Un tèxt de Fèlix-Marcèl Castan publicat dins lo libre Argumentari (IEO Edicions, 1994, pagina 140).
Juli Cubainas, poèta sacerdotal
Juli Cubainas balha l'istòria de sa vocacion... Òme de Dieu es per far soscar a la metafisica e a la morala catolica. Non pas « una òbra palla », ieu me i congosti de la sinceritat d'una persona exemplària.
Nos doldriam pas qu'aguès, la literatura occitana dins sos recaptes, mai que si n'i a d'òbras de conviccion.
Cap a mos dètz-e-nou ans, foguèt una desliurança de descobrir La Tèrra e l'Ostal, aquela votz viva, aquel parlar vertudós e pacan. Èri ressasi de tecnicitat poetica... O m'assimilèri pas d'un còp, e s'achèri pas còpsec comprene e presar unas tròbas complèxas e claras.
Ja s'èra fargat aquel biais de s'adreçar a tengut a una mena d'interlocutor, de reglar lo poèma coma un dialòg, e sovent un dialòg interior, de cambiar de votz, de punt de vista, d'argument sens transicion, sonque un signe de ponctuacion, de contunh un art dialectic de dominar, estrénher sempre mai l'èsser... Aviá trobat son lengatge actiu e conceptual, per incarnar los sentiments. E sustot definida sa posicion imbrandabla : La Tèrra e L'Ostal, una profession de fe.
Posicion afectiva, d'amor de l'umanitat tala coma la vesèm : d'aquí los remembres de joventut, l'istoria d'una vida que cada detalh i prenon una proporcion epica... Exaltacion de la fidelitat : brica poesia de cloquièr, afirmacion de principis. La comunitat umana non se presenta dins quin sap quin lòc « où souffle l'esprit », mas justament a posita del còr, dins una familha, pòrta los noms sacrats del mond qu'avèm conescuts. I a pas autrament d'universalitat dins las sentidas umanas. Cal aver admés aquela justificacion de l'engatjament occitan, sa portada, per tant d'abordar Òme de Dieu.
Cubaina s'acontenta pas de rasons d'escasença, e se ten al nivèl d'una pensada ont i a de solelh e de vent. Aqueste còp emplega nòstra lenga e çò qu'ela carreja de significacion e d'intencions, per reviudar lo vièlh còs de doctrina catolica, e pensi qu'es pas sens valor lo testimoniatge d'un grand poèta qu'a besonh d'aquela lenga per tornar definir sa consciéncia religiosa. Car Cubaina es un poèta catolic, que s'exprimís en occitan : e cresi pas que lo partit occitanista pòsca suplir las cresenças que i trabucan los pessaments de las molonadas.
L'occitanisme s'aniquelís quora se vòl despopar de çò que fa viure los autres...
La prosodia de Cubaina, la de l'alexandrin francés, représ aquí ont lo quitèt Hugo, pr'aquò una sintaxi populara l'assoplís encara... Sustot pren un caractèr pròpri de la fòrta accentuacion e del consonantisme lengadocian. Las metafòras son raras, mai pensadas que plasticas.
Lo ritme fonda aquela poetica. Lo de la frasa e del vèrs es ligat e coma entrebescat als actes, a l'actitud cambiadissa de l'òma dins sos remembres o sa meditacion, jamai independent dels reflèxes de la consciéncia, dins las situacions del poèma. Sòrt de la realitat e la revèrta, abans de se tornar impausar a aquela realitat viva.
Lo libre comprend doas parts. La primièra balha la cronica del drama moral que lo poèta conesquèt, entraversat encara del temps de guèrra (la lucha patriotica qu'esclavissèt los òmes e las armas), per tant de virar sa joventut cap al sacerdòci, e abandonar lo camin de la destinada comuna : lo sacerdòci se presenta coma adesion a una frairetat superiora.
La segonda part caup gaireben una soma de l'univèrs crestian, meditacion de l'òbra sacerdotala.
Se remarcarà aquí e aquí d'alonguis, sustot dins la primièra part e los poèmas estrofics. Mas lo libre sèrva una brava teneson : clafit de movement.
Pèrd jamai sa sensibilitat religada directament als lòcs, a las gens. Son mond es despervesit de dimension istorica e mai de dimension cosmica : non pas de communion universala.
Juli Cubainas demòra amb August Forés e Antonin Perbòsc lo grand poèta lengadocian : totes mercan l'urpada lengadociana sul destin de la Renaissença literària... Ieu lo tòrni legir, quand vòli aprene a conflar las paraulas d'Òc d'emocion vertadièra.
Fèlix-Marcèl Castan
