Seguida del prefaci de Robèrt Lafont a La grava sul camin de Joan Bodon, (Edicion de Roergue, Rodés 1988). Part III.
La debuta es aquí : [Primièra part] - [Segonda part]
De La grava sul camin a L'evangèli de Bertomieu
Èra, la risca, çò qu'avèm dich, testimòni d'escàndol ? Tot comptat, de qué podiá Bodon se'n faire reprovier ? De pas èstre estat « resistent » ? La question me sembla reglada. D'aver presentat leis Alemands dins son umanitat viscuda ? Èra ben çò mendre dins lo restabliment de justícia istorica, en 1956. D'aver denonciat lo « tuar de Bòchas » ? Benlèu que se barrava la via dau succès devèrs una critica encara dominada a senestra per la vulgata comunista. Mai dubrissiá dau meteis còp la via a un retorn sanitós sus se dau sentiment francés. De tot biais, lo vesèm jamai mesclat ai rebombs d'ideologia de la drecha petainista que mancan pas au començament deis annadas cinquanta. Es, dins l'agach deis Avaironés, un mèstre d'escòla de senestra, comunizant, que collabòra a La Voix du Peuple.
La grava cap d'alhors una denóncia de l'anticomunisme dins l'episòdi dau calòt, sovenir dau capitani Bogomolòf. E, se caliá metre en dobte l'orror dei camps de concentracion, Bodon se pòrta garent que n'a vist au mens un, a Friedland, amb sei molons de mòrts.
Benlèu que la risca es, justament, d'escriure un libre destorbaire de la pensada de senestra sens se plaçar en defòra d'ela. Mai ai totjorn pensat que i aviá quicòm de fòrça mai fons e grèu dins lei crenhenças de Bodon e que dins l'escritura de La grava aviá jogat una censura. Se comença pas un libre sus lo crit : « Ai paur ! » sensa una rason intima. L'argument narratiu de l'arribada de l'Armada roja es una explica, es pas una rason vertadiera.
Tornem a una frasa de Molin : « Lo primièr talhon del libre laissa creire un moment que serà una garba de sovenirs d'Alemanha ». Verai ? La garba comença au moment ont lei deportats son liberats. Un raconte dau temps d'abans seriá un flash-back. Ren permet au legeire de l'esperar. Molin aquí s'es traït : eu esperava. Ieu tanben, sus la fe de çò que consentiguèt Bodon en 1951 de dire de son projecte romanesc. L'espèra regna encara dins lei definicions. Quant de còps ai legit, de La grava : « raconte de la vida d'un trabalhador en Alemanha ». Totei parlam d'un tèxt absent. Lei notacions retròspectivas que trobam çai e lai dins l'istòria d'un Enric de Savinhac tornat au sieu ne pòdon pas tenir la plaça.
Lo tèxt absent, vène just de lo legir e ne siáu boloversat. M'esperave a ren de tan fòrt, de tan sosprenent, de tan tragic. Son lei vint paginas retrobadas de L'Evangèli de Bertomieu. Foguèron escrichas dins lo temps d'elaboracion de La grava, inacabadas, abandonadas, perdudas. Bodon lei cresiá vertadierament desaparegudas, inconeissablas. Pasmens lei recomencèt jamai, çò que nos permet de dire que dins aquel afaire de manuscrit esmarrat i a pas solament l'azard de responsable. Son de paginas escafadas. L'autor lei teniá per talas. D'aquela manièra escriurà jamai lo roman de sa vida en Alemanha. Aquela òbra de manca sembla pasmens a totei que lo definís. Mai foguèt pas destrusida : mesa en reserva de coneissença. Bodon èra a respècte d'ela coma una consciéncia sus fons d'inconscient. Mai èra pas ni mai, drechament, un raconte d'Alemanha, aqueu tèxt. La vida en fabrica sus la riba d'Oder i ten una plaça menora, a la mesura de l'imitacion deis Evangèlis. Lo manuscrit complet auriá pogut escambiar lei proporcions, mas ne sabèm pas ren. La descoberta qu'avèm facha es d'aitan pus granda.
Antau, lo mèstre d'escòla comunista ò comunizant de Durenca aviá imaginat d'acostar la misèria dei trabalhadors en Alemanha, lei Francés e lei Rus, que parla dei doas familhas, a la misèria de l'apòstol que ne coneissèm ni la vida ni la paraula, (e que me lo faguère ieu, quaranta ans pus tard e dins l'ignorància totala de l'escrich de Bodon, coma « lo pus trace deis Apòstols »). Una solesa ensenha una autra solesa...
Crese pas que se trachèsse d'un retorn a la fe de l'enfança (òm legirà dins La grava : « èri devociós benlèu mai que totes los autres mas a l'entorn de dètz ans la me copèron la devocion »). La gravitat freja de l'escritura impausa mens de banalitat. Pense puslèu a la necessitat d'enfrontar aquela idèa fondamentala dau crestianisme qu'es la misèria de l'òme, e sa grandor dins la misèria, fins ai termes ò dau desespèr ò de l'abjeccion. La necessitat deviá nàisser a l'interior de la meditacion, devèrs 1947 ò 48, sus lo temps d'Alemanha. Lei presoniers, leis exilhats venián de « testimònis » : lo trabalh obligatòri dins l'ivèrn escur d'amondaut e dins la maquina maudicha dau Tresen Reich preniá la cara d'un « Testament » modèrne.
Non pas que se poguèsse dire que sa misèria aguèsse tocat aqueu fons de l'òme qu'exigís Dieu. Çò mai prenent, d'intrada, dins aquélei paginas, es l'exigéncia de Jèsus. La leiçon crestiana es presa dau costat de l'umiliacion e de l'immolacion dau discípol ; a una coloracion crudela d'extremisme jansenista. Ges de benastre dins lo servici de Jèsus : « Mas crese que ieu èri urós quand campejavi darrièr lo Mèstre ? Tot lo mond me mespresava, e los Apòstols primièrs ». Ges de promèsa de gràcia : « Aital me trigossèri mai de dos ans. Sabi pas solament se lo Mèstre me coneissiá ». L'accent es mes sus l'inumanitat dau Fiu de l'Òme : « Es verai que lo Mèstre fugissiá la siá maire e tota la siá parentat ».
Es aqueu messatge d'absolut que caudrà desenant ausir que restontís sota lo tèxt romanesc de Bodon. Caudrà en particular donar sa dimension e son sens de « figura » de la misèria umana a l'Enric de Savinhac. Lo personatge que diriàm de « paure tipe » (« paure bogre », çò escriu Molin), contraponch d'eroïsme, a la grandor dau « paure » evangelic.
Dins lei primiéreis annadas que fasiáu legir La grava, parlave volontiers d'una grandor de l'absurd, e religave Bodon a l'existencialisme de nòstre temps qu'èra pas de besonh d'èstre filosòf de mestier per lo viure : s'alenava dins l'aire de l'epòca. Vese ara que l'absurditat de la revòuta dau Ricon, clavat coma es per la retombada entre lei cledas de la mediocritat, es tanben l'absurd crestian de la fe sens salut. Es una damnacion predestinada, immeritada. Nòstra comuna condicion de tropèu.
Se Bodon n'arriba a aquela desesperança a Durenca, es segur que l'a concebuda en Alemanha ò a partir d'Alemanha. Es d'aquela misèria essenciala qu'aviá paur ? Es de la paur que laissèt pèrdre per sempre, çò cresiá, son manuscrit ?
La grava sul camin nos apareis ara coma una faula de susfàcia, mondana en soma, biografica e desplegada au nivèu deis eveniments, soscavada d'un messatge que ditz pas, que sa preséncia escond, mai que deviá pas laissar l'escrivan en patz, ben probable.
I a mai : la scena fondamentala ont totei lei libres avenidors se laissan concebre detràs. Lo capítol de l'agónia de la Fräulein. Aquí, una filha significativament sens nom (« lo seu nom, jamai lo me diguèt pas »), que dona au damnat lo reime d'èstre (« èra pas tot lo mond que me parlava aital, aimablament, en me disent vos »), escasença d'amor mancada (« jamai parlèrem pas d'amor, mas sabi que n'i auriái degut parlar »), mòr quasiment, paumonista qu'es, entre lei braç dau deportat. Ela representa mai qu'eu la misèria de la condicion umana. Mai son còrs morent desrevelha lo desir. « Un jorn, pr'aquò la sarrèri, tota replegada sul meu braç. Sentiguèri lo pes del seu còrs e coneguen los replecs de la sia carn » : vaquí per la coneissença. E vaicí per la reconeissença : « La teniái aital, plan sarrada, dins la cisampa de nèu que se levava. La sia rauba pendolava e, mai d'un còp, la pèl doça de la siá camba me frelhava los dets ».
Discutirai pas de la realitat biografica de la scena. Cadun podrà supausar, degun jamai sauprà. Mai de sa realitat animica, siáu segur. A partir d'ela comprenem pron ben que Bodon podiá veire dins la femna qu'un compausat d'eròs e de mòrt : de tot biais una interdicha. La sieuna de misèria èra de non mai trobar l'aisança d'aimar : un còp per totei sa destinada amorosa èra estada jogada e perduda, en images terribles e doç d'Alemanha, en images que, d'efièch, nos donèt jamai a veire.
Aquela filha èra un tau signe de misèria, ela, e tan pus intolerablament dau fach de sa feminitat graciosa, que la condicion umana, la portava tota. D'aquí que l'òme en cò de Bodon es en interrogacion sempiterna davant la femna descasuda, la puta (çò qu'èra pas la Fräulein), desrision d'umanitat. La descasença de la feminitat li pòrge sola un camin practicable devers l'Autra, lo garís de sa solesa. Mai, de bon entendre, au bot dau camin i a ren que la misèria contemplada.
Aquò, dins La grava se debana amb cinc caras, ò masquetas. La filha interdicha, l'amor mancat (simbolicament isolada per la randa de boisson negre) se sona Marinon. La filha caritadosa, l'aculhenta, es successivament la panienka, Feliçon la sirventa, la filha dau bordèu. Lo signe de la misèria es Cristiana la garrèla, que lo Ricon podrà pas fugir, que li representa sa pròpria misèria. L'esparpalhament dei figuras femininas permet la narracion e assegura lo realisme dau roman, dessenha lo nivèu de susfàcia de la tematica. Vesèm ara que sus la femna, La grava aviá de dire quauque ren de mai fons que çò que disiá de fach.
Aqueu d'aquò's, non dich senon dins un tèxt perdut, Bodon, dins Lo Libre de Catòia capitarà de lo desplaçar. Fargarà antau la faula finala de son inconscient. L'« eròi infirmat » tròba dins Catòia l'escasença de se vestir de femna. Dins Las Domaisèlas causirà de venir femna, per castracion, entre lei femnas. La transsexualitat (lo tròç retrobat de L'òme que èri ieu permet plus de s'enganar sus aqueu fantasma) es l'aculhença demandada dempuei tant de temps. Èstre l'Autra, la Fräulein, la panienka, Domaisela (la recurréncia de l'apellacion es pasmens forta ; coma pas la prene coma endrechiera de la compreneson ?), tala es la solucion a la solesa au desespèr. S'abolís pas antau la misèria dau mond : mai se pòt au mens venir demorar au luòc de significacion superiora d'umanitat, misèria e caritat : dins la femna.
La Fräulein es mai que l'absoluda misèria : es la victima absoluda. D'abòrd qu'es Alemanda. Bodon, de per la paraula de Bertomieu, plaça logicament, dins lo temps qu'escriu La grava e protesta contra la condemnacion d'istòria dau pòble alemand, dins la germanitat la desesperança pura (e siáu a me demandar ara se dins Germana, la sòrre dei Domaisèlas, i auriá pas un jòc de mot, conscient o non) : « Mas quin rasonament se podiá tener la filha qu'as amassada aquí sus la nèu ?... Ela n'èra pas sortida, del seu païs ! Coneisses la missantariá del vesin, mas la tiá la coneisses pas. Cossí fariás tu, s'èras Alemand ? »... La victima es mai perfiècha de pas èstre de la mena dei victimas ò dins la causa dei victimas. De pas aver mòrt e desfacha detràs, mai davant ela.
A aqueu ponch de logica dau desespèr, es evident que La grava a, dins la consciéncia de l'autor, mai de poissança d'escàndol que ne pòdon conéisser lei legeires. Tardanças, trantalhs, manuscrit perdut de L'Evangèli de Bertomieu, composicion clausa de La grava que fòrabandís lo temps d'Alemanha qu'a per foncion de ne parlar, dins l'idèa de totei, recors trobat dins la figura de Molin e dins lo mestier de contaire popular, resson en còntraponch de Larsinhac, tot se rejonh dins un drama de creacion, ont se planteja, ara o sabèm, quauque ren d'inaccessible, d'interdich e de non dich, perque fondamentau.
De seguir aquí : [Quatrena part]
