Un article de Maria-Joana Verny dins la revista aranesa de Lleida Lo Campus (n°18, Junh de 2012, p. 14).
Robèrt Allan, Robèrt Lafont, Camins Dubèrts 1947-1984
Reprenèm aquí lo títol d’una antologia que Joan Eygun acaba de publicar a las edicions Letras d’òc : Camins dubèrts, Anthologie de poésie occitane contemporaine (1940-2010), édition bilingüe occitan-francais [336 p. 16 x 24 cm. 27 èuros - ISBN : 978-2-916718-35-4].
Las edicions Jorn venon de tornar publicar en un volum los primièrs recuèlhs de poèmas de Robèrt Lafont (1923-2009) : Poèmes 1943-1984, del temps que Letras d’òc publica una edicion critica per M.-J. Verny dels primièrs escriches de Robert Allan (1927-1998) : lei Cants dau deluvi – lei Cants de la tibla I.
Aquelas rejonchas liuran al public de tèxtes qu’èra impossible de i accedir e que son caracteristics d’una epòca de sorgiment de l’expression poetica occitana de l’après-guèrra.
*
Robèrt Lafont (Nimes, 1923 - Floréncia, 2009)
En 1946, a 23 ans, Robèrt Lafont publica son primièr recuèlh de poèmas : Paraulas au vièlh silenci. Aquel títol pòrta tot lo pes de l’òbra grand de l’òme que marquèt tota la renaissença de las culturas minoritàrias de la França de la segonda mitat del sègle vint. Prendre acte del « vièlh silenci » que nos aclapa, e parlar per conjurar aquel silenci. Aital, en 1957, lo segond recuèlh, plan mai espés, estitolat, tot simplament, Dire e un de sos vèrses demòra dins las memòrias : « Lo sol poder es que de dire » :
Lo sol poder es que de dire.
Dire doç : una aranha
penchena lo solèu
sus lo pònt de l'aubeta.
Dire fèr : la montanha
es una frucha amara
qu'enteriga lei sòrgas.
Dire larg : la marina
a pausat sei doas mans
sus l'esquinau dau mond.
Dire amic : l'amarina.
La lenga es davant ieu
nusa coma una dròlla.
(tirat de Dire l’òme lo sègle, la lenga d’òc, 1, p. 117, ed. Jorn)
Après Paraulas al vièlh silenci e Dire, seguisson en 1974 : Aire liure (que conten una part dels tèxtes ja publicats dins lo segond recuèlh) e, en 1984 : Lausa per un soleu mòrt e reviudat.
Las correspondéncias de Lafont, depausadas al CIRDÒC de Besièrs, desvelan la mescla d’estrambòrd e de patiment que foguèt per el la necessitat de se batre per bastir lo moviment revidincatiu occitan, parallèlament a son òbra d’escriveire e a son mestièr d’ensenhaire. Non pas que l’apassionèsse pas, aquel trabalh d’animator del moviment : tota sa vida escriguèt manifèstes, fondèt revistas, animèt accions, bastiguèt contactes amb sindicats e partits institucionals per i faire dintrar l’idèa occitanista. Mas d’unes moments, aviá l’impression que lo temps passat a bastir lo moviment èra un temps que podiá pas consacrar a l’expression poetica.
Pasmens, dins l’encastre d’aquela òbra titanesca, la part de la creacion literària es importanta (quasi un seissantenat de volums), e al dintre, los primièrs recuèlhs de poesia, ara que venon d’èsser reeditats, mòstran sa fòrça evocatritz. Manlevam aquí a Joan-Claudi Forêt, de las edicions Jorn, sa lectura d’aqueles tèxtes, titolada per el « Comprene e còrprene lo mond... » : « Robèrt Lafont es d'en primièr un poèta e aquò's per la poesia qu'intra en escritura. […] La poesia per el […] es lo còr escur e bategant, “lo centre pus centre“ d'una quista que se confond amb sa vida e que podèm definir coma una cèrca de paraula. Paraula personala que remonta al paradís de l'enfança, eiretada d'un papet tutelar que son estatura domina tota la vida e tota l'òbra. Paraula collectiva que cal tornar a un pòble vençut passat a costat de son destin, per que sortisca de son “vièlh silenci“ e torne venir un subjècte d'istòria. Parlar e far parlar. La paraula personala rejonh la paraula collectiva. Lo poèta rejonh l'ensenhaire, lo militant e lo sabent lingüista. Lo destin de l'escrivan se confond amb lo de son pòble. […] Sensitiva e cerebrala, liure o somesa a la mesura del vèrs, la poesia de Robèrt Lafont es una temptativa per agantar lo mond pel còr e per l'intelligéncia. ».
Poesia dubèrta sul mond tanben. Lafont jamai s’embarrèt pas dins l’estrech d’aquel espaci occitan que tant l’aimava, ni dins aquela Provença que la percorreguèt amb tant de bonaür, nimai s’embarrèt pas dins una lenga que la defendèt sa vida tota, ni dins son temps, el que tornèt visitar de longa l’istòria europèa. Aital apareisson dins los tèxtes de vèrses en catalan o en anglés. Aital la Lausa per un solèu mòrt nos mena, entre autres, dins la Granada de 1492… Aital Dire parla de Barcelona o de la Cabília, tèrra d’origina dels obrièrs que plantan lo ris de la Camarga.
Poesia d’aire liure, òc-ben !
« Lis orguenas de Barcelona » - R. Lafont - Dire - p. 83
Lis orguenas de Barcelona
cantan la misèria e l’amor
per al món que estent formant
una minyona va captant.
Lis orguenas de Barcelona
mòlon li còrs amòlan l’aura
làgrimes blanques negra feina
el camp de demá fan el solc.
Ta votz de nuech e tebesa
sabes dròlla que l’ai ausida
que la dolçor que més estimo
es la dolçor d’un devantall
d’un devantall de roses grogues
i d’un clavell del Tibidabo
qu’ens embalsema l’esperança
sota el ponent de sang i seny.
*
Robèrt Allan (Montpelhièr, 1927 - Avinhon, 1998)
Se lo nom de Robèrt Lafont es conegut de totes, Robert Allan, el, es malconegut de la màger part dels legeires d’occitan, e mai sos tèxtes sián estats publicats dins mantuna antologia.
Allan nasquèt en 1927 a Montpelhièr. Abalit a Nimes per de parents adoptius que li parlavan l’occitan de Provença e li legissián las faulas d’Antòni Bigòt, descobriguèt adolescent la poesia espanhòla contemporanèa, mai que mai l’òbra de Lorca. Engajat jove dins la Resisténcia, se trobèt puèi emplegat a la SNCF a París ont, membre del Parti Comunista, se liguèt d’amistat amb l’intelligentsia d’artistas e d’escriveires qu’aqueste ramosava a son entorn. Dins la fin de las annadas 40, escriviá, principalament en francés, mas començava d’emplegar l’occitan. Tornat a Nimes, es dins aquel encastre d’amistats intellectualas dels amics de las Lettres françaises* que rescontrèt Robèrt Lafont. Portèt a aqueste unas reviradas occitanas de Lorca. Coma o faguèt per mantun escriveire novelari, Lafont l’encoratgèt dins son projècte d’escritura, l’ajudèt dins son aprendissatge d’una grafia coerenta. D’ara enlà, Allan escriguèt, dins las annadas 50-60, un fum de tèxtes poetics ont se reconeis, a costat de l’influéncia de Lorca, aquela de la lectura de la Bíblia, mai que mai del Cantic dels cantics. Amb Lorca an en comun la dobla influéncia de l’oralitat (lo cant popular, mai que mai) e aquela del surrealisme que dona a son òbra aquela lutz de realisme poetic. De l’amor del teatre que partatjava amb Lorca, li demòra tanben l’utilizacion frequenta del dialòg dins de poèmas que pòdon aprochar la dimension d’una pèça de teatre, e que se tròba tanben dins de tèxtes mai corts :
Dicha dei Santas
Pèr lo pintre Joan-Pèire Ramon
Dròlle, ont anaràs, anuech ?
- Ai Santas, ma maire, ai santas
- E de qué i anaràs faire ?
- Vòle anar vèire lei caracos
- Lei caracos son de laires
Te raubaràn ton capèu
- Ambé de fuelhas de varatge
Me ne’n trenarai un mai bèu
- Lei caracos an de dagans
Esconduts dins sei laüts
- Adonc vendrai un laüt
E farai cantar leis èrsas
- E lei caracos, en s’enanant
Ras de la mar te quitaràn
- Adieu maire ja me sònan
D’alai lei Santas de la Mar.
31 d’avost de 1954
Ailàs per el, l’edicion occitana d’aquel temps que repausava sus de mejans estequits, li donèt pas l’escasença de rescontrar lo public que ne somiava, pas mai que l’autoedicion que practicava, de mercés los mejans tecnics que li donava son mestièr de redactor dins de jornals locals. A la fin de las annadas 60, se bandiguèt dins un militantisme activista. La creacion ne patiguèt. L’activisme rescontrèt pas mai la societat occitana que la poesia d’Allan l’aviá tocada. E Allan se repleguèt dins una granda solesa fins a sa mòrt.
Demòra l’òbra, abondosa, esmoventa, qu’èra esmarrada dins tot un fum de revistas, de librilhons tirats a despart, e mai de poèmas manescriches roneotats a la maquina a alcoòl o embarrats dins los archius familhals. Mercés la fisança de la familha, aquela òbra serà liurada al public en dos volums, jol títol generic dels Cants de la tibla qu’Allan, un temps obrièr maçon, aviá causit per son òbra complèta.
Lo primièr volum editat, Lei Cants de la tibla I, pòrta lo títol Lei Cants dau deluvi, coma se sonava tanben lo primièr volum editat d’Allan, dins la prestigiosa colleccion « Messatges » de l’IEO.
Nòtas :
* Lettres françaises : Setmanièr de critica e de creacion creat del temps de la Resisténcia e pròche del Parti Comunista. Aculhissiá de cronicas sus la literatura occitana.
