Aquí çai-jos la segonda part de l'article de Robèrt Lafont sus l'alienacion. Es estada publicada dins lo numèro tres de la revista Viure en 1965. La primièra part se pòt legir aquí.
Subre l'alienacion – II – Ara
Ara que s'espeta de dos bands una situacion occitana d'inconsciéncia, non i a plus ges de manteniment possible. Ara se vei clar çò qu'es mantenir, e que o foguèt sempre : s'embornhar, e mai s'embartassar dins lo fornit de l'alienacion collectiva, ont son possiblas encara d'òbras bèlas, apassionadament dramaticas, mas pas cap de movement que tirèsse lo pòble d'òc del sieu camin ont se desavia l'èsser. Ara se tracha d'inventar una problematica del movement, non pas per tissa e per respondre teoricament a çò que sabèm que o cal pas far, mas en acòrdi amb una analisi nòva. Analisi de butar drecha e regda. Seriá pietat que per timidesa los occitanistas demorèsson luènh detràs l'evolucion, que pr'aquò ne pòdon desvistar l'avança, al primièr còp d'uèlh deliure.
L'autre
Al primièr còp d'uèlh se vei que l'unitat dialectica Occitània-França càmbia de contengut, donat qu'ara l'autre es en question. L'autre es a dire França. Pendent de sègles la vocacion assimilatritz de França a fach companha a son destin istoric d'enantiment. Aital se fargava l'unitat de mai en mai complèxa, enriquida de las porgidas de las etnias sotmesas, e d'aquò conquistaira al defòra. Escrancament interior de las formas allogènas de cultura e universalizacion de las resultas son los dos mecanismes complementaris que se'n noiriguèt lo movement de la civilizacion francesa. Del meteis vam tota creacion occitana èra contrabutada e embarrada dins lo lateralisme qu'avèm pintat. Aquel movement, de tant que capita, ten una logica de desvolopament que i podèm pas res. Vertat es qu'un occitan en se renegant trapa dins la cultura nacionala francesa una escasença d'universalitat que i es enebida sens aquò. Vertat es qu'en oblidant sas originas, emai lo drama de la desculturacion etnica, intra dins un mond intellectual, social, politic ont se tasta lo temps viscut, ont se desvèla un avenir.
Ça que la, ara qu'aquela logica peta, perque lo destin francés ven de rencontrar lo fons d'una carrièra bòrnha. Aquò se faguèt en Argèria. Ailaval França aviá portat al sieu ponch de paroxisme lo mecanisme d'assimilacion. Non pas tant en plantejant la reialtat del francés en subre l'arab e lo berbèr (emai se joguèt de còps la carta del berbèr contra l'arab, mas amb precaucion) coma en fargant una populacion nòva. Los franceses de França, los alsacians-lorrencs, los mediterraneans, los jusiòls que foguèron sonats per constituïr aquela poblacion prenguèron sus eles lo procediment d'assimilacion. Los lengatges e las donadas etnicas divèrsas s'escafèron e se demembrèron. En un sègle un laboratòri de desculturacion e de reculturacion foncionèt, que fasiá resum de sèt sègles de vida francesa metropolitana.
Aquò, al contacte del musulman. Valent a dire que las estapas istoricas èran borrotladas. A la seguida conquista-assimilacion qu'aviá donat d'efièches tan bons en Occitània respondiá una simultaneïtat estadissa : l'atmosfèra de la conquista, de l'imperialisme enrodava l'assimilacion. Èran pas los parièrs que profechavan e que desprofechavan. Aital se deviá far vesedor lo mal que i aviá dins lo sistèma. La logica s'embroncava dins l'absurd. Logica seriá estat qu'après qualques desenats d'an e la conquista facha emai plan assetada, la nacionalitat francesa se dobriguèsse als Argerians de soca. Es pas impossible (de creire qu'alara l'assimilacion aguèsse jogat al Miegjorn coma al Nòrd de la mar. Una cultura musulmana aplantada dins son vam, massificada, provincializada seriá estada de gaire de pes dins l'archimbèla, que de l'autre costat i auriá agut a pesar lo destin francès. La pròva n'es dins la literatura argeriana en francés d'abans la Revolucion que sembla força un regionalisme. Emai una autra pròva, la trapam dins la mentalitat tan talament francesa dels protagonistas primièrs d'aquela Revolucion1.
Logica èra l'integracion, proclamada per la populacion europenca al moment que lo desespèr li mostrèt cossí l'absurd aviá rosegat lo procès istoric francés.
Mas l'integracion veniá tardièra. Contradicha pels eveniments finals de l'Argèria francesa, ont se descadenèron los reflèxes mai marrits del nacionalisme, ela demòra coma una autò-denóncia. Significa lo moment ont una aventura istorica se conois clavada e ensaja de se renovar pel retorn impossible a la puresa.
L'aventura de uèch sègles, si que la vesèm clavada. Pel primièr còp dempuèi los temps alunhats de la crosada albigesa, França es plus ges en tira de se far per engrandiment territorial e assimilacion de pòbles. Tancada dins l'exagon es reduïda a se, e dins aquò la massificacion opèra. França pèrd lo movement que li balhèt son èsser. Ont que nos virèm, nos la vesèm enrodada d'Estats nacionals tanben tancats dins son territòri. I arriba ara çò qu'arribèt a Espanha amb la pèrdia de Cuba.
L'autre s'apara
Qu'aquela amenaça de massificacion es sentida, o vesèm dins la rampelada a la grandor nacionala que fa lo gaullisme. D'un biais fòrça intelligent. El a comprés qu'es de necessitat de prepausar a França una autra aventura istorica, un movement fargaire d'avenir : d'aquí la susestimacion culturala que se trompeta ; la cèrca, al delà de l'independéncia politicò-militara, d'un grand jòc diplomatic ; la mobilizacion de las energias jovas per un rejoveniment economic e social. Cal tapar al pus lèu la crèsta patida dins lo destin nacional. Mas naturalament aquò se pot pas far sonque segon las donadas non-cambiadas e non-cambiadissas de la vida nacionala, segon l'arcaïsme ideologic. Lo gaullisme aital substituís a una bastison d'Euròpa – que val çò que val, mas qu'es novacion –, una pensada d'aliganças nacionalas. Desfà l'evolucion democratica, al nivèl dels actes de govèrn, fins al ponch que la republica sieuna es mai prèp d'una monarquia autoritària que non pas d'una monarquia parlamentària.
Perilh seriá qu'aquel movement capitèsse. Perilh per l'evolucion generala de las societats, dins lo canton d'Euròpa que sèm. Perilh mai que mai per nosautres. Dins un aplant ideologic ont « França torna França », es a dire ont l'idèa de França non s'investís pas mai que sus se e patís la massificacion, aquí Occitània es tancada, empresonada ideologicament tanben.
Emai es fòrça possible que l'illusion gaullista s'espandiga, d'un destin nòu, de França sus Occitània. Un Estat nacionalista a sempre interés a desamorçar lo viure dels existents etnics. Per aquò afavorís los aspèctes menors de las culturas regionalas, folclòre, realitats toristicas, esperit de manteniment ; en brèu en mantenent, afavorís la massificacion culturala. Aquò faguèt, i a vint e cinc ans, lo regim de l'Etat francès, e un moment los occitanistas ne foguèron esbalausits. Tant se'n poiriá far encara...
Adonc ara per ara lo trabalh dels Occitanistas deu èsser de plantejar lor pensada a l'auçada que trespassa la massificacion de la realitat ideologica francesa. Eles devon èsser los òmes del traspassament de la nacion. Çò fasent, borrotlan la dialectica vièlha. S'embarran plus ges dins una oposicion a França – declarada o vestida de totas las escapas ideologicas flacas –, mas pausan autrement lo problèma : lo problèma de França es ara d'investir sa realitat dins quicòm mai que siá lo fargament d'una societat nòva la conquista del movement renovat. Aquí las cultures dichas regionalas son l'ajuda. Elas son las riquessas d'avenir. Se las culturas regionalas, uèi las preniá lo movement, lor vocacion de ligasons geograficas se desvelariá e l'ensems francés o aprofecharià2.
De fach, jos lo cobèrt d'un nacionalisme tilhós, França es en tira de se provincializar. A l'escala d'una societat internacionala en genèsi, la nacion clavada sus se es una província. Luòga que la cultura occitana, se torna prene sa foncion de dobertura, qu'èra sieuna dins los grands moments, ven lo contrari d'un provincialisme3.
Èrem d'un band del destin francés, del caire de las originas doblidadas e sacrificadas. Ara passam de l'autre band. Èrem çò passat ; ara que venèm d'avenidor. La critica que fasiam de França, tan justa dins la denóncia, èra, cossí que nos virèssem, reaccionària. Ara es al nom del progrès. Bèl astre que nòstra lenga es pas mòrta en sèt sègles d'estofador ! Es viva encara per una aventura nòva.
Mas l'amenaça
Parlàvem de perilh. Aquí ne un autre. Res es pas jamai ganhat d'intrada. Una analisi del regim francés actual seriá incomplèta, faguèsse pas avís a sas donadas economicas, es a dire las politicas vertadièras. Per simplificar notarèm l'aligança dins las équipas de govèrn de la tecnocracia jova e del grand capital. Aquò balha una mena de neò-capitalisme europenc, pro semblant de l'american en cu s'opausa polemicament, mas non pas per natura. Forma de desvolopament de la societat ont lo dirigisme pren lo biais de plans, mas aqueles plans son sotmeses a l'investiment capitalista e l'afavorisson. Aital se cèrca lo ponch d'equilibri entre l'augment global de la productivitat (qu'aprofiècha un pauc al mond del trabalh, e d'aquela amira s'ensaja d'enebir la revindicacion sociala) e lo profièch4.
Dins aquò es l'existéncia fisica d'Occitània qu'es amenaçada. Aquel país comprés estadisticament dins la zona de tardança economica o de sotadesvolopament non se pòt salvar qu'en se transformant.
Aquela transformacion es malaisida. Se pòt pas far amb la ressorsas regionalas ; la necessitat de l'investiment per lo camin del plan d'Estat es indefugibla. Mas del còp l'Estat impausa de limits. Quora un primièr Ministre ditz, a perpaus de Nantes e de Bretanha, que l'emplèc de l'obrièr es pas possible automaticament dins son país de naissença, es logic. Aquí ont es plaçat, al servici de l'interés nacional, es a dire estatal, e al servici de la rentabilitat capitalista, pòt pas parlar autrement5. Aital los desplaçaments de populacion, que vogèron entre 1860 e 1930 tant de païses d'Occitània, son pas arrestats. Lo vuege de la montanha nòstra pòt que s'engrandir, e mai cal pas demembrar que se tracha dels bastions de l'occitanitat lingüistica.
D'autre costat lo desvolopament, dins sos limits, demanda l'importacion d'una quantitat granda d'especialistas que lo país pot pas fornir. La desoccitanizacion de las ciutats nòstras, après lo temps que se faguèt per alienacion dels autoctòns, ara se fa per arribada d'una majoritat de non-occitans. Lo fenomèn a pres d'aviadesa dempuèi cinc ans, e i a mai que la venguda dels pès-negres per o explicar.
Aital çò que vela lo nacionalisme oficial es una colonizacion del territòri francés, essencialament de nosautres. Tant i a que la posicion occitana ara es de denóncia del fenomèn patit, e de lucha contra. Lucha que pòt pas èsser reaccionària. Reaccionari èra per exemple lo pojadisme qu'exprimissiá la realitat occitana (èra un movement largament occitan) d'una societat de classas mejanas improductivas en un país sotadesvelopat ; mas alienada, trasuda al mòtle del nacionalisme francés. En qualques ans dempuèi tot s'es cambiat. Lo desvolopament uèi que sèm se pòt concebre democraticament sonque en oposicion als procediments oficials. Es a dire dins una invencion politica acordada al concrèt dels conflictes descadenats.
Aquí passa lo movement. Per nosautres l'avèm sentit passar quora las caumas de la Sala signifiquèron la primièra bolegada de la realitat occitana dempuèi 1907. Lo sentèm dins lo movement dels païsans. Lo trapam dins la recèrca d'economistas modèrnes. Que se faga lo compte : dempuèi tres ans s'es mai legit de declaracions senadas en favor d'una regionalizacion de la vida economica francesa que non pas dins tot lo sègle anterior.
Mas, ges de timidesa ! Aquel movement es simplament la fòrça d'una revolucion qu'alienada e massificada dins los aparèlhs politics d'Estat, tancada dins la diplomacia dels Partits centralizats, apareis dins son gisclar de natura. Aquò demanda als occitanistas de preséncia e d'invencion. Dins l'amenaça aquesta i a quitament las condicions d'una deliurança.
La massificacion totala
Aquí tocam tanben lo problèma màger de las societats modèrnas. Dins l'aligança aicí d'una tecnocracia jova e eficaça amb lo capitalisme (endacòm mai serà la de la tecnocracia amb lo poder socialista, cf. l'estalinisme), i a l'aspècte regional d'una massificacion de la societat umana tota. D'efièch los nacionalismes empachan pas l'omogeneïzacion de la civilizacion moderna : l'uniformitat dels procediments de produccion, l'augmentacion de las relacions, l'engrandiment dels mercats e la planificacion, tot enfonsa dins l'arqueologia etnografica la varietat de las vièlhas societats. Lo vilatge es mòrt, coma o remarquèt mai d'un còp Renat Nelli. Mòrt coma encastre de vida culturala. Es res mai qu'un « abitat ». Mas las regions mòron culturalament. E las regions-nacions. Bensai seriá aürós, aquò nòu, se prenguèsse la plaça dels existents anteriors una cultura cosmopolita viva, coma la dels intellectuals (dels « mandarins ») dels périòdes ancians. Mas es çò contra. L'entrecompreneson dels pòbles se fa, o risca de se far, sus la basi mai petita : pseudò-civilizacion de « digests », de ràdio, de tele. Perque s'es passat aiçò, qu'a dicha que se conflava la chifra dels utilizaires de cultura, la chifra dels creators demenissiá. Ara qualques centenats de productors, se tenon las rets de difusion, pòdon delargar l'apast a l'umanitat.
La creativitat umana s'apichonís e tanben se fossiliza dins los imperatius del comèrci de la cultura. França es dins la situacion curiosa que se sentís amenaçada per la massificacion universala, e que pensa de s'aparar a l'ora d'una prorrogacion del sieu nacionalisme, mas, coma o sabèm pro nosautres, comencèron fa de temps dins ela los movements de massificacion. Es cotada de doas parts.
Aquí sèm per jogar nòstre ròtle. La cultura occitana es una potencialitat de cultura umana. La massificacion intèrna francesa l'a servada en reduccion. L'enantiment, la demassificacion pòt deliurar dins ela las fòrças de creacion endormidas. Se vei pro que tot dins nòstra situacion se liga. En luchant per nòstra lenga e nòstra cultura, lucham per de relacions culturalas europencas liuras, e contra totas las provincializacions. En luchant contra la colonizacion del territòri, lucham per lo movement e lo progrès de las societats. En mandant crida al nom d'una cultura mantenguda al nivèl de l'uman, proclamam un umanisme.
Aital se clava çò que podèm sonar lo temps del ghetto. D'efièch quora sètz dins una convèrsa d'occitanistas, amb aquelas gents contentas de charrar dins la lenga d'un pòble de la cultura d'un pòble, mentre lo pòble seguís sens eles un passacarrièra, lo sentètz pas sus vos l'aire espés del ghetto ? Mas lo ghetto ont lo temps se gela, es tanben l'espèra, e l'espèr qu'un jorn la massa culturala se desfaga per venir fòrça d'evolucion en son torn. Lo ghetto es la forma culturala del fenomèn que sonan enquistament en biologia.
Aquel aire, ieu dempuèi cinc ans, me sembla que s'escavarta, alevat quora nòstres amics se clavan mai dins l'alienacion de mantenença, un culturisme abstrach o un nacionalisme. Tornam parlar una lenga que se pòsca ausir.
Una lenga, es a dire un lengatge. Lo problèma de la vida especifica de l'occitan, ne farem pas mespretz. Mas nos deu pas embornhar. Lo vertadièr problèma es lo de la creativitat de la cultura ligada a aquesta lenga, que d'ela farà una convèrsa amb l'istòria. Creativitat filosofica, politica tan coma poetica. Aquò's vengut possible. Mas nos es pas donat sens lucha. Dins un moment de perilh radical, l'occitanisme se deu radicalizar dins nosautres. O cal voler. Per l'esperit. Se cal far, los occitanistas, los grands desalienats non solament d'Occitània, mas del mond modèrne.
Robèrt Lafont
[Clicar per legir la seguida (part III)]
Nòtas :
1 Fehrat Abbas, La Nuit Coloniale, Julliard, 1962. P. 115 : « Nous nous étions donné pour but d'abattre le mur d'argent et l'écran des préjugés qui nous séparaient du peuple français ». Aquò naturalament représenta un temps primièr, lo d'abans 1923 e l'exilh de l'emir Khaled. Mas se perlonga dins l'ideologia de La voix des Humbles, que respond a l'esfòrç oficial, tan cortet, de Maurici Violette. La question se pausèt puèi autrament, amb la guerra de 1939-1945.
2 Un article fòrça remarcat de Lois Armand dins Le Monde parlava de las capitalas regionalas e i vesiá una vocacion europenca. Aquí la clau de tot : una Tolosa deprovincializada deprovincializa tot un canton de França.
3 Me permetràn de citar Aragon, a perpaus de nòstra poesia : « Le fleuve français qui n'est ni Seine ni Garonne, ni Rhône ni Loire, mais la convergence du chant à ce promontoire d'Europe où Dante et Hôlderlin, Pouchkine et Keats marient leurs échos lointains aux voix proches, faisant un seul concert avec Nerval et Racine des « patois » de Florence et de Tubingen, de la Tamise et de la Neva ». (Prefaci a l'Anthologie de la poésie occitane d'A.-P. Lafont, Editeurs français réunis, 1962). La frasa definís una problematica d'a fons nòva de la cultura francesa, çò sembla.
4 Per o far cort remandam a una analisi collectiva de la natura economica del poder gaullista, Bulletin du COEA, n° 6, 7, 1964.
5 L'analisi del comportament del Sr Pompidor es de prene del costat nòstre. D'efièch aquel òme es lo primièr occitan qu'avèm al govèrn dempuèi las debutas del gaullisme (que se faguèt amb d'òmes del Nòrd e de París). Filh de la petita borgesiá passat a l'administracion de las Bancas grandas, occitan passat per las estapas universalistas de la cultura nacionala francesa (l'Escòla Normala Superiora) el incarna l'alienacion occitana, tan coma un òme de la Republica tres o quatre. De notar en çò sièu una mena de simpatia per l'occitanitat populara (la premsa parlèt d'una letra sieuna en « patés auvernhat »). Avèm parlat d'aquela ajuda porgida a la massificacion.
