Un pauc de pròsa. Sorsa : Armana Prouvençau de 1933, pagina 92. Autor : Louis Bayle.
Lo tèxt, Partença, sembla un exercici literari, una contrafacta, escriura a la mòda de... Qual ? Qualque autor romantic francés de la debuta del sègle XIX ?
De notar que sembla, en plen Armana Prouvençau, coma un can dins un jòc de quilhas, entre nhòrlas, recèptas de cosinas versificadas, sornetas de ma grand la bòrnha, galejadas e autras asenadas. Una incongruitat de notar e de legir pel plaser.
Presentam lo tèxt en provençal modèrne.
Partença
Vaicí que, tornarmai, songe a la partença... Lei sièis lòng mes que vène de passar dins la calama atrabalhida de l'ostau son coma un lord mantèu que me vestís e m'entrepacha. Mon jardin tròp pichòt es tot florit de tulipans e de jaussemin, meis arangiers son plen d'aranges, lei lèas familhieras me menan ai ròdes acostumats mai quand lève la tèsta vese entre lei fulhatges sornes lo cèu immense, e, per delai la muralha blanca, cerque la mar.
La mar... Despuei mon darrier viatge, l'ai plus revista. Mon ostau jalosament s'es barrat sus ieu, a recatat ma vida e mei pensadas. E leis oras an passat, e lei jorns, e lei setmanas, l'una après l'una. La mar s'es facha luncha, per ieu, quasi oblidada, indiferenta. La sentiáu viure, pasmens, de l'autre caire de la vila, e dins lei nuechs d'ivèrn l'entendiáu manjar la costiera. Mai ges d'enveja de la retrovar, de banhar mei mans, mon còrs dins son aiga. Ges de desir de niflar l'èr que ven d'ela, cargat de sau e de sentor d'auga. Ai viscut come un monge, ignorent o desdenhós. Sièis mes a-de-reng, mei libres son estat ma sola aventura.
E uei que, tot d'una, sente en ieu la despaciéncia de partir me butar come una saba nòva dins un aubre reviudat, me demande come vai qu'ai poscut tant de temps me tenir d'ela, abandonada. Lo regrèt me ven deis oras perdudas, una amarèssa, e lo desgost de tant d'immobilitat.
Escafament, quietuda egoïsta, seguretat que deprimís e desagrega, amermament. Ai lo sentiment d'un falhida, e la tristèssa e lo desaire d'un renegament.
Tota fervor s'abena dins la solesa, e se pausar, es renonciar.
Mai l'accion es atrivanta, e redèima dei feblèssas.
E la vida, aspra e viventa, la vaquí, fòra l'ostau, amb sei luchas, amb sei gaugs, amb sei jòias...
L'ostau
Partir... quenta reson en ieu ma buta ?
Revène, en pensament, a d'autrei partenças. Totei parieras, au fons, vougudas, soetadas, e totei, pasmens, au darrier moment, grèva d'un regret e decevablas.
L'idèa dei país novèls, dei tèrras urosas, deis isclas desiradas que montan a la lunchor dei mars, tot çò qu'a norrit mon espèra dei darrier jorns, tota ma gaug e ma vòia deslaman.
Mon ostau esmovent, que d'esperieu delaisse, vaquí que sabe plus complir lei gèstes familhiers. Mon ostau esmovent, que d'esperieu delaisse, sieu plus subran qu'un enfant que demanda. Mon ostau esmovent, que d'esperieu delaisse, saràs-ti plus fòrt que ma foliá d'errança ?
A ! sabe ben que partirai, que sieu totjorn partit, maugrat lei chancèlas, maugrat lei dobtanças. E uei encara.
E pasmens, totei lei causas aicí son fidèlas. Lei flors que cada jorn ma maire renovèla englòrian mon estudi, e l'odor de l'estiu es amb elei dins lo membre. Mei mòbles d'acajó son lusents coma de coire e mei libres s'arreguèiran sus lei pòsts.
Dins l'ostau immudable e pasit, tot es òrdre e tot equilibre.
En ieu, un regiscle de passion brutalament m'enaura. Tota armonia es rota. Ma vida, regonfla, bonda en desbòrd. Ma vida, desliura, s'espandís e tringla, inquièta.
Mai l'ostau encara me recata, mon ostau immudable, mon ostau esmovent. E d'aquí ven mon desvari.
Amb tendresa, dins l'estudi me revire. Ma man se pausa sus lo bòsc voluptuós de mei mòbles. Tant de confòrt, tant de luxi que vau quitar, per lo pont dei batèus, per lei vagons dei trins, per lo volant de l'àuto e la cabina de l'avion, per lo vent, per la plueja, per la frech e per la caud, per totes lei incertitudas de ma rota...
Mon ostau familhier, mon ostau esmovent, come l'ora es dolorosa. Cadun dei jorns passats remonta a ma memòria, en lònguei teorias de calama e de clartat. Cadun remonta amb sei gaugs particulieras, amb lei gaugs de l'òbra reguliera e complida.
Amb tendresa me revire, e mei uelhs ragardan chasca causa. Ai coneigut tant de doçor a viure ansin, dins la mieja ombra dei ridèus tirats, dins lo silenci...
E pasmens, mon ostau familhier, mon ostau esmovent, seràs pas plus fòrt que ma foliá d'errança.
Chasca còp, au moment dei partenças, m'as estrassat lo còr ; chasque còp, pasmens, ai partit.
E sabe ben que uei encara...
Louis Bayle
