Sus l'òbra de René Girard

Detalh de l'òbra dels fraires Van Eyck, L'Adoracion de l'Anhèl de Dieu

Un tèxt de la revista Aicí e ara numèro 3 publicat en 1979 ont Joan Larzac tornava sul trabalh de René Girard.

Avètz legit Girard ?

« Avètz legit Girard ? » Avisa qu'aquela question te pòt èstre pausada – trionfalament – coma a ieu sul Larzac, un jorn de « june ». E se parli aicí de La violéncia e lo Sacrat es pas perque Girard nasquèt en Avinhon o que sa teoria antropologica partís de « l'esquèma fondamental de tota psicologia dempuèi los trobadors »¹. Se fasiá lèga a qualqu'un de presentar Renat Girard coma un pensaire occitan, que comence per meditar aquela : « Emai de revindicacions tan simpaticas coma lo regionalisme o lo feminisme escapan pas a la mòda, que se confond, en fach, amb una recèrca pura de la diferéncia (...). Lo refus de l'universal, la quista de las diferéncias an fins ara entraïnat l'abocament de las recèrcas. Lo regionalisme intellectual es lo perilh pièger. S'òm vòl capitar, cal ara mai que jamai s'avodar a l'universal ».

Perqué èstre diferents ?

Girard, el, a capitat. Aquel enfant del conservator del Palais dels Papas comença per « montar » a París. Mas París es encara trop « provincial » saique per el, e l'universalitat de la lenga francesa bona per las pobèlas de l'Istòria. L'universal, aquò's, uòi, l'America, coma o expliquèt a « Radioscopie ». E dempuèi vint ans, trapa alai aquelas possibilitats que l'universitat francesa li donava pas de passar d'una disciplina a una autra, de la literatura a la psicologia o a l'etnologia, e dins d'en naut d'aquel observatòri mondial, d'explicar tot, tot, tot.

E aquò's aquel agach american sus l'univèrs e son istòria, plan mai que sa residéncia mai que segondària en Provença que me buta a parlar d'aquela òbra : « Lo percaç sistematic de las diferéncias finalament fa pas qu'empusar lo vièlh individualisme romantic. Es aquel que cal metre en question. Après tot, perqué èstre diferent ? »^M.

Cal donc aver de pega pels uòlhs per voler far de Girard lo mèstre a pensar de la resisténcia sul Larzac. O puslèu, cal èstre companhon de l'Archa. Enfin l'an trapat, lo filosòf de la non-violéncia, crestian de subrepés ! E quand siás teorician, se sap ben que l'essencial per tu es pas tant la Victòria de ta lucha que lo trionfe de la teoria. Aital los mètges de Molière, pro contents s'un malaut morís segon sas ordonanças.

Crestian, non violent, Girard ? Òc-ben, s'aquò's èstre non-violent que de daissar faire la pus granda violéncia. E s'aquò's èstre crestian d'èstre totjorn la victima, ièr de la pax romana, uòi de la pax americana. Cossí n'acabar amb la violéncia ? En montant sus la crotz, ditz Girard als païsans de Larzac. Ne vesi d'autres que se'n fretan dejà las mans.

Signes del missant temps

Los temps son durs per la revolucion. Après la cagada de 68, e de 78, vesèm l'estòc se ressarrar. Pertot los qu'an avut paur tornan ocupar lo terren, dins una atmosfèra de Restauracion. Dins l'Exagòn, es pas solament Barre qu'aprofiècha sens se geinar lo temps que l'esquèrra li daissa per tornar estructurar abans son aveniment mitic l'espaci économic (paura Occitània !). Es tanben lo poder intellectual – que los marxistas avián acaparrat coma o sabon far de tot bastilhon – qu'es ara représ, dins l'universitat, per biais d'autoritat administrativa. Dins l'edicion, los directors de colleccion causits demest los ancians mai o mens combatents de 68 per necessitat de « design », finisson qu'an la pensada de sa practica : comeses d'un capitalisme editorial que son, « novèls filosòfs » seràn.

La conjonctura mondiala buta. L'Iran de Khomeini coma la descubèrta dels Golags o lo passatge d'Allende a Pinochet, enfin lo viratge chinés fan dobtar dels endemans de tota revolucion. La santa trinitat de la Sorbona, Marx, Freud, Nietzsche, trantalha sus son sòcle de nivols, e tòrna quilhar lo cap tot çò qu'èra estat refolat per la censura de l'intelligentzià plan-pensanta. D'en primièr aquel Judeò-crístianisme tabó qu'aviá gaire mai de plaça dins los programas escolaris que la batalha de Mureth. Coma s'aviá calgut esfaçar tot lo passat per melhor assegurar las ortodoxias novèlas. Fa pas plan temps, una jove musulmana de Sant Ponç me disiá a prepaus de Jèsus : « Deviá èstre benlèu un psicològ o un tobib de las anmas... A Montpelhièr i a ben saique dins las bibliotècas de libres sus el. En tot cas, te pòdi dire qu'èra pas escrich sus la tièira de mos tèxtes de francés al bachaleirat ! ». E pensavi a Legris, jornalista del Monde, al tèrme de son enquèsta Entendez-vous dans nos campagnes : « Èri licenciat de letras e tot, e sabiái pas res ni de la literatura ni de l'istòria d'Occitània ! »

Aquò's donc un buf sanitós de libertat dins la pensada que permet al Cristianisme de tornar levar lo grelh. Mas dins quinas condicions ! e quin cristianisme ? Lo de la resignacion, per los qu'avián « presa la carta » de la pensada marxista e que, decebuts, tòrnan al fideisme del papà ? Lo del constantinisme polonés, qu'embarra la fe dins lo culte – plan content encara de n'aver la libertat – e liura los afars de la vila al sistèma en plaça, que siague « socialista » a l'Est o fascista en America latina ?

Lo cristianisme de Girard poiriá ben èstre lo rebat d'una situacion tornarmai sens eissida. Crei, ara, lo reformista, que sufís de s'explicar sens violéncia per èstre comprés : tot va talament mal qu'a tèrme la presa en compte dels interesses dels paures permetrà als riches de se tirar de borra. Mon uòlh ! Emai s'èra vertat, l'egoïsme d'una generacion de profitaires es pro fort per comprometre definitivament las solucions futuras (exemple del nucleari). Alara demòra pas al « revolucionari » que de se veire sus la crotz, victima de la violéncia denonciada ? Coma se la satisfaccion d'aver rason aviá rason dels faches !

Se i aviá pas que Girard ! Mas i a una mena de convergéncia, sul sicut de la non-violéncia, entre de teologians talament divèrses, que siái plan forçat de me pausar de questions sul caractari ideologic d'aquel novèl consensus a mand de s'impausar. « Non la revolucion de la violéncia... mas la revolucion de la non-violéncia », escriu Hans Küng, teologian alemand « avançat ». E s'admet una excepcion, aquò's totjorn endacòm mai, alai, en America latina – emai encara : « Dempuèi Jèsus, es dificile de trobar Dieu dins l'eveniment d'una liberacion qu'es en mème temps l'aveniment de la violéncia ». L'aveniment, coma se la teologia del Deutch-Mark se mainava de l'existéncia de la violéncia pas qu'a l'ora del terrorisme de la banda a Baader². En America latina justament, Helder Camara, que el sap plan qu'es una espirala – una violéncia n'apèla una autra – s'esgargamèla a dire que ne cal sortir. Mas sufís pas de dire qu'òm deu. Cal provar qu'òm o pòt. Un « teologian del Tèrç-Mond », Vincent Cosmao, eiretièr espiritual del Paire Lebret (inspirator de Pau VI dins son enciclica Populorum Progressio), o crei : « Lo temps de las revolucions explosivas s'acaba. Las transformacions necessàrias son d'una complexitat tala que sola la revolucion per la negociacion se'n pòt vengar », e parla de « substitucion de la violéncia del discors a la violéncia de las armas »³. Almens Cosmao, dins lo rèsta de son libre Cambiar lo Mond, un pretzfach per la Glèisa, aviá optat per la descolonizacion – es a dire per la diferéncia, e nos aviá donat d'analisis que pòdon èstre utilas per pensar la situacion occitana⁴. Girard, el, qu'a causit de renonciar a la diferéncia, ditz qu'es lo sol mejan d'arrestar la mecanica violenta, e s'agís mens per el de se demandar s'òm o pòt que de se mainar qu'òm i es ara forçats.

« L'Umanitat es uòi davant una causida decisiva entre violéncia absoluda e renonciament absolut a la violéncia »^M : coma totes los pensaires que se mainan de voler explicar l'Istòria, crei veire la fin de l'Istòria. Un pauc coma Cosmao, que per el lo movement dels pòbles cap a sa liberacion es definitiu : « Emai s'un tal subresaut se pot faire esperar de sègles, quand ven pensable es irresistible ». A la diferéncia que per Girard, es quand es irresistible que ven pensable^C 284. E çò qu'es pensable per el, es :

1. Lo desvelament de la violéncia coma ressòrt de tota l'Istòria e de tota la cultura umana.
2. L'abandon de la violéncia, arribada uòi a tal ponch qu'ara « o nos anam orientar de mai en mai cap a la non-violéncia, o alara anam disparéisser »^C 281.

Dos punts que resumisson per el l'Evangèli, impensable a l'epòca de Jèsus, que faguèt mòstra aital d'un saber vertadièrament divin.

Mas es que i a pas incoeréncia a dire d'un band que devèm quasiment tot çò que siam a la violéncia, e puèi de la voler congediar sens un mercés ? A se desbarrassar de Dieu coma d'una projeccion mitica de la violéncia fondatritz per parlar encara de Dieu coma sorsa de la non-violéncia ? Se lo Dieu vertadièr es talament estrangièr a l'ensemble de l'evolucion religiosa e culturala de l'umanitat, es que lo Dieu novèl es pas tot simplament una idèa novèla ?

I – La violéncia maire de tot ?

La violéncia, en se faguent doblidar tant que o posquèt dins lo sacrat auriá doncas fach nàisser « totas las règlas culturalas »^C 105. Aiçò caup dins un teorèma e son corollari :

Lo teorèma es lo de la mimesis, reinterpretacion del « famós triangle que sas tres ponchas serián lo subjècte, l'objècte de son desir, e lo rival que s'entrepausa al mièg »^M. D'ont mai las rivalitats s'atissan, d'ont mai finalament lo desir de l'objècte quita la plaça al desir de valer l'autre, es a dire finalament de l'imitar al punt de lo negar (tuar lo paire, d'autres dirián...).

Corollari : Lo mecanisme de la victima emissària. Quand la rivalitat opausa una tropelada d'individús, l'opausicion se polarisa sus dos e finalament sus un, sentit coma diferent al mièg de sos semblables. L'union de totes contra un aurà avut per resulta que la comunautat se serà pas entretuada. Se'n sovendrà a cada còp qu'una rivalitat novèla la metrà en perilh de descompausicion. E per començar, sentirà que val melhor tocar pas a l'objècte qu'aviá mogut aquela rivalitat : l'interdich es a l'origina de l'òrdre. Mas a calguda la rivalitat e sa resolucion dins la violéncia arbitrària per far nàisser una organizacion sociala, una cultura. E aquel mecanisme poirà foncionar tant que las victimas poiràn èstre tengudas coma colpablas per definicion – vist que sa supression torna menar la patz.

Aplicacions : Ja l'observacion de las societats animalas (etologia) fa aparéisser l'imitacion e la rivalitat, emai, ja, lo cambiament de la rivalitat en pacha d'agression contra un enemic comun^C 107. Mas « entre l'animalitat propriament dicha e l'umanitat en devenir, i a una rompedura vertadièra, e aquò's la rompedura del murtre collectiu »^C 106 : « Un primièr murtre, espontanèu, a realament recampat la comunautat e botat fin a una crisi mimetica reala »^{C 34}. L'idèa es represa de Freud (Totem e Tabó), mas generalizada : « Podèm concebre l'ominizacion coma una seria de palièrs que permeton de domesticar d'intensitats mimeticas sempre creissentas »^C 105. Aital, de crisi en crisi, de « sacrificis » en « sacrificis », sul cadabre d'un molon de victimas arbitràrias, se bastiguèt l'umanitat.

1 – Del murtre inicial naisson la proïbicion de l'incèsta e lo lengatge. Aici, una lectura (qu'Althusser diriá simptomala) de Freud desbarrassa l'interpretacion de l'Edipe dels famoses complèxes : tot s'explica per la mimesis. L'enfant vòl imitar lo paire, lo paire vei que se pausa en rival e se resèrva la maire^V 247, 250. Los fraires s'associan per tuar lo paire, mas se mainan que del còp van venir rivals entre eles, se s'interdison pas a totes la maire e la sòrre. D'aquí l'escambi de las femnas d'un grop a un autre – e una escarraunhada per Levy-Straus, que pausa l'escambi primièr, alara que per Girard es l'interdich que fonda l'escambi^V 327.

Lo lengatge es dins lo grelh, dins aquela victima que « se constituís en significant universal » : es a l'encòp missanta e bona, responsabla de la crisi mimetica e de sa resolucion aürosa. La repeticion de las crisis e dels sacrificis va ofrir « de novèlas possibilitats de diferenciacion » dins aquela nebulosa de sens : « Los crits d'abòrd inarticulats començan a se ritmar », de novèlas victimas, e lèu de substituts de victimas remandan totjorn al mème significat qu'arrèsta pas de se diferenciar... Lo lengatge articulat nais del ritual^C 112.

2 – Totes los rituals, totes los interdiches ne derivan, embessonats : « Tornar pas començar los gèstes de la crisi, s'abstenir de tot mimétisme... aquò's l'imperatiu de l'interdich. Tornar faire al contrari l'eveniment miraculós qu'a botada fin a la crisi... es l'imperatiu del ritual »^C 37. Una dobla substitucion fonda lo sacrifici ritual : « La primièra que se vei pas jamai, es la substitucion de totes los membres de la comunautat a un sol ». La segonda substituís a la victima originala un individú de la categoria « sacrifiabla »^{V 148}. Per èstre sacrificable, cal èstre a l'encòp del dedins e del defòra. Lo diferent, l'animal per exemple, o l'estrangièr, una preparacion sacrificiala permetrà de l'assimilar a un membre del grop. Lo semblable subirà un tractament contrari : aital lo rei sacrat serà desumanisat, dusca a li faire transgressar quitament l'interdich de l'incèsta, abans d'èstre immolat. D'un biais coma de l'autre, s'agís plan de fargar lo mème dangieirós, lo doble monstruós. E, entre totes los candidats possibles, serà causit lo qu'es pas coma tot lo mond, l'unic...^C 27, 133.

3 – Culte dels morts, mites e rites : « Tanplan dins los mites coma dins los rituals, la victima – l'eròs – se fai tuar en tant que responsable dels crimes que fan qu'un amb la desintegracion de la comunautat. Tot parièr que l'accion centrala dels rituals es lo murtre sovent collectiu, de la victima, la scèna centrala dels mites es lo murtre, sovent collectiu, de l'eròs divinisat »^C 47. Car un còp tuada, la victima apareis coma responsabla tanben de la reconstitucion aürosa de l'unanimitat : « Pas question d'abandonar lo cadabre-talisman, portaire de vida e de feconditat, es totjorn coma tombèu que s'élabora la cultura »^C 90. Aital, « i a pas de Dieu, en darrièra analisi, qu'aja pas un mòrt darrièrs el »^C 91.

4 – L'ensemble de las institucions : « I a pas gaire de diferéncia entre las institucions ont òm s'entend per melhor se batre – es a dire ont òm se mainatja de part e d'autre per se privar pas d'enemics rituals – e las institucions ont òm se bat per melhor s'entendre, es a dire per escambiar las femnas o los bens qu'òm pòt pas se gardar »^C 88. Aital nàisson la monarquia : « Lo rei es d'en primièr sonque una victima en sursís d'immolacion »^C 60 ; la justícia : « I a identitat positiva de la venjança, del sacrifici, e de la penalitat judiciària »^V 43. « Tot parièr que las victimas sacrificialas son, en principi, ofèrtas a la divinitat e per ela agradadas, aital lo sistèma judiciari se referís a una teologia que garantís la vertat de sa justícia »^V 42.

5 – La psicologia : òm ne finiriá pas d'enumerar los foncionaments explicats per lo mecanisme victimari, de l'omosexualitat coma fixacion sul rival vengut objècte del desir, a la mòda « succession de formas d'unanimitat... que venon del desir de se diferenciar e que s'engrunan quand cadun se maina que tomba dins lo mème »^M, o a l'exaltacion del desir que mena la societat modèrna a consomar mai de modèls a travèrs los objèctes^C 320.

6 – La Tragedia : una lectura simptomala de la tragedia grèca, comparabla a sa lectura de Freud, permet a Girard de dire que l'escrivan tragic flaira l'explicacion per la violéncia arbitrària de la genèsi dels mites^{V 109, 116, 118} : qual pròva que la version de Tiresias, qu'aclapa Edipe, es la bona ? Mas los tragics reculan davant sa pròpria ausardariá^V 110, 184 : exorcisan la ressemblança (fondamentala) que met en perilh las diferéncias e donc la cultura – coma o mòstran « Las Bacantas » – en mantenguent lo mai de temps que se pòt l'espectacle d'un balançament que fan s'equivalar los dobles – Eteocle e Polinice, Tiresias e Edip : lo rapòrt dominaire/dominat (lo « kudos ») quita pas de s'inversar. Coma se volián provar que « i a totjorn un tiran e totjorn d'oprimits, en soma – mas los ròtles altèrnan »^V 209. E que val mai acceptar l'òrdre de l'inegalitat e de la divinitat, (enjòc fòra presa) aital fondadas per la Tragedia que « s'es completament substituïda al rite »^V 234 : lo eròs tragic endòrsa la foncion del « pharmacos » ritual, boc emissari aujòl de tota farmaciá omeopatica^V 401. E lo despeçatge ritual (lo « sparagmos ») de las Bacantas es un vertadièr sacrifici de comunion. La « catharsis » permet a la fèsta⁵ de virar pas mal... coma lo carnaval de Romans, que Girard poiriá citar aicí. Lo secret de la violéncia fondatritz se tòrna tampar sus el... e fonciona.

7 – Es que la sciéncia modèrna auriá comprés enfin que la violéncia es lo sacrat ? Non pas : vòl veire dins lo sacrifici una ofrenda per noirir la divinitat, e coma lo quite noiriment de l'idèa de divinitat, al luòc de s'atencionar a son foncionament. E la santa trinitat sorbonenca escapa pas a la lei. Gràcia a eles, la violéncia trapa de novèls bocs emissaris : lo paire, o la lei, en cò de Freud ; los capitalistas, per Marx ; la morala dels esclaus, per Nietzsche. Mas se « individualament cadun d'aqueles pensaires retarda la revelacion plenièra, collectivament pòdon pas que preparar son aveniment, lo de la victima omnipresenta »^C 311 – que siague l'enemic de classa, o de la nacion, o del désir refolat.

Es aital que Girard tira de son gibús de prestidigitator una explicacion a tot. Emai es un vertadièr plaser de lo veire far dintrar dins son sistèma los faches los pus recàpies. La demostracion es plena de gaubi, las observacions e las remarcas subre las lecturas que causís semblan plan pertocantas, almens per lo que conois pas totes los tèxtes. Caldriá èstre etnològ, etològ, sociològ, psicològ, istorian, exegèta, filosòf, especialista de tot, per poder discutir caduna de sas analisis. Coma el es pas especialista de res, trabalha suls libres dels autres, e pèsca çò que vai dins son sens, demest la documentacion (passa d'un mite bororó a un rite chuchkí coma qui colhona) e demest los rasonaments dels divèrses autors. E li reprocha puèi d'èstre passat a costat de tala idèa geniala que s'amaga a penas de la li aver forgada.

II – La revelacion de la non-violéncia

Sabi pas çò que n'es per las autras disciplinas, mas siái un pauc somiaire davant la minçor de sa bibliografia per çò que toca l'escritura judeò-crestiana, coma ditz. E aicí me pòdi permetre de mesclar mas interrogacions a la corteta presentacion que devi faire de sa tèsi.

1 – Los tèxtes de persecucion : « Mites e rites primitius son de mecanismes de representacion fondats sul punt de vista del persecutaire. Lo tèxte judeò-crestian caravira aquel punt de vista en adoptant lo de la victima »^M. Siái mal plaçat per dire se la Bíblia es plan lo primièr « tèxte de persecucion ». Mas vesi que Girard a qualque mal per eliminar Antigòna, « que ditz en soma çò mèmes que lo Crist »^C 263. Ça que la, la diferéncia entre Antigòna e lo Crist apareis sens dificultat a tot òme que redusís pas lo Crist a la protestation contra « la messorga mitologica »...

Demòra verai que la Bíblia es un plaidejar per « la justícia e lo drech »⁶, e contra l'ipocrisia del culte acompanhat d'injustícia sociala. Mas es pas un « refús del culte sacrificial »^C 203, 244. Lo profetisme, coma Jèsus, pausa simplament un prealable al culte : « Vai d'en primièr te reconciliar amb ton fraire, e puèi torna, e pòrta ton ofrenda »^{Mt 5/24}.

Se i a presa de partit per la victima innocenta, i a pas dins la Bíblia la mendra denonciacion de qualque fondament violent del sacrat.

2 – Revelacion evangelica del murtre fondator ?

Quand Jèsus ditz que sas parabòlas revèlan « causas amagadas dempuèi la fondacion del monde »^Mt 13/35), perqué seriá forçadament lo murtre fondator... quand lo contèxte parla de la venguda del Règne de Dieu ?

Aquò dich, es tot plen juste que Jèsus vei a travèrs l'Istòria una succession d'injustícias que s'amagan sovent darrièr la bona consciéncia. Denonciacion d'una atituda morala, que se vòl radicala, saique, mas sens jamai l'identificar amb lo fondament de la societat. Autrament, cossí la societat poiriá foncionar puèi sus de principis diferents, los que Jèsus li prepausa ?

3 – Dieu, Jèsus Crist ? o Girard ?

« Se la violéncia es lo subjècte de tota estructura mitica e culturala, lo Crist, el, es lo sol subjècte qu'escapa a aquela estructura per nos liberar de son empresa »^C 243. Òm pòt admetre la fin sens aderir al començament d'aquela citacion. E me sembla que Girard fa lo clèrgue e lo capelan. Progeta son sistèma sus la revelacion crestiana, e puèi ditz que lo Crist deu èstre Dieu per l'aver trapat tot sol !

Los crestians temptats d'aplaudir a las « pròvas » quasiment que dona de la divinitat de Jèsus, de sa naissença virginala, etc. deurián far mèfi que son ligadas a la concepcion pas plan ortodòxa que se fa Girard del messatge crestian : « Per sortir de la violéncia, cal, de tota evidéncia, renonciar a l'idèa de retribucion... Los òmes s'imaginan que per melhor escapar a la violéncia, li sufís de renonciar a tota iniciativa violenta ; mas coma aquela iniciativa, degun crei pas jamai la prene, coma tota violéncia a un caractari mimetic, e resulta o crei resultar d'una primièra violéncia... es al drech de represalhas que cal renonciar, emai a çò que passa, dins plan d'escasenças, per defensa légitima »^C 222. Renonciar a l'idèa de substitucion, aquò's se metre en contradiccion amb l'ensemble del Novèl Testament.

Saique es vertat que l'òme se pòt pas substituïr a Dieu per jutjar, encara mens per « punir », mas : a) Lo Dieu de Jèsus Crist demòra lo « juste jutge »^I pi 2/23 que rendrà a cadun segon sas òbras »^Rm 2/6 : es pas lo Dieu non-violent a la Girard ; b) Se las represalhas pòdon èstre dins plan d'escasenças confondudas amb la legitima defensa, la defensa legitima, ela, se pòt pas confondre amb las represalhas.

4 – Mas Girard poirà totjorn dire que degun abans el a pas comprés Jèsus Crist ; tre la « Letra al Ebrèus », son messatge seriá estat enfuscat per una « interpretacion sacrificiala ». Es aital que faguèron de sa mòrt un sacrifici, çò que « constituïs lo malentendut mai paradoxal e colossal de tota l'Istòria ».

Es solide que per sos assassins, lo murtre de Jèsus foguèt un ensag mancat de sacrifici (segon la defincion de Girard). Mas per los crestians ? e per Jèsus ? Passem sus la caricatura medievala d'un Dieu que a « besonh de vengar son onor... e reclama la victima mai preciosa, son quite filh »^C 206. Mas tot lo Novèl Testament, e pas solament Ebrèus, parla de Jèsus coma d'una « victima de propiciacion ». La figura del Servidor que « dona sa vida en expiacion »^{Is 53/10} es pertot presenta, dins lo « pronobis » del Novèl Testament. Engatjament per los òmes fins a la mòrt, « sacrifici de se », opausat al « sacrifici de l'autre » ? Girard, embarrat dins sa definicion del sacrifici (cf. p. 263), refusa aquela concession.

Accepta solament de condamnar pas lo « cristianisme sacrificial » – que seriá ne faire una victima emissària, e Girard vòl pas tombar a son torn dins un foncionament qu'entraïnèt de crestians a persecutar los josieus. Per el, « lo cristianisme dins sa version sacrificiala, e religiosament plan analòga a l'Ancian Testament aurà servit d'educator als gentils »... dusca que venga Girard, o puslèu una situacion objectiva (de violéncia mondiala, e de demistificacion de la persecucion) que fòrça a reconóisser son analisi dins lo messatge crestian.

Se daissar pas clavar

« Per se far entendre de sos auditors, Jèsus deu parlar dusca a un punt donat son lengatge »^C 213. Aital l'analisi simptomala es aplicada al discors de Jèsus.

Siái segur que dins los fials embolhats de l'escauta girardenca i a tanben lo bon fial... pas forçadament lo que pensa. Mas cossí o desembolhar ?

Girard sembla pas creire qu'òm pòsca suprimir una opression sens n'establir una autra. Lo dangièr es vertadièr. Es pas fatal, mas qu'òm vòlgue plan s'embarrar pas dins la definicion del mimetisme coma recèrca de l'identitat dins l'absorpcion de l'autre dusca a sa supression. « Renonciar a la diferéncia » es alara parlar per pas res dire, dins la mesura que reven a s'identificar encara a l'autre, a sortir pas del mimetisme. Cal cavar pus fons que fa Girard.

1 – Lo « mimétisme segon Girard » demandariá a èstre espiat d'un doble punt de vista :

a) Per lo dominant, ten dins lo « siagues coma ieu, alevat sus aquel punt que ieu siái lo dominant e que deves demorar lo dominat ».

b) Per lo dominat, caup dins lo « siaga coma el, emai sus aquel ponch, que te domina ara, e que tu lo dominaràs ».

Vist coma aquò, lo mimetisme pòt pas qu'amenar un simple renversament d'opression – e saique l'esfaçament del sovenir de la violéncia, gràcia a la culpabilisacion totala de l'autre : es çò que Girard vòl sonar lo sacrifici.

2 – Lo « cristianisme segon Girard » – desacrificializat – sap pas que dire : « renóncia al mimetisme ». Encara caldriá far aicí las mèmas distinccions :

a) Lo dominat diriá a l'autre : « Vòli pas èstre coma tu, dominator ».

b) Lo dominant poiriá pas que concluïr : « Siás donc coma ieu, alevat sus aquel punt que demòras dominat, e ieu dominaire ». Alevat qu'el tanben, dominat de qualque biais per lo dominat, digue : « Vòli èstre coma tu, pas pus dominaire ».

Vesèm que la situacion es plan mai complèxa alara que la mena d'acarament d'un òme amb son miralh dins l'absurditat de l'èstre se = èstre l'autre.

La veirem plan mai complèxa encara quand nos mainarem que, se mimetisme i a, se fixa pas sus la relacion a una sola persona – e qu'aital la personalitat pròpria pòt aver un contengut, diferent de totas las autras personalitats qu'an ajudat, caduna per sa part, a la bastir. Qu'aquela situacion passe per lo conflicte me sembla pas res mai que normal. D'un biais o de l'autre, cal ben renversar (mas en desplaçant lo terren) lo rapòrt d'influéncia.

3 – L'Evangèli vai pus luònh encara quand demanda d'aimar l'autre dins son alteritat, de reconóisser, melhor, de promòure sa diferéncia. E lo qu' « imita » lo Crist a pas per imitar qu'aquel Apèl, adreiçat als autres – apèl a realizar cadun sa cara unica, pastada de tant e tant de semblanças.

Dins la comunautat dels òmes qu'an conoscut aquela fascinacion de l'Amor, la non-violéncia ven de règla. E sabèm que lo mond serà pas trasformat en prigondor que quand totes auràn sentida aquela fascinacion : « Espiatz cossí s'aiman », disián los persecutaires en se convertiguent.

Mas los crestians se deuràn desmesfisar d'aquò : en esperant que l'Amor siague reconescut dins lo mond, i a d'òmes, i a de grops e de nacions que son escrachats per l'opression, dins una societat qu'admet pas la règla eclesiala de la non-violéncia. Es benlèu dur de se dire que l'Evangèli dona pas las solucions per reglar aqueles conflictes : va tot drech a l'essencial, a la trasformacion en prigondor. Mas se los crestians se vòlon pas embarrar dins una sècta en espèra de la fin del mond dins aquela apocalipsi autò-destructritz que descriu Girard coma mai que probabla^C 210, li caldrà ben aver almens un pè dins lo mond, e acceptar las solucions a mièjas, temporàrias, d'una violéncia facha a la violéncia⁷.

E los autres se mainaràn benlèu alara que i a quicòm mai, un renversament pus prigond e mai duradís dins la revolucion de l'amor. E tanplan qu'èra aquò que cercavan, sens o saber...

Joan Larzac

Nòtas :

¹ Le Monde, 8 set. 78. Citarai Girard en utilisant los sigles : ^V (La Violence et le Sacré, Grasset 1972), ^C (Des Choses cachées depuis le Commencement du Monde, Grasset 1978), ^MR (Mensonge romantique et Vérité romanesque, Grasset 1961 ), et ^M (Le Monde, entrevista citada).

² Hans Küng, Etre Chrétien (Christsein), Seuil 1978, p. 667.

³ V. Cosmao, Changer le Monde, une tâche pour l'Eglise, Cerf, 1979, p. 165.

⁴ A títol d'exemples : « Per la compreneson del jos-desvolopament, cal plan examinar la fàcia amagada de l'aventura « civilisatritz » o coloniala, indissociabla de la construccion de la societat industriala : son impacte sus las autras societats es estat, de fach, tant destrusèire coma es estat motor ; se las metiá en marcha sus sas pesadas [cf. lo mimétisme de Girard], las perturbava tanben dins las dinamicas que las fasián se produsir e se reprodusir elas [..]. Aquela constatacion sufís per exclure l'explicacion del jos-desvolopament per lo sol pilhatge de las ressorsas, emai se sa disparicion, quand son abenadas, constituís un handicap per los païses que ne son estats despossedits » (p. 40, 41). « Las societats se bastisson dins l'articulacion dels rapòrts que las constituïsson... Tant qu'aquela articulacion dels rapòrts se fa al fial dels jorns en foncion de la quita vida dels grops, la societat trapa, valga que valga, dins ela mèma los critèris de sa regulacion. Quinas que siagan sas contradiccions o sos conflictes intèrnes [l'Occitanisme modèrne es sovent temptat de los prene per la contradiccion majora, e de doblidar qu'aicesta es constituïda per l'agression exteriora], quines que sián los rapòrts intèrnes de dominacion-dependéncia que s'instauran en son sen, la societat garda, globalament, qualque presa sus las condicions de sa negociacion o de sa trasformacion. Per contra, quand, del fach del rapòrt extèrne de dominacion-dependéncia, una societat se trapa en situacion d'èstre de mai en mai determinada del defòra, los grops que la constituïsson son polarizats per la societat dominanta. La dispausicion de la limalha de fèrre sus una fuòlha que per dejost òm introdusís un asimant es un bon image d'aquela polarizacion : òm la pòt retrobar sus la carta o la fotografia per satellit d'unes païses que tota son activitat se polarisa sul pòrt, que ven tèsta de pont de la societat dominanta » (pp. 42-43). « Es dins la desorganizacion dels rapòrts socials que se realiza al pus naut nivèl la destructuracion de las societats que constituïs lo jos-desvolopament : la societat es pas pus en mesura de se produsir ela-mèsma » (p. 45). « L'ensemble de jos-ensembles articulats entre eles qu'es tota societat en estat de foncionar se transforma en un conglomerat de grops e d'individús, sens rapòrts entre eles, totes polarizats per la societat dominanta, qu'en foncion d'ela se poirián tornar estructurar a long terme, mas en venguent de mai en mai dominats e marginals en mème temps » (p. 48). Demest aqueles grops, om pòt pensar entre autres, pas solament, a las unitats de produccion, mas tanben als partits e sindicats. Pas d'autonomia per Occitània sens autonomia de l'Occitanisme !

« La contradiccion o la competicion entre socialisme e capitalisme liberal relèva de la problematica del centre del sistèma : se las contradiccions del centre se reprodusisson dins l'ensemble del sistèma, la lectura de l'ensemble en foncion de las contradiccions del centre risca d'ocultar los efièches del centre sus la periferia » (p. 58).

⁵ M'estoni que Girard cite pas la fèsta d'Akitu, a Babilona, per lo cap de l'an, amb sa purificacion dels miasmes de l'an passat, e l'intronisacion del Dieu fondator, per un ritual qu'es l'actualizacion del mite de trionfe subre lo caos. Aquela fèsta seriá l'exemple somiat per afortir sa tèsi. M'estoni tanben que tire pas del carnaval tot lo profièch que ne poiriá tirar. I a pas una institucion a mon vejaire que lo pòsca far melhor comprene. Fabre e Cambaròcas ne deurián téner compte per una edicion novèla de sa Fèsta en Lengadòc.

⁶ Joan Larzac, Per una Lectura politica de la Bíblia (A Tots, n° 6).

⁷ Lo quite terrorisme dins aquela amira pot èstre pas solament « una mesa en scèna rituala »^M. De segur s'ataca als simbòls, mas es per far veire, per darrièrs, la violéncia amagada qu'aital la desacralisa. « Cossí ne finir amb la violéncia ? ». Es que seriá pas a la renonciacion a tota violéncia contra-revolucionària, qu'un Girard deuriá apelar d'en primièr los govèrns ? O almens a tota violéncia establida ?