Prefaci de Discours e dicho de Frederic Mistral - Tirat deis Isclo d’Or - primièra edicion - 1876 :

I

M’an demanda souvènt coume vai qu’escriviéu en lengo prouvençalo. Aro que publique lou recuei di pouësio qu’ai facho jusqu’à vuei, autro que Mirèio e Calendau, vole, en tèsto d’aquest libre, douna l’esplicacioun de la carriero qu’ai tengudo ? N’es pas la vano-glòri que me fai parlar de iéu, mai soulamen la couvenènço d’esclargi ma coumençanço, o pèr miés dire mi sourgènt. Pièi, acò m’es de-bon de retraire de liuen lou tablèu de moun enfanço, car, outro lou plasé que i’a toujour pèr l’ome de se ramenta soun bonur, m’es avis que l’aspèt souto lou quau lou mounde en-proumié nous aparèis, dèu touca mai-que-mai nosto imaginacioun. Un ome se coungreio pas soulet, e la raço d’ounte nais coume lou rode ounte viéu ié fournisson de touto maniero.

II

Siéu nascu à Maiano, en 1830, lou bèu jour de Nosto-Damo de Setèmbre. Maiano es un vilage dóu païs arlaten, d’uno quingeno de cènts amo, que s’atrovo au mitan d’uno grando planuro embarriado au miejour pèr lis Aupiho bluio.

 

Mi gènts restavon en un mas e menavon soun bèn. Moun paire, qu’èro véuse de sa proumiero femo, avié 55 an quand se remaridè, e siéu lou crèis d’aquéu, segound lié. Moun paure paire, — l’ai perdu en 1855, dins si 84 an, — èro ço que s’apello un ome d’autretèms. Veici coume avié fa la couneissènço de ma maire :

 

Uno annado, pèr sant Jan, mèste Francés Mistral èro au mié de si blad, qu’uno chourmo de meissounié toumbavon en voulame. Un vòu de glenarello seguien li meissounaire e acampavon lis espigo qu’escapavon au rastèu. Mèste Francés, moun paire, remarquè ‘no bello chato que restavo darrié, coume s’èro crentouso de glena coume lis autro. S’avancè d’elo e ié diguè :

 

« Mignoto, de quau siés ? Coume te dison ?

 

La chato respoundeguè :

 

Siéu la fiho d’Estève Poulinet, lou Maire de Maiano.

 

Me dison Delaïdo.

 

Coume ! diguè moun paire, la fiho de Poulinet, qu’es lou Maire de Maiano, vai glena ?

 

Mèstre, elo repliquè, sian uno grosso famiho, dous drole emé sièis chato, e noste paire, emai ague, coume sabès, proun de bèn au soulèu, quand ié demandan d ’argènt pèr un pau nous alisca, nous respond : « Mi chatouno, se voulès de beloio, gagnas-n’en ! » E vès-aqui perqué siéu vengudo glena. »

 

Sièis mes après aquéu rescontre, que retrais l’antico sceno de Rut emé Booz, lou bon mèstre Francés demandè Delaïdo à mèstre Poulinet, e siéu nascu d’aquéu mariage.

III

Moun enfanço proumiero se passè dounc au mas, en coumpagno di bouié, di segaire e di pastre. Me remèmbre toujour emé delice aquelo epoco, coume lou paure Adam se devié remembra lou paradis terrèstre.

 

Chasco sesoun de l’an renouvelavo li travai. Lou labour, li semenço, la toundesoun, la sègo, li magnan, li meissoun, lis iero, li vendémio, emé lis oulivado, desplegavon à mis iue lis ate majestous de la vido rustico, eternalamen duro, mai eternalamen ounèsto, sanitouso, independènto e siavo.

 

Tout un pople de ràfi, mesadié, journadié, siauclairis, rastelarello, anavon e venien dins li terro dóu mas, emé l’eissado o lou rastèu o bèn la fourco sus l’espalo, e travaiant delongo emé de gèste noble coume dins li pinturo de Leoupold Robert.

 

Moun segne paire li douminavo touti, pèr la taio, pèr lou sèn, emai pèr la noublesso. Èro un grand vièi superbe, digne dins si prepaus, ferme dins soun gouvèr, amistadous au paure mounde, rude pèr éu soulet.

 

Enroula voulountàri pèr apara la Franço, dins la Revoulucioun, se coumplasiè, à la vesprado, de racounta si vièii guerro. Dóu tèms de la Terrous, avié cava ‘no croto pèr escoundre li souspèt ; e tant qu’avien dura lis discòrdi civilo, éu avié recata li prouscri que courrien, de quinte partit que siguèsson.

 

Au plus marrit d’aquéli tèms, èro esta requeri pèr pourta de blad à Paris, que i’avié la famino. Èro dins l’entre-vau ounte avien tua lou rèi. La Franço espaventado èro dins la cousternacioun. De retour, un jour d’ivèr, au travès de la Bourgougno, em’uno plueio frejo que ié batié la caro e de fango sus li routo jusqu’au boutoun di rodo, rescountrè, nous countavo, un carretié de soun païs.

 

Li dous coumpatrioto se touquèron la man, e moun paire ié venguè :

 

« Hoi ! ounte vas, vesin, em’aquéu tèms dóu diable ?

 

- Citoyen, repliquè l’autre, vau à Paris... pourta li sant e li campano.

 

Moun paire paliguè, li lagremo ié venguèron, e levant lou capèu davans li sant de soun endré e li campano de sa glèiso, que rescountravo aqui sus uno routo de Bourgougno :

 

- Ah ! maudi, ié faguè, creses qu’à toun retour te noumon pèr acò representant dóu pople ? »

 

Lou foundèire de sant courbè la tèsto, vergougnous, e’n renegant soun Diéu faguè tira si bèsti.

IV

Moun paire, vous dirai, avié ‘no grando fe. De-vèspre, l’estiéu coume l’ivèr, fasié à-z auto voues la preguerio pèr tóuti, e pièi, quand li vihado s’aloungavon, legissié l’Evangèli à sis enfant e servitour. Fidèu is us ancian, celebravo emé poumpo la fèsto de Calèndo ; e quand pïousamen avié signa lou cacho-fiò, nous parlavo di rèire, lausavo sis acioun e pregavo pèr éli. Éu, que tèms que faguèsse, èro sèmpre countènt ; e quand, de fes, que i’a, entendié li gènt se plagne di tempèsto de vènt o di glavas de plueio : « Bòni gènt, ié disié. Aquéu qu’es amoundaut saup proun ço que fai emai ço que nous fau. »

 

Avié, touto sa vido, rustica e espargna ; mai sa taulo èro duberto, e sa bourso peréu, à tout paure venènt; e’ quand parlavon de quaucun, demandavo toutjour s’acò ‘ro un travaiaire, e se ié disien d’o : « Alor es un brave ome, venié, siéu soun ami. »

 

Faguè la mort d’un patriarcho. Quand aguè reçaupu li darrié sacramen, que touto l’oustalado plouravian autour dóu lié :

 

« Mis enfant, nous diguè, ah ! ç’anen, iéu m’envau, e rènde gràci à Diéu pèr tout ço que ié devè, ma longo vido, e moun travai, qu’es esta benesi. »

 

Pièi me sonè, e me diguè :

 

« Frederi, que tèms fai ?

 

- Plòu, moun paire, respoundeguère.

 

- Ah bèn ! diguè, se plòu, fai bèu tèms pèr li semenço. »

 

E rendeguè soun amo à Diéu.

 

Tal èro l’ome fort, e naturau, e dous, i pèd dóu quau passère moun enfanço e moun printèms. E aro, ami leitour, pos coumprene lou làngui d’aquest vers Mirèio :

 

Coume au mas, coume au tèms de moun paire, ai ! ai ! ai !

V

Vers li nòu o dès an, me meteguèron à l’escolo. Mai tant fagu ère de plantié que mi gènt emé resoun jujèron à prepaus de ma manda deforo, pèr que fuguèsse miés rejoun. E ‘m’ acò m’embarrèron dins un pichot pensiounat de la vilo d’Avignoun, d’ounte, dos fes pèr jour, nous menavon segui li classo dóu Licèu.

 

Moun Diéu ! qu’acò ‘ro triste de me vèire encastra pire que lis agnèu dins li vanado de moun paire! Iéu, lou pichot sóuvage, abari en plen champ dins l’amplo liberta de la naturo, me vaqui dins un mounde que parlavo uno lengo touto au contro d’aquelo qu’entendiéu à l’oustau ; e se iéu, reboundin, vouliéu parla coume sabiéu, ère la trufo de mi mèstre.

 

Tambèn, dintre li tèms e leiçoun fastigouso que falié subi, ah ! coume regretave li bèu cant prouvençau que ma maire en fielant me cantavo de-longo ! lou Pater de Calèndo, Marìo-Madaleno, la Pauro-Pecairis, la Pourqueireto, lou Mòssi de Marsiho, la Bello Margoutoun, la Nòvio vergougnouso e l’Aucèu engabia :

 

Ame mai èstre aucèu de champ
Qu’aucèu de gabiolo,

 

e tant d’àutri cansoun, couplancho vo sourneto, que bressèron moun jouine age d’un balans de pantai e d’esmougudo pouësìo. Ma bono maire li sabié touti, e lou noum meme de Mirèio, es elo que me l’aprenguè.

 

Pamens, d’un an à l’autre, l’afecioun de l’estùdi à cha pau m’èro vengudo, la sublimo bèuta dis escrivan antique penetravo moun cor, e dins Ve rgéli e dins Oumèro recouneissiéu vivènt li travai, lis idèio, li coustumo e li mour dóu païsage maianen.

Es alor aque m’assajère, d’escoundoun, à tradurre en prouvençau la proumiero eglogo de Vergéli :

 

Oh ! quouro reveirai ma téulisso tepudo,
E moun pichot reiaume, e mi bèus espigau !

 

Lou soulet counfidènt d’aquéli bretounejage èro un brave escoulan de castèu-nòu-de-Papo, Ansèume Mathiéu, qu’es devengu despièi un di cepoun dóu Felibrige.

VI

Mai un evenimen d’impourtanço majouro, noun soulamen pèr ièu, mai pèr nosto Reneissènço, eici vèn se plaça. Èro en 1845. Au pensiounat ounte ère, intrè pèr proufessour un jouvenome de Sant-Roumié, que s’apelavo Roumaniho. Coume erian vesin de terro, — Maiano e Sant-Roumié soun dóu meme cantoun, — e que nòsti parènt se couneissien de longo toco, fuguerian lèu coulègo. Roumaniho, deja poun pèr l’abiho prouvençalo, acampavo d’aquéu tèms soun libre di Margarideto. Autant-lèu m’aguè moustra, dins soun nouvelun maien, aquéli gènti flour de prado, un bèu trefoulimen vai s’empara de iéu, e cridère : « Vaqui l’aubo que moun amo esperavo pèr s’escarrabiha ! » Aviéu proun, enjusqu’aqui, legi de prouvençau, mai ço que m’enfetavo es que sèmpre nosto lengo èro emplegado pèr escàfi. Es verai qu’ignourave encaro li fièr pouèmo de Jaussemin. Roumaniho, lou proumié sus lou ribeirés dóu Rose, cantavo dignamen, dins uno formo simplo e fresco, tóuti li sentimen dóu cor. Dounc, nous embrasserian, e nous amiguerian souto uno estello tant urouso que, desempièi trento an, avèn fa souco ensèn pèr la memo obro, sènso que nosto voio o que nosto afecioun agon jamai moula.

 

Tóuti dous abrasa desir de sourgi lou parla de nòsti maire, estudierian ensèn li vièi libre prouvençau, e’ m’ acò nou diguerian de restaura la lengo segound si tradicioun e entre-signe naciounau. Ço que s’es coumpli despièi, emé l’ajudo e lou voulé de nòsti fraire li Felibre.

VII

Mis estùdis acaba (1847), grans gau aguère de m’enveni au mas peirau, emé la bono entencioun d’aprouficha lou counsèu d’Ouràci :

Beatus ille qui procul negotiis,
Ut prisca gens mortalium,
Paterna rura bobus exercet suis,
Solutus omni fenore !

E tout caud de l’escolo, de ma passioun pèr lou terraire e de moun viéu besoun de proudurre quacarèn, desgauchiguère en quàuqui mes un pouèmo en quatre cant, aguènt pèr titre e pèr sujèt Li Meissoun, dóu quau fasié partido la coumplancho de Margai, qu’es dins aqueste libre. Aquéli geourgico finissien coume eiçò :

Muso, emé tu, despièi la Madaleno,
Se d’escoundoun cantan coume d’ourgueno,
Despiè lou mounde a vira d’aut en bas ;
E dins lou tèms que, nega dins la pas,
De-long di riéu nòsti voues se mesclavon,
D’amount li rèi à bóudre barrulavon
Souto li cop di pople trop gibla,
E, marridoun, li pople se chaplavon
Coume à l’eiròu lis espigo de blad.

Alusioun vergeliano is evenimen de 1848.

 

Mai mi gènt, coumprenènt lèu que me counvenié miés de travaia de tèsto que de mena l’araire, vouguèron qu’anèsse à-z-Ais estudia lou dre.

 

Aqui rescountrère mai moun bon ami Mathiéu, emé quau nou deletavian à refresca de poësìo lou secun di Pandèito e dóu Code Civil. Roumaniho enterin publicavo en Avignoun lou recuei Li Prouvençalo, e ié jiterian noste proumié bout.

L’estangié, ‘spanta
De voste canta,
Vous venié ‘scouta,
O Prouvençaleto,
E lis auceloun
E lis angeloun
Venien à mouloun
Vous faire l’aleto.

VIII

Entre avé moun pergamin de licencia en dre (1851) retournère mai au mas, e moun paire me diguè : « Aro, moun bèl enfant, iéu ai fa moun devé: n’en sabes forço mai que ço que me n’en aprés ; es à tu de t’entrina : te laisse libre. »

 

Tout-d’un tèms sus un bouissoun jitère, coume se dis, ma raubo d’avoucat, em’acò me chalère dins la countemplacioun de ço qu’amave tant : l’esplandour de ma Prouvènço.

Graci à Roumaniho, que deja rampelavo e afeciounavo tóuti, couneiguère Aubanèu, Crousihal, e tant d’autre qu’uno coumuno ardour adusié à la Prouvènço e qu’èron devengu pèr iéu autant d’ami. Nous acampavian souvènt, quourou eici e quourou eila, mai en Avignoun, la vilo astrado, de quau, i’a tres cènts an, lou troubaire Belaud disié deja :

Noun si passo lou jour que n’àgi souvenènço
De tant de bons amis que soun dins Avignoun.

Dins aquéli rejauchoun, que l’alegresso de jouvènço e l’estrambord dóu Gai Sabé rendien delicious, legissiéu de liuen en liuen quauque tros inedit dóu pouèmo de Mirèio, e l’aflat de l’amistanço m’alenavo que-noun-sai.

Car aqéu lume incoumparable,
Lou subre-bèu e l’adourable
Que souvènt, à vint an, nous apensamentis,
Aquéu pantai que se figuro
Dins lis uiau de l’amo escuro,
Aquelo visto qu’asseguro
Dins l’eisservo d’ounour lou plus simple aprendis,
Carnalamen venié de naisse
A mi regard. (Calendau, c. IV.)

E dins uno, peréu, d’aquéli reünioun (au castelet de Font-Segugno, lou 21 de Mai 1854), que founderian lou Felibrige e que se decidè la publicacioun annalo d’un Armana prouvençau.

 

Moun paire, davans Diéu fugue ! estènt mort l’an venènt, quitère, adoulenti, lou mas ounte ère na, en seguido dóu partage qu’aguè liò dins ma famiho, e venguère, emé ma maire, abita pèr toujour lou vilage de Maiano, ounte souvète iéu, quand lou bon Diéu voudra, de mouri e de jaire, en fàci d’aquéli colo qu’an regala ma visto, asserena mi vers e repausa moun amo.

IX

Terminère plan-plan lou pouèmo de Mirèio, qu’estamperian en Avignoun à l’empremarié Seguin, au coumençamen de l’an 1859. L’acuei que la critico faguè à-n-aquelo obro siguè forço plus bèu que ço que poudié rava un cantaire bastidan escrivènt dins uno lengo descounsiderado en plen. Dous pouèto, que soun noum es escri dins moun cor, Adòufe Dóuma, de Cabano, e Jan Reboul, de Nimes, presentèron Mirèio à Lamartine, e tout lou mounde saup la magnifico bèn-vengudo que lou grand ome nous larguè. Lou viage literàri que faguère à Paris au printèms d’aquel an es esta, pode dire, lou trelus de ma vido.

 

Lou d’Avoust 1861, l’Acadèmi Francesco, presidado aquéu jour pèr Vitour de Laprado, courounè lou pouèmo coume ouvrage utile aux moeurs, e enfin lou bèu Gounoud, pèr l’opera que n’en tirè e que se representè au Tiatre Liri de Paris (1864), boutè lou coumoulun à sa poupularita.

X

Mai lou regounfle d’empressioun que la naturo prouvençalo fasié bouie dins iéu non s’èro esclafi tout dins aquéli douge cant. Moun païs, soun istòri, si faste, si malur, e sa literaturo, ai-las ! denantourado, me coumbourissien d’amour ; e subre l’estiganço d’atuba dins lou cor de mi coumpatrioto la flamo que sentiéu, entre-prenguère un nouvèu pouèmo.

 

Pèr atrenca Mirèio m’avié faugu sèt an, e sèt an me fauguè pèr entraire Calendau, qu’estamperian en Avignoun à l’empremarié Gros, vers la fins de l’annado 1866. Mau-grat la bèn-voulènci de la prèsso touto entiero, lou publi en generau fuguè mens afisca pèr Calendau que pèr Mirèio ; noun pas que lou proumié tenguèsse mens de pouësio, mai es que dins Mirèio la naturo predoumino, e dins l’autre, à moun vejaire, es l’imaginacioun. Ai cresènço pamens que, se ‘n jour aquest païs noun es plus desmascla pèr uno educacioun fausso, n’i’a forço qu’auran goust à legi Calendau.

XI

Pièi, coussegui que mai per l’idèio de remetre en lumiero en counsciènci de sa glòri aquelo noblo raço qu’en plen 89 Mirabèu noump encaro la Nacioun Prouvençalo, e coumprenènt souto aquéu noum touto la gènt de lengo d’O, coume i t èms ancian, dès an m’apassiounère à dreissa lou Diciounàri de l’idiomo dóu Miejour : un gros pres-fa, ami leitour, que, se lou bon Diéu vòu, menaren lèu à l’acabado.

 

Entremen, dins lou Miejour s’èro acoumpli un grand travai. Gramaci la tenesoun de la rajolo felibranco, trescoulant de-countùnio dins li veno dóu pople pèr lou coundu de l’Armana e dis àutris escri, un publi amistous e sèmpremai noumbrous aplaudissié nòstis esfors. Li ciéuta, tóuti jalouso d’acouraja lou mouvemen, dounavon à-de-rèng de fèsto au Felibrige ; se creavo de joio pèr nòsti laureat ; se foundavo de revisto pèr aproufoundi la lengo ; e lis àspri Pirenèu noun empachavon plus Catalan e Prouvençau de se rèndre vesito emai de s’afreira.

XII

Adounc, li pouësìo coumpausado pèr iéu, quouro aro, quouro pièi, en aquélis óucasioun, emé li pèço destacado que, desempièi vint an, me soun vengudo à bóudre souto de refoulèri o d’emoucioun diverso, vaqui lou countengut dóu libre qu’ai nouma Lis Isclo d’or.

 

Aquéu titre, n’en counvène, pòu parèisse ambicious ; mai me perdounaran quand se saubra qu’acò ‘s lou noum d’aquéu roudelet d’auve secous e roucassous que daurejo au soulèu souto la plajo d’Iero. E pièi, à lou bèn dire, li moumen celestiau ounte l’amour o l’estrambord o la doulour nous fan pouèto, soun-ti pas d’aquesto vido lis ouàsis, lis Isclo d’or ?


Vidèo : entrevista de Maria-Joana Verny

M.-J. Verny

L'entrevista de Maria-Joana Verny (FELCO) per Marius Blenet (França 3). Genièr de 2017.

Robèrt Lafont : critica del libre de Renat Nelli 'Le Roman de Flamenca' (1966)

Roman de Flamenca - Nelli

En 1966, Renat Nelli publicava lo libre Le Roman de Flamenca. Robèrt Lafont dins la revista Viure numèro 6 ne fasiá la critica.

Croàcia passa a l'èuro e intra dins l'espaci Schengen

Membre de l'Union Europèa dempuèi 2013, Croàcia emplega dempuèi aqueste 1èr de genièr de 2023 l'èuro coma moneda. De pèças novèlas son donc intradas en circulacion.

Joan-Maria Petit sus Jòrgi Reboul (1985)

Pròsas geograficas

Prefaci de Joan-Maria Petit a Pròsas geograficas de Jòrgi Reboul.

Vidèo : lo tambornet

Tambornet

Presentacion de jòc de bala al tambornet. Una vidèo del CIRDÒC.