A prepaus d'Arsèni Vermenosa un article de Cristian Rapin dins lo jornal Lo Lugarn numèro 102 (2011).
Arsèni Vermenosa nasquèt en 1850 a Vièlhas d’Itrac dins lo país cantalés e i moriguèt en 1910. Negociant de son mestièr foguèt lo fondator e lo primièr president
de l’Escòla Auvernhata e en 1900, las instàncias del Felibritge lo faguèron Majoral. Aquò's de cap a 1879 que mandèt a L’Avenir du Cantal sos primièrs
ensages occitans. Sos principals recuèlhs poetics en occitan son Flour de Brousso (Flor de Brossa) paregut en 1896 e Jous la cluchado
(Jos la clujada) que sortiguèt en 1909.
Vermenosa mestrejava perfèctament sa lenga mas ne tirava pas de segur, tot çò qu’un public modèrne ne podiá esperar. Son òbra es facha d’un ensemble de tablèus convencionals, de contes d’almanac, de tèmas felibrencs. Se destaca ça que la de la produccion de l’epòca e de son discípol Loís Delhostal (1877- 1933) per una preocupacion latenta tocant a l’avenir de son pòble, de sa lenga, del país d’òc. Se sentís que li arriba de rebutar sas aspiracions a mai de libertat, non pas per crenta del nacionalisme francés que las ideologias parisencas n’èran embegudas, mas puslèu perque se sentissiá pas a l’unisson dels poètas nombroses que se fasián ausir en lenga nòstra e que volián pas o sabián pas traspassar l’encastre de la pichona patria e de la somission a París. Aquò empacha pas que, de temps en temps, daisse parlar son còr e que vòlga promòure çò que sona la libertat. Mas quina libertat ? Es aquela libertat abstracha e fosca pregada pels primadièrs ? Es la libertat individuala de l’anarquisme o la libertat sociala tala coma la concebián los tenents de la Sociala ?
Se legissèm plan lo poèma Viva la libertat que data de 1908 e que donam çai-jos, podèm afortir que, un pauc en despièch de se meteis, Vermenosa alarga considerablament aquel concèpte de libertat que fins a son epòca fasiá partida de la pròsa incantatòria dels tribuns mas anava pas al delà. Lo nacionalisme occitan se deurà rementar qu’un autor cantalés a escrich en plena temporada de renadiu del imperialisme francés : “Cada pòble a lo dever de se quilhar.” Tanplan poiriam escriure en letras d’aur los vèrses que seguisson e que se deurián legir a l’escasença de tota manifestacion revendicativa :
La libertat d’escriure
E de parlar sa lenga
Se deu pas demandar jamai
Se deu pas demandar, enfants
Cau que se prenga
Sens dire a degun « Se vos plai »
Dins un país que la presa de consciència foguèsse estada generala, aqueles vèrses aurián agut un resson enòrme. Es ja estonant que dins una societat alienada fins a l’òssa, un escrivan coma l’Arsèni Vermenosa aja agut una longa descendència. Es plan verai que raça raçeja. Fins ara, una critica literària embarrada dins lo formalisme a daissat de costat las manifestacionsn nacionalistas o paranacionalistas occitanas o al melhor las a minorizadas.
Caldriá saber far la triada entre las incantacions sens lendeman de fin de taulejada e los clams que montan de las melhoras voses del pòble e que mòstran que, malgrat l’influència nefasta dels mèdias institucionals, i a encara quicòm que bolh dins lo metal.
Cristian Rapin
Viva la libertat (1908) d'Arsèni Vermenosa :
Vos pòrte lo salut, fraires
E l’abraçada larja
Dels òmes del Cantau
Car la flor felibrenca
Auèi s’es enraiçada
E florís dins lo País Naut
I florís e i grana
E se prestatz l’ausida
Quand lo vent bufa de val Plomb
L’entendretz retronir
Car la cabreta polida que canta
E bronzís en amont
L’ama auvernhata n’es pas enquèra
Al cementèri
Entre las pòsses del taüc
Sa florison n’es pas
Un darrièr revertèri
E son parlar n’es pas defunt
Les nèicis e les coards
An ben dich qu’èra mòrta
Mès n’an pas dicha la vertat
L’ama auvernhata viu
E poderosa e fòrta
Vòu conquistar sa libertat
E del Miègjorn
E de la raça miegjornala
S’ausirà pas sonar lo clar
Tan que si quilharà
Nòstra Auvèrnha immortala
Coma un barri dins lo cièu clar
Barri de ròcs-ferraus
E de montanhas nautas
Gardat per dels mascles de cur
Qu’an de la borra espessa
E rufa sus las gautas
La cresta roja e lo cap dur
Volèm, del fièr Cantau
Dusca la mar Latina (Miegtèrrana)
E de la Lèira al flòc tremòu
Endusc’als Pirenèus
Qu’alongan lor esquina
Jos l’ardent solelh espanhòu
De las Aupas dusca l’ocean bramaire
Que brumeja delai Bordèu
Volèm totes parlar
La vièlha lenga-maire
A mai la parlarem, per Dieu !
Aquò d’aquí, Mistral
Nòstre rei de Provença
O vòu, o crida, z’afortís
E tot bon miègjornal
Que o ditz pas, o pensa
L’Auvèrnha o pensa e o ditz
Per sa lenga e per sas costumas
Cada pòble a lo dever de se quilhar
E n’es qu’un bastard
Sens estelas de sang nòble
Lo que se’n laissa despolhar
La libertat d’escriure
E de parlar sa lenga
Se deu pas demandar jamai
Se deu pas demandar, enfants
Cau que se prenga
Sens dire a degun : Se vos plai
Lo Miègjorn !
Agachatz, fraires, aquelas planas
Quò’s pas solament lo Carcin
Les nòstres puègs, amont
Quilhan lors fièras banas
En aval, quò’s lo Lemosin
Pus bas, pus lònh, bèlcòp pus lònh
Quò’s la Gasconha
Ont la granda vinha espelís
E coma amb un riban d’argent
Nòstra Dordonha
Nos estaca a aquel país
Sèm en Lengadòc
E de la nauta terrassa
D’aqueste antique Castelnau
Ieu brinde de tot cur
Als òmes de ma raça
A tot lo país miegjornau !
