Sul procèssus d'aculturacion dels occitans per las institucions francesas e subretot sul cambiament dels noms de luòcs, aquí un article de Frederic Mistral dins l'Armana Prouvençau de 1889, pagina 52. Lo tèxt es presentat en provençal modèrne, avèm daissada l'ortografia originala dels noms de luòcs citats per l'autor.
Lei noms de carrieras
Un amable erudit, M. Octavi Teissier, fasiá, i a quauque temps, ressortir dins un jornal lo necitge deis administracions marselhesas qu'an remplaçat lei vièlhs noms provençaus de fòrças carrieras per d'apelacions novèlas qu'an ni rima ni reson. Es ansin que leis andronas de la Cambo d'araire, de Roumpe-cuou e de la Pisseto, son devengudas bestiament lei « rues de l'Araignée, de Beauregard et de la Piquette ».
A Marselha, coma pertot, passa, una fes dau temps, tant de darnagàs dins la comuna, que se fau signar del coide s'an pas encara desbatejat lei carrieras Baussenco, de la Pèiro que rajo, dei Fabre, deis Aufié, dei Ferrat, de l'Estriéu, de la Téulisso, de la Clauvisso, dau Miradou, dau Mau-couina, dei Mau-vesti, dei Martegalo, de M'en-pènti, etc. come s'es dejà fach de la carriera dei Faisso Roujo, qu'es marcado au-jorn-d'uei « rue des Festons Rouges. » Vos demande un pauc vèire que rapòrt aquò a amb lei talhòlas rojas qu'autre-temps se vendián aquí, ò amb leis abitants que portavan la faissa !
An bèu a dire e bèu a faire : i a res come lo pòple per denomar clarament, e simplament, e a prepaus lei quartiers onte abita... E amb aquò, totei lei jorns, fau vèire de rasclets, que l'asard dau sufrage a fach municipau, se permetre d'escafar lei denominacions venerablas e galòias que fan partidas de l'istòria e de l'esperit locau, per i metre a la plaça leis apelacions banalas que se rescòntran pertot.
Volètz-ti quauquaren de mai particulier, volètz-ti quauquaren de mai memoratiu e de mai regalant per leis enfants d'una mema vila, qu'aquelei noms granats, saborós, salivós, que se tròban a jaba dins nòstrei vilas dau Miegjorn ! come, per exemple, en Arle, lei carrieras de Bramo-fam, de Pico-mouto e dau Grand jas ; en Avignon, aquelei dau Gau, dau Luchet, de la Pouso-raco ; a Tarascon, aquela deis Auco ; a-z-Ais, Esquicho-couide, Courto-eissado, Papo-sòudi ; a Bordèu, Toumbo-l'òli ; a Tolosa, Pes-de-l'òli ; a Tolon, Mario-de-l'òli, etc. etc.
Avètz puèi lei Fustarié, Argentarié, Peiroularié, Curatarié, Sabatarié, e Canebassarié, que, ren que dins un mot, vos dison quau i rèsta ò ben quau i restava. Avètz a Carpentras la fònt de l'Ange que pisso ; avètz a Nimes lo potz de Cour-coumaire ; a Dinha, lo Cous dis aret ; a Cavalhon, lo Plan de l'Eigré ; en Aurenjo, lo Crèbo-cor ; a Niça, Raubo-capèu ; a Sisteron, leis Escursinasses, N.-D. de Signas-vous ; a Tarascon, leis Adoub ; a Bèu-Caire, l'Ouradou ; a Sant-Romié, lo Rougadou ; a Tolosa, la Plaço maje ; ai Baus, la Porto maje ; dins fòrça endrech, la Porto aurouso ; dins d'autre, la Porto eiguiero, etc. etc.
Es qu'aquò n'es pas plus fièr, mai nacionau, mai populari, qu'aquelei noms novèu que nos empegan uei, qu'aquelei noms escabissós que nòstre pòple compren pas e que la plus-part estropian ?
En Aurenja, come sabètz, i a un monument supèrbe come n'i a gaire enluòc : es aqueu teatre antic onte, aqueste mes d'agost, lo grand actor Mounet-Sully a jogat l'Edipe rèi. De meme que lei Romans designan seis Arenas per lo nom de Culiseo ben de Colosseo, de meme lei gents d'Aurenja designan son vièlh teatre per lo nom especiau de Cièri o de Cièli. D'onte ven aqueu mot ? retrais-ti a gyrus qu'en latin vòu dire « rond » o a sirus que vòu dire « trauc », pauc enchau : es totjorn que lo pòple a sei resons per aver counservat, pendent dètz-e-uech-cents an, aqueu polit nom de Cièri. E ! ben, lo creiriatz-ti ? de totei lei jornaus qu'aquest estiu passat, an parlat e reparlat dau vièlh teatre d'Aurenja, n'i a pas un qu'ague mencionat lo nom tradicionau e provençau dau Cièri.
A ! se lou Cièri èra un mot qu'en Itàlia, per exemple, ò en Espanha, ò en Asia, designèsse un monument d'aquelei país d'aquí, totei lei journalistas e faseires de libres parlarián que dau Cièri. Mai come Cièri es un mot que sent lo provencau, segond lo partit pres dei grands esperits de uei, vau mai lo leissar perdre que de lo prononciar !.. Aquò's ansin, plantatz-i un cade.
Frederic Mistral
