontat.
En 1789 es a Brinhòla. D'un còr generós, adopta las idèas nòvas de la Revolucion, e dos an pus tard es nomat Deputa supleent a l'Assemblada Legislativa, ont a pas a siejar.
Mas ven la Terror e Raynouard — per aver correspondut dins l'interès de sos compatriòtas brignolents amb los federalistas de Tolon — es embarrat lo 12 de mai de 1794 amb qualques borgesses, puèi menat a Grassa, e d'aquí diregit en carreta vèrs París, ont arriba lo 25 d'agost (8 fructidor an II), après un viatge penible de quaranta-cinq jorns. E botat dins la preson Du Plessis, i espèra un mes sa libertat.
Reven alara en Provença e s'establís mai défenseur officieux d'en primièr a Brinhòla, puèi a Draguignan.
En 1802 se fixa definitivament a París que dempuèi pro temps li fasiá lingueta, e ont aviá l'espèr de donar cors a sa passion literària e a son ambicion poetica.
En 1805, es l'extraordinària succès al Théâtre Français de sa tragèdia Les Templiers, ont lo primièr remetiá a l'onor sus scèna la tradicion nacionala. Aquí ja se fa jorn son oposicion a l'emperaire Napoleon. Es pasmens reçauput a l'Acadèmia Francesa, que ne deviá devenir lo secretàri perpetual.
Una segonda pèça istorica, Les Etats de Blois, aguèt pas la mèma reussita, mai afortissiá los sentiments de Raynouard contra lo poder imperial.
Entandomens los sieus compatriòtas l'oblidavan pas. Presentat per lo collège electoral del Var en mai 1805, a la causida del Senat, foguèt designat coma representant al Còrs Legislatiu, ont puèi reelegit, sièi jusqu'als Cent-Jorns.
En 1813, redegís e porge amb Laine a l'emperaire irritat, la celèbra adreiça de protesta « dels Cinc », qu'anava tan lèu fa metre l'assemblada en congièr. D'aquel còp dur portat a son autoritarisme, Napoleon se n'en deviá pas relevar.
E del temps de la primièra Restauracion, vesèm mai Raynouard s'arborant amb eloquéncia en favor de la libertat de la premsa.
Foguèt aquò la darrièra manifestacion de sa carrièra politica, partent d'aquí acabada, coma son prefach de poèta. Vodèt alara tota son intelligéncia amb son activitat d'esperit als estudis sus la lenga romana e las poesias dels trobadors.
Cossí venguèt a aquela òbra màjer, que restarà son vertadièr titre de glòria per la posteritat ? S'es dich que sas cèrcas sus los templièrs, ordre miègjornal, l'aurián adralhat. Pasmens estimam que lo gost i venguèt puslèu de sa coneissença fonsa de la lenga provençala, que tostemps aviá charrat amb sos amics de Draguignan e d'Ais.
D'aquela lenga dels trobadors qu'el sortissiá de son long sòm per la botar en onor, n'aviá averat la survivéncia en riba de Carami, d'Argens e de Lar.
Cavant sa vida, constatant que, se sas primièras publicacions de romanista son de 1813, tre 1802 Raynouard s'interessava ja a las originas de nòstra vièlha lenga d'òc.
Basta, es cargat per lo ministre de La Maison du Roi — del rei Louis XVIII —, que ne fa los fraisses, de publicar lo tresaur qu'aviá acampat. E de 1816 a 1821, pareisson los sièis volumes del Choix des Poésies originales des troubadours, que i caup la gramatica de la lenga romana.
Lo segond obratge important de Raynouard, es lo Lexique roman, tanben en sièis volumes, qu'un solament èra estat imprimit a la mòrt de l'escrivan, e que sos escolans n'acabèron puèi la publicacion.
L'afirmacion de Raynouard de l'existéncia, quora lo latin aguèt desaparegut pauc a cha pauc de l'usage corent, d'una « lenga romana rustica », maire de totas las lengas neo-latina, teoria discutida quora qu'espeliguèt, es ara abandonada. E devèm reconeisse amb lo saberut majoral Renat Lavaud, que la partida preciosa, solida e duradissa de son òbra, es tota dins sos estudis del domeni pròpri de la lenga d'òc, e non pas de la lenga romana collectiva.
Amb compreension e finessa estúdia l'engèni liric provençal dins sos biaises variats, e larga una colleccion importanta de tèxtes editats amb un soen escrupulós. Dins lo mème tèmps un autre occitan que lo reconeissiá per mèstre, l'amiral de Rochegude, dins sa retirada d'Albi, obrava per la mèma tòca.
Lo restontiment dels obrages de Raynouard foguèt considerable dins lo monde sabent, de l'Euròpa entièra, e donèt als estudis romans un vam extraordinari.
L'acadèmia de las Inscripcion e Bèlas-Letras lo reçaup coma membre. L'acadèmia dels Jòcs florals de Tolosa, en 1819, lo noma Maitre es Jeux floraux. Las acadèmias de Marselha, d'Ais, de Tolon, de Brussela, de Madrid, l'acuelhisson a braces dubèrts.
En fòra de sos trabalhs sus las lengas romanas, e los trobadors, Raynouard aviá publicat una Histoire du Droit Municipal en France, ont s'èra apiechat majament sus las libertats comunala del país de Provença, e son vòt tocant l'eleccion dels conselhs municipals, deviá èstre realizat per la lei de 1831.
Basta, Raynouard contuniava son pretzfach de bon obrièr de las letras, recatat dins un ostal amic de Passy, a las pòrtas de París, d'ont sortissiá gaire que per anar a l'Institut. Entandomens lo vielhonge èra arrivat, emai de lanha e quasi la gèina en seguida d'un larg sacrifici d'argent en favor de sa familha.
E lo 26 d'octòbre 1836, dins sos 75 ans, lo grand òme moriguèt.
Devèm tanben saludar en Raynouard un avi de la Renaissença felibrenca. Son òbra grelhava, de gitèla avián trachi, la lengo d'òc amb sos titres retrovats de noblessa e d'antiquetat, n'aviá pus que d'esperar l'engèni mèstre de Frederic Mistral, la fe d'un Roumanille, los cants passionats d'Aubanèl, l'envam dels Primadièrs. E mens de vint an après la mòrt d'aquel qu'aviá tan ben menat sa joncha per Provença, un bel dimenge de mai, espelissiá als rais de nòstre grand solelh, lo Felibrige qu'anava far lo ligam de tot los païses d'òc.
E nos estonem pas se en 1892, F. Mistral nos escriviá, a prepaus de son jornal l'Aiòli : « Sabès ço que devrias nous faire ? precisamen un article pèr revihar vòsti Brignoulen au sujèt de Raynouard, pèr ié dire ço qu'a fa aquéu ome de marco, aquéu grand prouvençau, e ié parla dóu buste à ié dreissa... »
Las annadas an coregut e lo mèstre aurà pas vist la glorificacion que demandava. E pasmens lo vòt de Mistral se complís enfin.
En 1936, an del centenàri de la mort de Raynouard, sota son signe e a son onor, la mantenença de Provença a tengut son congrès, lo 6 de setembre dins la pichòta ciutat comtala de Brinhòla, e sus l'ostal ont es nascut, a piosament pausat una lausa.
La comemoracion de Raynouard s'acabarar à la primavèra de 1937, per l'inauguracion de son buste que se va arborar sus una plaça de Brinhòla. Aquel jorn, als costats de l'Institut de França, dels romanistas e dels representants del govèrn, los Felibres mancaran pas de reveni.
Dr Andrieu Jaubert
