Un article d'Ives Séguier sus la revòlta dels vinhairons de 1907 en Lengadòc.
Es estat publicat dins la revista Camin d'Estiu numèro 97 (revista de l'Escòla Occitan d'Estiu de Vilanòva d'Òlt).
1907 e l’occitan
Un dels mites de 1907 es que seriá estat l’escasença d’una presa de consciéncia regionalista e mai occitana. De qué n’es exactament ? Anam ensejar de balhar de pistas que permetràn de soscar sus la realitat d’aquel mite.
En 1907, lo monde que manifèstan parlan occitan entre eles. Parlan en occitan de la crisi e dels eveniments. Mas l’escòla de la tresena republica a començat d’educar lo pòble, e la màger part dels païsans coneisson lo francés.
Se nòta una preséncia fòrta de l’occitan suls panèls revendicatius, mas pas majoritària (20 del cent). A la debuta, la lenga francesa es gaireben sola presenta : òm s’adreça a l’Estat, doncas en francés. Los orators fan de discorses en francés.
Las plancardas : presentan a l’encòp lo vilatge e la revendicacion. Pòrtan d’eslogans fòrts e de caricaturas : una sarda amb « pitance des habitants », « mort aux fraudeurs », « vive le vin naturel ».
A mesura de las manifestacions, lo registre de lenga càmbia, e un passatge del francés a l’occitan e al catalan se fa.
Timidament a la debuta : « Lo darnièr crostet », « la fam fa salle all llup dal bosc », « aver tant de bon vin e pas poire manjar de pan ».
Puèi se bastisson d’istorietas : « Serre serre vigneron. I a pas pus de trauc » (St Jean de Barrou)
« Fai nos vendre un pauc mai lo vin
Calma la colèra celesta
Mes vengues pas amb ton chin
Que n’avem pas de pan de resta » (Suplica a Sant Roch de Montpelhièr)
Quals escrivon aqueles panèls ? Son pas signats, mas revendicats per l’ensemble del vilatge. Se pòt pensar que mai d’un còp, los felibres locals foguèron a l’origina dels escrits : lo moviment èra fòrt dins los cantons de Narbona, Besièrs, Montpelhièr.
Dins las cançons tanben (estent qu’una de las caracteristicas d’aquel moviment èra lo costat festiu ; s’i cantava fòrça), la lenga nòstra es presenta. Podèm citar dins las mai conegudas : « Glòria als 87 », sus l’aire de la Copa Santa, compausat per Jan de la Pineda alias Paul Albarèl, majoral del Felibridge, membre de La Cigalo Narboneso e « La Marselhesa dels vinhairons », autor anonim :
La Marselhesa dels vinhairons
La republica nos penchena
Al ras del còl amb un rastel,
Los ministras son pas en pena,
Elis s’engraissan a vista d’uèlh ! (bis)
E tu pòble de la campanha,
Del temps qu’elis manjan lo piòt
E que coflan lo borsicòt
Te cal crebar dins la caganha.
Armatz-vos vinhairons !
Trapatz vòstres fusilhs !
E anatz engranar
Totis aqueles sadolhs !
Es lo 26 de mai que los tèmas « occitanistes » apareisson dins los discorses dels orators, al meeting de Carcassona.
Es Albert que comença ; dins sas memòrias, ditz que son discors èra pas preparat, e qu’aprofietèt d’una avaria de la veitura per l’aprestar (mas Blanc, d’Argelièrs, membre del Comitat, se balha la paternitat d’aquel discors, preparat d’avança segon el). Coma vesiá las torres de Carcassona, es aquí que li venguèt l’idèa (discors en Francés) :
« ... Totes al drapèl de la viticultura ! Que lo sang galés dels Franceses rage dins nòstras venas ! Escriurem una polida pagina d'istòria meridionala, que totes los pòbles s’i vendràn tornar trempar ! »
« Coma als temps de las ancianas crosadas, coma al temps que los albigeses venián defendre, jos las muralhas de Carcassona, lor país e lor fe, l’armada dels vinhairons es venguda campar uèi, al pè de l’antica capitala del Carcassés. Causa tan nòbla ! Causa tan santa ! Nòstres aujols del sègle 13 tombèron en eròis per la defendre. Viticultors, mos fraires, serètz dignes d’eles »
Ferroul podiá pas demorar enrè. Conesseire fin de la cultura, de l’istòria e de la lenga nòstras, torna prene lo motiu dins un discors encara mai violent (en francés tanben") :
« Dempuèi qu’assisti a aquel prodigiós moviment de la populacion de Lengadòc e de Catalonha francesa per reclamar directament al governament çò que dètz ans de planhs an pas poscut obténer, un remembre me perseguís, es lo remembre d’una autra misèria granda que gaireben 800 ans an pas poscut escafar, vòli parlar del miègjorn albigés, devastat, pilhat, mes a sac pels barons del Nòrd. E dins ma memòria canta lamentablament lo complanh del trobador plorant sul sieu país malaürós (cita aquí Bernart Sicart de Maruejols en occitan) :
« Ay, Tolosa e Provensa
E la terra d’argensa
Béziers e Carcassés
Que vo vi, que vos voi »
Tanlèu aqueles discorses pronónciats, una partida de la premsa parisenca, ela, brandirà la trèva del separatisme. Sens dire qu’abondèt vertadièrament dins aquel sens, aquela tèsi ajudarà Clemenceau al moment que la repression s’impausarà.
A aquel moment, totes los felibres, e mai los caps del moviment, se viran cap a Mistral, en plena glòria a la seguida de son prèmi Nobèl per li demandar de presidir lo recampamaent de Montpelhièr.
Manda alara un telegrama al comitat d’Argelièrs :
« Vivo la terro maire e l’abitant que la bolego. Plus de politico. Union en Lengado. F. Mistral. »
Mas se mefisa de la recuperacion politica socialista e de las volontats separatistas d’unes. Emai, es en tractacion per la dobertura pròcha del sieu musèu arlatenc e se vòl pas tròp comprometre.
Mandarà un segond messatge d’encorajament dempuèi Avinhon, per las fèstas grandas de Provença : « Li patrioto de provenço, acampa vuei a Avinhon, mando a si compatrioto li vigneiroun dou Lengado, lou counfort calourent de sa fraternita e de sa plena communioun dins sa demanda mai que justo ». Mas lo sosten anirà pas mai luènh.
Es segur tanben que Ferroul, lo revolucionari, caressarà un momenton un espèr separatiste pel miègjorn roge. Cal pas doblidar que 26 ans aperabans, Narbona coneguèt un moviment comunaliste. Se parla al mes de junh, après la demission de las municipalitats, de comunas federadas. Mas cal aver en tèsta tanben que la màger part dels manifestants son republicans e patriòtas (los drapèls presents dins las manifestacions son blau blanc roge). Per intelligéncia politica o per pragmatisme, Ferroul anirà pas jamai fins a la revendicacion separatista. L’ennemic es lo fraudaire, lo blederavièr, mas pas lo govèrn ni la nacion. Los deputats radicals locals sostenon lo moviment, Albert el meteis es proche del partit radical al poder.
Jamai tanpauc lo moviment s’espandirà cap a las autras regions occitanas, quitament viticòlas. I aurà de sosten d’estudiants de la facultat de Tolosa e la participacion d’unes Provençals e Bordaleses mas demorarà limitat mai que mai als quatre departaments de la region.
Cal pas doblidar que dins las tropas de la repression se traparàn tanben d’occitans (Cantal, Droma, Lion). Mas demòra que pel primièr còp, la lenga regionala ven lenga de revendicacion per pausar la diferéncia entre lo Nòrd e lo Miègjorn.
« Il y a donc chez les participants aux meetings, le sentiment diffus de l’appartenance à une communauté, une volonté certaine d’action collective dans la démonstration de force, sans que se fassent jour, de façon claire et ordonnée, des revendications identitaires qui auraient dépassé la chaleur collective des grands rassemblements » (J.P. Piniès, 1907 l’album de la mémoire. Garae Hesiode.)
La volontat tanben d’aqueles manifestants es de viure e trabalhar al país (semblariá qu’aquel eslogan siá pas nascut sul Larzac dins las annadas setantas, mas plan en 1907 !). La mitificacion d’aquela presa de consciéncia regionalista serà afortida dins las annadas setanta, al moment del crosament de la revendicacion autonomista amb los moviments dels comitats d’accion viticòlas, en particulièr per de cantaires coma Martí :
E dins mon vilatge
Quand la vinha va mal,
Dins mon vilatge,
Nos cal barrar l'ostal.
Podètz cantar, cigalas !
Si lo vin va mal,
Sus nòstra tèrra blanca
Marcelin tornarà.
(Claudi Marti, E tu mon vilatge)
Ives Séguier
*
Sus qualques personnas citadas dins l'article.
Marcelin Albert (1851-1921) - Vinhairon. Un dels iniciator de la revòlta de 1907. Membre del comitat d'Argelièr, comitat qu'aviá per tòca de defendre los vinhairons.
Louis Blanc - Un dels membres del comitat d'Argelièr.
Ernest Ferroul (1853-1921) - Cònsol màjer de Narbona pendent la revòlta de 1907. Actor del moviment.
Claudi Martí (1940-) - Cantaire. Un dels actor màger de la nòva cançon occitana dels ans 60 e 70 del sègle XX.
